Βιβλιοπαρουσίαση: Γιώργης Έξαρχος “Αριστοτέλη Οικονομικά” / γράφει η Μαρία Νεγρεπόντη – Δελιβάνη

Στην κατάμεστη αίθουσα των Ηπειρωτών της Θεσσαλονίκης έγινε στις 18 Οκτωβρίου 2022 η παρουσίαση των τριών πρώτων βιβλίων της σειράς Η Οικονομική Σκέψη στον Αρχαιοελληνικό Κόσμο, της οποίας εμπνευστής, μεταφραστής, σχολιαστής είναι ο συνεργάτης της Φαρέτρας, ακαδημαϊκός δάσκαλος και συγγραφέας ερευνητής, Γιώργης Έξαρχος.

Δημοσιεύουμε την εισήγηση-ομιλία της γνωστής καθηγήτριας των Οικονομικών στο ΠΑΜΑΚ, και πρώτης πρυτάνεως σε ελληνικό ΑΕΙ, κυρίας Μαρίας Νεγρεπόντη Δελιβάνη, μιας προσωπικότητας διεθνούς κύρους, με δημόσια φωνή και λόγο για τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα και διεθνώς.

***

Αριστοτέλη Οικονομικά, του Γιώργη Έξαρχου

(παρουσίαση στην Ηπειρωτική Εστία, 7 μ.μ.)

(της Μαρίας Νεγρεπόντη-Δελιβάνη, 17.10.2022)

========================================

Δέχθηκα με ευχαρίστηση την πρόταση του οικονομολόγου και πολυγραφότατου συγγραφέα Γιώργη Έξαρχου, να παρουσιάσω απόψε  τα οικονομικά του Αριστοτέλη στο Βιβλίο 1 και 2. Το διπλό αυτό βιβλίο αποτελεί τμήμα της τριλογίας, που συμπληρώνεται από τον Αριστοφάνη στις Νεφέλες και στα έργα και ημέραι του Ησίοδου του Ακραίου.

Η τριλογία αυτή, με την εξαιρετική προσέγγιση του Γιώργη Έξαρχου, που περιλαμβάνει κατατοπιστικό πρόλογο, μετάφραση και σημειώσεις, είναι πολύτιμη. Και όχι μόνο εξαιτίας της μεθοδευμένης και υψηλής ποιότητας παρουσίασης του συγγραφέα, αλλά και ακόμη και κυρίως για δύο σπουδαίους πρόσθετους λόγους.

Ο πρώτος αναφέρεται στο γεγονός ότι η συμβολή των αρχαίων μας προγόνων στην οικονομική επιστήμη είναι, θα έλεγα, η λιγότερη γνωστή σε σχέση με τα λοιπά μεγαλειώδη επιστημονικά τους επιτεύγματα. Ο συγγραφέας της τριλογίας, που είναι οικονομολόγος προβάλλει αυτή την πλευρά των προγόνων μας, και ειδικότερα αυτήν του Αριστοτέλη, κατά τρόπο ιδανικό. Η συμβολή του είναι, έτσι, σημαντική, καθώς φωτίζει περιοχές πνευματικής παρουσίας  των αρχαίων Ελλήνων, που δεν ήταν μέχρι σήμερα αρκετά γνωστές.

Ο δεύτερος λόγος, που καθιστά πολύτιμο  το περιεχόμενο αυτής της τριλογίας είναι η βάσιμη, θα έλεγα ελπίδα, ότι θα ενδιαφερθούν γι’ αυτήν οι νέοι μας που, δυστυχώς, αποστασιοποιούνται, θα έλεγα, ολοένα και περισσότερο, από τους μοναδικούς θησαυρούς, που μας κληρονόμησαν οι πρόγονοί μας. Ενώ θα έπρεπε να αποτελούν τα θεμέλια μιας γεμάτης από περηφάνια και από αυτοπεποίθηση  ταυτότητας μας. Και την ταυτότητα αυτή, την εκτυφλωτική, να την προβάλουμε, όσο γίνεται περισσότερο σε κάθε μας συμπεριφορά προς εχθρούς και φίλους. Και να μη δεχόμαστε να την προσβάλλει και να την αμαυρώνει κανείς.

Όφειλα, βέβαια, να διαλέξω από τα παραπάνω τρία έργα, ένα μόνο, δεδομένου ότι θα ήταν αδύνατη η σύγχρονη παρουσίαση,  από εμένα, και των τριών. Επέλεξα τον Αριστοτέλη, κυρίως, διότι η ενασχόλησή του με προβλήματα της οικονομίας είναι διακριτή, κατά την άποψή μου, σε περισσότερα σημεία του έργου του, σε σύγκριση με τους δύο άλλους, και οι σχετικές επισημάνσεις του έχουν εκπληκτικές ομοιότητες με τα συμβαίνοντα τώρα. Έτσι που να διαγράφεται μια νοητή συνέχεια, από τότε μέχρι σήμερα, παρότι μας χωρίζουν 2350 χρόνια.

