Αφιέρωμα στον σπουδαίο θεατρικό συγγραφέα Ιάκωβο Καμπανέλλη
Κωνσταντίνα Τασιοπούλου / ΕΡΤ Αρχείο
Για όλη την προσφορά του ως συγγραφέα αλλά και ως ευαισθητοποιημένου πολίτη, τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις και αναγορεύθηκε επίτιμος δημότης πολλών πόλεων. Το 1999 εξελέγη παμψηφεί και αναγορεύθηκε ακαδημαϊκός, εγκαινιάζοντας την έδρα του Θεάτρου στην Ακαδημία Αθηνών.
Το Υπουργείο Πολιτισμού για να τιμήσει τον μεγάλο αυτό δραματουργό, συγγραφέα και ποιητή ανακήρυξε το 2022 «Έτος Ιάκωβου Καμπανέλλη», με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από τη γέννησή του.
Το Αρχείο της ΕΡΤ παρουσιάζει μια δίωρη εκπομπή – αφιέρωμα στον Ιάκωβο Καμπανέλλη, παραγωγής του 2000, για τα 50 χρόνια πορείας του στο ελληνικό θέατρο:
Εκπομπή με την Έλενα Ακρίτα και καλεσμένο τον Ιάκωβο Καμπανέλλη στην οποία σκιαγραφείται το πορτρέτο του μεγάλου δραματουργού και ξεδιπλώνονται πτυχές της προσωπικότητάς του και της δημιουργικής του πορείας. Η εκπομπή φιλοξενείται στο Ανοιχτό Θέατρο του Γιώργου Μιχαηλίδη. Συμμετέχουν φίλοι και συνεργάτες του Ιάκωβου Καμπανέλλη, προσωπικότητες από τον καλλιτεχνικό, πνευματικό και πολιτικό χώρο που καταθέτουν τη δική τους μαρτυρία για τον σημαντικό δημιουργό.
Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης γεννήθηκε στη Νάξο το 1921 και πέρασε την εφηβεία του στην Αθήνα. Αναφέρεται στην καταγωγή του και μεταφέρει μνήμες από τα παιδικά του χρόνια όπως τα έζησε στον γενέθλιο τόπο του. Αφηγείται ακόμη τον μύθο που συνδέεται με τις ρίζες του, η μεταφυσική διάσταση του οποίου τον επηρέασε και πέρασε και στο έργο του.
Μιλάει για τη γειτονιά του Μεταξουργείου όπου έζησε τα νεανικά του χρόνια, περιοχή που γνωρίστηκε με συνομήλικούς του που είχαν κοινές λογοτεχνικές και ιδεολογικές ανησυχίες. Tην ημέρα εργαζόταν και το βράδυ σπούδαζε σπουδάζει σχεδιαστής τεχνικού σχεδίου στη νυχτερινή Σιβιτανίδειο Σχολή. Στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής το 1942 συνελήφθη και μεταφέρθηκε στο αυστριακό στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν. Ήταν ένας από τους ελάχιστους επιζήσαντες που επέστρεψε το 1945. Στην εκπομπή περιγράφει βιώματα από τη φρίκη του στρατοπέδου. Τις εμπειρίες του κατέγραψε στο πεζογράφημα «Μαουτχάουζεν»(1963) όπου βασίστηκε το μουσικό έργο «Η Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν» του Μίκη Θεοδωράκη, με τραγούδια που τραγουδήθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο.
Θυμάται τα πρώτα του θεατρικά βήματα: πώς έγινε η πρώτη επαφή του με το θέατρο χάρη σε μια παράσταση που είδε τυχαία στο Θέατρο Τέχνης και πώς στράφηκε στη συγγραφή. Το πρώτο του έργο που παρουσιάστηκε στο κοινό ήταν ο «Χορός πάνω στα στάχυα» το 1950 (Θίασος Λεμού). Η αναγνώρισή του ως θεατρικού συγγραφέα ήρθε με το έργο του «Η Έβδομη μέρα της Δημιουργίας» (1956), σε σκηνοθεσία Κωστή Μιχαηλίδη, που ανέβηκε στο Εθνικό Θέατρο. Ακολούθησε η «Αυλή των Θαυμάτων» (1957), έργο-σταθμός για το νεοελληνικό θέατρο, που ανέβηκε σε σκηνοθεσία του Κ.Κουν στο Θέατρο Τέχνης και γνώρισε τεράστια απήχηση.
