Εκατό χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή η μνήμη ολοένα και αδυνατίζει. Προσπαθούμε να την κρατήσουμε ζωντανή, παλεύουμε… Θα μπορέσουμε;
Αλλάζουν οι άνθρωποι, αλλάζουν οι καιροί, αξίες και ιδανικά εξαφανίζονται ή καλύτερα κάποιοι μεθοδικά και αθόρυβα επιδιώκουν να τα εξαφανίσουν, διαμορφώνοντας τον καινούργιο άνθρωπο, τον άνθρωπο του σήμερα, χωρίς ρίζες, χωρίς Ιστορία, χωρίς προσανατολισμό.
Ίσως αυτές οι γραμμές να μη γράφονταν, αν η faretra. info δεν είχε στα χέρια της μια ανθολογία με ερωτικά ποιήματα, που γράφτηκαν το 1916 στην Προύσα, και ταξίδεψαν μέσα από τις φλόγες και την τρικυμία της Μικρασιατικής Καταστροφής το 1922, για να έρθουν εδώ, στην Ελλάδα.
Οι πρόσφυγες κουβαλούσαν τότε, στην απεγνωσμένη φυγή τους, όσα μπορούσαν να τους εξασφαλίσουν μια υποτυπώδη διαβίωση για τις πρώτες μέρες, που θα τους δεχόταν η ηττημένη και προδομένη από τους συμμάχους της Ελλάδα.
Ο πρόσφυγας Σταύρος Φούντας, από την Τρίγλια της Μικράς Ασίας, (1888-1968), που ρίζωσε στο Λιτόχωρο της Πιερίας, κάνοντας προκοπή, παιδιά και εγγόνια, κουβαλούσε πάνω του αυτήν την ποιητική ανθολογία, απόσταγμα νεανικής ευαισθησίας και τρυφερότητας, στίχους που έγραψε στα 1916, όταν ήταν κρυμμένος από τους Τούρκους στην Προύσα, όπως ο ίδιος γράφει, γιατί αρνήθηκε να καταταγεί στον τουρκικό στρατό. Την έφερε μετά την Καταστροφή, μαζί με τις παλιές εικόνες και τη γεύση της πατρίδας του, που πάντα σ’ αυτήν γύριζε η ψυχή του μέσα από τη μνήμη.
Θέμα της ανθολογίας ο έρωτας, βασανιστικός και αιώνιος. Καλλιγραφικά γράμματα, χαρτί κιτρινισμένο, μελάνη ξεθωριασμένη απ’ τον καιρό…
Ένα δείγμα της, όπως το παρακάτω, αποκαλύπτει μια λαϊκή και δροσερή γραφή, που θυμίζει τόσο το πολυαγαπημένο ακόμη και στις μέρες μας «Μινόρε της Αυγής»!
Ξύπνα του Έρωτος πουλί
της Αφροδίτης γέννα
ν’ ακούσεις πόσα έπαθα
ο δύστυχος για σένα
Ξύπνα, Θεά, κι ακούμπησε
εις το προσκέφαλό σου
λυπήσου με που αγρυπνώ
για όνομα δικό σου
Ξύπνα αγγελικό κορμί
ζωγραφιστό κεφάλι
ξύπνα δυο λόγια να σου πω
κι αποκοιμήσου πάλι
Ξύπνα χρυσό, ξύπνα γιαβρί
ξύπνα δικό μου ταίρι
ξύπνα της γειτονιάς πουλί
και του εχθρού μαχαίρι
Ξύπνα χαρά της γειτονιάς
ζωγραφιστή εικόνα
και διες με πως κατήντησα
δε με λυπάσαι ακόμα;
Και δεν είναι η αξία της ανθολογίας, ιστορική ή λογοτεχνική, αυτή που συγκινεί. Συγκινεί η συναισθηματική της αξία. Η αξία που έχει σαν καθρέφτης μιας εποχής, μιας εποχής που χάθηκε για πάντα, μιας εποχής που την σκότωσαν, όπως και τώρα, τα μεγάλα συμφέροντα, τα συμφέροντα που θάβουν τον μικρό καθημερινό άνθρωπο, αυτόν που στην ουσία είναι ο δημιουργός του πολιτισμού.
Πώς, λοιπόν, να μην σκύψει κανείς ευλαβικά στη μικρή αυτή κιβωτό της μνήμης, που κλείνει μέσα της το άρωμα τόσων χρόνων ζωής; Στις κιτρινισμένες σελίδες της κρύβονται όνειρα, προσδοκίες, διαψεύσεις. Ταξίδεψε μέσα από «χίλια μύρια κύματα», για να βρει απάγκιο στα χέρια της κόρης του Σταύρου Φούντα, της Μαρικούλας Τσουκανάρα, θυμίζοντας σ’ εκείνην τον πατέρα της, και σε μας μια εποχή τόσο σκληρή, αλλά και τόσο τρυφερή συνάμα… Τα τιμαλφή της μνήμης…
………………………
( Στη φωτογραφία ο Σταύρος Φούντας με τη γυναίκα του Αγαθονίκη Νικολάκογλου στο Λιτόχωρο, αρχές της δεκαετίας του ’60)
……………………….
*Οι «Παρενθέσεις» είναι μικρά κείμενα, μικρές πινελιές σε θέματα πολιτισμού ή ζωής, που φωτίζουν γωνιές από μεγαλύτερα θέματα, λειτουργώντας σαν παρεν-θέσεις.