Να προσθέσω ότι ακόμη στο πρόσφατο παρελθόν, υπήρχαν αμφιβολίες για το αν πράγματι η ενασχόληση με τα οικονομικά, αποτελεί επιστήμη. Είναι πολύ πιθανό οι αμφιβολίες αυτές να είχαν τις ρίζες τους στην, επί δεκαετίες,  θέση υποτέλειας της οικονομικής επιστήμης στη Νομική. Και να σκεφτεί κανείς ότι τα οικονομικά είχαν αναγνωριστεί ως επιστήμη ήδη από τον  Ξενοφώντα, δια στόματος Σωκράτη. Πόσα πολλά και σπουδαία, που ήταν γνωστά και αδιαμφισβήτητα, αγνοούνται ακόμη από τον κόσμο μας.

Πριν προχωρήσω στην περαιτέρω ανάλυση της αριστουργηματικής παρουσίασης των οικονομικών του Αριστοτέλη, από τον Γιώργη Έξαρχο, να υπογραμμίσω την ύπαρξη αμφιβολιών για το κατά πόσον οι βάσεις αυτές της οικονομίας  ανήκουν ατόφιες στον Αριστοτέλη ή το πιθανότερο ότι πρόκειται για συρραφή δοκιμίων.

Δεν είναι, φυσικά, δυνατόν να εξαντλήσω απόψε το πολυδιάστατο αυτό βιβλίο των οικονομικών του Αριστοτέλη, διότι αυτό πρέπει να μελετηθεί με την αρμόζουσα, στο περιεχόμενο και στην επεξεργασία του, σοβαρότητα.

Συνεπώς, θα αρκεστώ απόψε

-στην επιλογή ορισμένων σημείων, που είναι και σήμερα επίκαιρα,

-θα εντοπίσω απόψεις που έχουν ομοιότητες σε αντίστοιχα προβλήματα του παρόντος,

-θα προβάλλω κάποιες διαφορές αντιλήψεων, για οικονομικά θέματα ανάμεσα στο τότε και το τώρα και

-τέλος θα αναφερθώ σε ορισμένες  συμβουλές των προγόνων μας, που οφείλαμε  να προσέξουμε, αλλά δεν προσέξαμε.

Να υπογραμμίσω ότι η ιδιότητα του συγγραφέα ως οικονομολόγου του εξασφάλισε τη δυνατότητα να αναλύσει με επιτυχία τις ιδέες του Αριστοτέλη και να συνδυάσει την οικονομική ανάπτυξη με τη δημοσιονομική οικονομική.

 Επίκαιρα θέματα της οικονομίας τότε και τώρα:

I.Ομοιότητες

*Η αντίληψη του χρήματος, τότε επί Αριστοτέλη και Πλάτωνα γίνεται παραδεκτή και τώρα, ότι δηλαδή «ένα αγαθό έχει θέση χρήματος, επειδή γίνεται γενικώς αποδεκτό και όχι επειδή έχει το ίδιο πραγματική αξία»

* Ο στόχος των ενεργειών του ανθρώπου είναι η ευδαιμονία, και τότε και τώρα

* Οι γονείς ενός νεογέννητου αποφασίζουν αν θα το αναθρέψουν ή θα το εκθέσουν, και τότε και τώρα

*Η παραγωγικότητα της εργασίας ορίζεται και τότε και τώρα με τον ίδιο τρόπο

*Οι λέξεις δαπάνη, κόστος, έσοδο και έξοδο έχουν το ίδιο περιεχόμενο τότε και τώρα.

*Στην εποχή του Αριστοτέλη, όπως και σήμερα, υπήρχε η αγωνία για το πως θα εξασφαλιστούν μεγαλύτερα κρατικά έσοδα, και εισηγούνται μέθοδοι για την απόκτησή τους, όχι πάντοτε επιτυχείς ούτε τότε ούτε τώρα.

1. II. Διαφορές

Στην εποχή του Αριστοτέλη και στη δική μας:

* ο παιδαγωγός που συνόδευε τα αγόρια  στο σχολείο όφειλε να τα προφυλάσσει από ενοχλήσεις και προσπάθειες για προσεγγίσεις ομοφυλοφυλικού χαρακτήρα. Όχι πια, σήμερα

*η  στοιχειώδης εκπαίδευση ήταν τότε ιδιωτική, ενώ σήμερα κυρίως κρατική, και δεν ήταν υποχρεωτική σε αντίθεση με σήμερα

*τα κορίτσια δεν πήγαιναν στο σχολείο, αλλά έμεναν στο γυναικωνίτη υπό την εποπτεία της μητέρας τους, ενώ σήμερα οι γυναίκες, παρά τις συνεχιζόμενες διαφορές εναντίον τους, είναι ωστόσο ελεύθερες να κατακτήσουν τον κόσμο

*υπήρχαν τότε δούλοι, που αποτελούσαν μέρος του κυρίου τους, ενώ σήμερα υποστηρίζεται ότι δεν υπάρχουν. Ωστόσο υπάρχουν με διαφορετικές, από τότε, μορφές