Ξεχωριστή αναφορά κάνει στα έργα που έγραψε στη διάρκεια της Δικτατορίας και στη συνεργασία του με τον θίασο Καρέζη-Καζάκος, όπως στη θρυλική παράσταση «Το Μεγάλο μας Τσίρκο» που ανέβηκε το καλοκαίρι του 1973 και μετατράπηκε σε αντιδικτατορική εκδήλωση παρά τους μηχανισμούς επιβολής λογοκρισίας της εποχής.
Αφηγείται ακόμη πώς η γνωριμία του με τη νεοεμφανιζόμενη τότε ηθοποιό Μελίνα Μερκούρη στάθηκε η αφορμή για να γράψει τη «Στέλλα», έργο που προοριζόταν για το θέατρο αλλά γνώρισε την επιτυχία μέσω της μεταφοράς του στον κινηματογράφο από τον Μιχάλη Κακογιάννη. Κάνει αναφορά επίσης στη συνεργασία του με τον Νίκο Κούνδουρο στην ταινία «Ο Δράκος»(1955), καθώς και στο έργο «Το Κανόνι και το Αηδόνι»(1968-1969) σε δικό του σενάριο και σκηνοθεσία.
Την εκπομπή τιμούν στενοί φίλοι και συνεργάτες του Ιάκωβου Καμπανέλλη οι οποίοι μιλούν για την προσωπικότητα και το έργο του. Σπάνια καταγραφή αποτελεί η τηλεοπτική συνάντηση του Ιάκωβου Καμπανέλλη με τον Μανώλη Γλέζο, συμμαθητή του στη Νάξο και παιδικό φίλο, με τον οποίο έζησαν τα νεανικά τους χρόνια στην ίδια γειτονιά της Αθήνας. Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης μοιράζεται στην εκπομπή το βίωμά του για το γεγονός της διάδοσης της είδησης στο Μαουτχάουζεν της υποστολής της ναζιστικής σημαίας στην Αθήνα το 1941 από τους Γλέζο και Σάντα.
Επίσης, ο Γεώργιος-Αλέξανδρος Μαγκάκης μιλάει για τη γνωριμία και τη φιλία τους το 1965 στην πολιτική κρίση των «Ιουλιανών» και κάνει λόγο για την πολιτική θέση και την αγωνιστική δράση του Ιάκωβου Καμπανέλλη κατά το δημοψήφισμα του 1974, ως μέλους του πενταμελούς συμβουλίου της κίνησης του αντιμοναρχικού αγώνα.
Στη φιλική τους σχέση και μακρόχρονη συνεργασία τους στο θέατρο αναφέρεται ο ηθοποιός Σπύρος Κωνσταντόπουλος ενώ ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Μίμης Κουγιουμτζής, βασικό στέλεχος του Θεάτρου Τέχνης, συνομιλεί, επίσης, με τον Ιάκωβο Καμπανέλλη και θυμάται τη συνεργασία τους σε έργα του που σκηνοθέτησε όπως το «Μια συνάντηση κάπου αλλού» (1997) αλλά και τη σχέση του Καμπανέλλη με το Θέατρο Τέχνης και τον Κουν.
Η μαρτυρία του Μίκη Θεοδωράκη επικεντρώνεται στο έργο «Μαουτχάουζεν», κάνοντας ειδική αναφορά στη ιστορική συναυλία του 1988 στο Μαουτχάουζεν, όπου παρουσιάστηκε το ομότιτλο μουσικό του έργο σε τρεις γλώσσες: με την Μαρία Φαραντούρη, την Ελινόαρ Μοάβ (Elinor Moav) και την Ανατολικογερμανίδα ηθοποιό και τραγουδίστρια Γκίζελα Μάι (Gisela May). Προβάλλονται πλάνα αρχείου.