*ο Λυκούργος ήθελε με νόμο στους Σπαρτιάτες να αγαπούν την πατρίδα περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, ενώ σήμερα αυτή η αγάπη φέρει το όνομα του εθνικισμού και θεωρείται απευκταίο κακό

*η Σπάρτη στην αρχαιότητα προσπαθούσε να αυξήσει τον πληθυσμό της, αλλά χωρίς να αλλοιώσει τα φυλετικά του χαρακτηριστικά. Οι υποψήφιοι όφειλαν προηγουμένως να ακολουθήσουν την σπαρτιατική αγωγή, σε αντίθεση με τις σύγχρονες οικονομίες της Ευρώπης που δεν έχουν ανάλογες ευαισθησίες με τη λαθρομετανάστευση. Και μάλιστα κάποιοι υποστηρίζουν ότι η λύση στη μείωση του ελληνικού πληθυσμού οφείλει να αντιμετωπιστεί με τους μετανάστες-αναβιώνει, δηλαδή, η γνωστή θεωρία του Coudenhove Kalergi

*Οι ανισότητες στην κατανομή του πλούτου αντιμετωπίζονταν , στην εποχή του Αριστοτέλη με βάση την έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης που απαιτούσε να παίρνει ο καθένας όσα δικαιούται από τα καλά και τα κακά. Τα καλά είναι το εισόδημα και τα κακά οι φόροι. Στην εποχή μας η αρχή αυτή θεωρητικά επιδιώκεται, αλλά ουσιαστικά δεν τηρείται. Ενδεικτικά αναφέρω τους φορολογικούς παράδεισους

*Η σημασία του γεωργικού τομέα  ήταν πρωταρχική στην εποχή του Αριστοτέλη, όπως και σε εμάς, ως πριν από 3-4 δεκαετίες. Δυστυχώς, στο μεταξύ,  η ΚΑΠ έχει αποδεκατίσει τη γεωργική μας παραγωγή, αυξάνοντας στο έπακρον την εξάρτησή μας από εισαγωγές.

ΙΙΙ. Προειδοποιήσεις των προγόνων μας που, δυστυχώς,  δεν ακολουθήσαμε

*Για την επιτυχία οποιουδήποτε οικονομικού συστήματος δεν πρέπει οι δαπάνες να ξεπερνούν τα έσοδα

*Ο Αριστοτέλης προειδοποιεί σχετικά με τους κινδύνους που περιέχονται στη σύναψη  δανείων μεταξύ εθνών, αναφέροντας την περίπτωση δανεισμού της Περσίας από τη Βαβυλώνα, όπου οι τόκοι απομυζούσαν τελικά τους πόρους της χώρας και το εμπόριο πάγωσε. Αλλά, εμείς δεν τον ακούσαμε.

Ένα έργο, που όχι μόνο αξίζει να μελετηθεί, αλλά και να διαδοθεί, αλλά και να προβληματίσει προς πολλές κατευθύνσεις.

PhD.PROF..Maria Negreponti-Delivanis

Morkenthaou1, 54622,Thessaloniki

Μαρία Νεγρεπόντη-Δελιβάνη

H Μαρία Νεγρεπόντη-Δελιβάνη (Iούνιος 1933) είναι η πρώτη Ελληνίδα πρύτανης, εκλεγμένη τρεις φορές στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Μετά τις σπουδές στη Σχολή Νομικών και Οικονομικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης,την οποία περάτωσε  με άριστα, έγινε δεκτή στην αντίστοιχη Σχολή της Σορβόννης με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης. Εκεί έλαβε δύο διπλώματα ανωτέρων σπουδών στις οικονομικές επιστήμες, καθώς και το διδακτορικό της δίπλωμα με άριστα και έπαινο (Docteur d’Etat es Sciences Economiques). Πρόεδρος της διατριβής της ήταν ο γνωστός οικονομολόγος καθηγητής και ακαδημαικός Εμίλ Ζάμ (Emile James), και η διατριβή της δημοσιεύθηκε με δαπάνες του Εθνικού Κέντρου Ερευνών της Γαλλίας (CNRS) και δημοσιεύθηκε γαλλικά στη σειρά SEDES. Συμπλήρωσε τις οικονομικές της σπουδές στο London School of Economics, ενώ πραγματοποίησε έρευνες στο Πανεπιστήμιο του Berkeley και στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας. Η μελέτη της για την «Περιφερειακή ανάπτυξη της Ελλάδας στο πλαίσιο της ΕΟΚ» απέσπασε το Α΄ Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών το 1984. Το 2008 το γαλλικό κράτος, με διάταγμα του προέδρου Nicolas Sarcozy της απένειμε το παράσημο του ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής για την επιστημονική της συνεργασία με τη Γαλλία. Είναι πρόεδρος του Ιδρύματος Δημήτρη & Μαρίας Δελιβάνη. Εκτός από την μητρική της ελληνική, γνωρίζει την αγγλική και γαλλική γλώσσα.