Στην εκπομπή συμμετέχει ακόμη ο Λάκης Παππάς ο οποίος έκανε την πρώτη του καλλιτεχνική εμφάνιση το 1959 στην παράσταση «Παραμύθι χωρίς Όνομα» ερμηνεύοντας με την κιθάρα του τα τραγούδια του Χατζιδάκι σε στίχους του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Ο Καμπανέλλης μιλά για την παράσταση «Παραμύθι χωρίς Όνομα» και για το πώς έγραψε τους στίχους των τραγουδιών. Ο Λάκης Παππάς ερμηνεύει τα τραγούδια: «Μανούλα μου», «Στην ποταμιά σωπαίνει το κανόνι».
Επόμενη μαρτυρία, αυτή του σκηνοθέτη και ηθοποιού Κώστα Τσιάνου ο οποίος μιλάει για την πρώτη του εμφάνιση στη σκηνή που έγινε με την «Αυλή των Θαυμάτων» στο Θέατρο της Νέας Ιωνίας, έργο που σημάδεψε την καλλιτεχνική του πορεία. Μιλάει, ακόμη, για την ερμηνεία του στο ρόλο του Ιορδάνη στην παράσταση που σκηνοθέτησε το 1999. Ο Γιάννης Φέρτης θυμάται το πρώτο έργο που έπαιξε στο Θέατρο Τέχνης, δευτεροετής ακόμη στη Δραματική Σχολή, «Η ηλικία της νύχτας» (1959) του Ιάκωβου Καμπανέλλη.
Ακόμη, ο σκηνοθέτης Γιώργος Μιχαηλίδης μιλάει στην εκπομπή για τη συνεργασία του με τον μεγάλο δραματουργό στα έργα του που ανέβασε, στη διάρκεια της διαδρομής του, από την «Αυλή των Θαυμάτων» (1966) ως «Στη χώρα Ίψεν» (1999). Και η Δέσποινα Μπεμπεδέλη που εκείνη την περίοδο πρωταγωνιστούσε στο έργο «Μάνα κουράγιο» του Μπρεχτ (1999-2000), μοιράζεται τη δική της εμπειρία από τους σημαντικούς ρόλους που ερμήνευσε στα έργα του Καμπανέλλη.
Για τον Ιάκωβο Καμπανέλλη μιλούν ακόμη στην εκπομπή ο ηθοποιός Κώστας Καζάκος και ο σκηνοθέτης Ζυλ Ντασέν.
Στο τελευταίο μέρος της εκπομπής, γίνεται λόγος για τη διάδοση και αναγνώριση των έργων του Καμπανέλλη στο εξωτερικό, καθώς τα κείμενά του έχουν μεταφραστεί και παιχτεί σε πολλές χώρες. Ο καθηγητής θεατρολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Βάλτερ Πούχνερ μιλά για τη ξεχωριστή θέση και συμβολή του έργου του στην νεοελληνική δραματουργία. Το συγγραφικό έργο του σχολιάζει επίσης, ο επίτιμος καθηγητής του Τμήματος θεατρικών σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών Πλάτωνας Μαυρομούστακος. Τέλος, γίνεται αναφορά στην ιδιωτική και οικογενειακή του ζωή. Η κόρη του Ιάκωβου Καμπανέλλη, Κατερίνα Καμπανέλλη μιλάει για τον πατέρα της και τις αναμνήσεις της από τη δουλειά του στο θέατρο.
Στη διάρκεια της εκπομπής, προβάλλονται χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τα έργα του Ιάκωβου Καμπανέλλη όπως «Η Αυλή των Θαυμάτων», «Στη Χώρα Ίψεν», «Μαουτχάουζεν» (μουσική Μίκης Θεοδωράκης), «Το Μεγάλο μας Τσίρκο» (με τον Νίκο Ξυλούρη), «Στέλλα», «Η Χιονάτη και τα 7 γεροντοπαλίκαρα», «7η μέρα της δημιουργίας» και τραγούδια από το «Παραμύθι χωρίς Όνομα» (μουσική Μάνος Χατζιδάκις). Επίσης, απόσπασμα από την εκπομπή «Μουσική Βραδυά».
