«Η τέταρτη τάξη» είναι ίσως ένας από τους γνωστότερους πίνακες ζωγραφικής κι αυτό όχι μόνο για το θέμα του και τη δυναμική που αποπνέει, αλλά και γιατί χρησιμοποιήθηκε ως σύμβολο στον κινηματογράφο, στην ταινία-σταθμό του Μπερτολούτσι, το περίφημο «1900».
Ο πίνακας του Giuseppe Pelizza da Volpedο, που φυλάσσεται στην Πινακοθήκη του Μιλάνου, είναι έργο που αποτυπώνει με φοβερή ένταση μια λαϊκή διαδήλωση, με κορυφαίους μια γυναίκα με το παιδί της στην αγκαλιά, και δίπλα της άντρες με κοφτερό σα λεπίδι βλέμμα.
Η διαδήλωση αποτυπώνει στον καμβά την άγρια εξέγερση της καταπιεσμένης αγροτικής τάξης, στην Ιταλία, κατά των φεουδαρχών, στην αρχή του 20ου αιώνα.
Το έργο, ενώ οι στόχοι και η πραγμάτωσή τους είναι καθαρά επικοί, αποπνέει έναν κρυφό λυρισμό, καθώς, κοιτάζοντας ο θεατής τα πρόσωπα ξεχωριστά, μπορεί να διακρίνει τα συναισθήματά τους , που ξεφεύγουν από τη συλλογικότητα του έπους και συγκινούν με την εξατομίκευση του προσωπικού δράματος.
Ρούχα, παπούτσια φθαρμένα, πρόσωπα σκληρά από τη δουλειά, πορεία προς τα μπρος χωρίς σημαίες, αλλά «με πάνω ως κάτω απλωμένη την αφοβιά σα σημαία», αφοβιά που πηγάζει από την αυτογνωσία και τη συνειδητοποίηση της κοινωνικής αδικίας.
Τα χρώματα του πίνακα είναι γήινα, όπως και οι πρωταγωνιστές του. Ο ζωγράφος παίζει με το φως , δημιουργώντας την αίσθηση μιας επερχόμενης μπόρας.
Έχουν ζωγραφιστεί πίνακες σ’ όλες τις εποχές, που απεικονίζουν λαϊκές εξεγέρσεις, λίγοι όμως μπορούν να εκφράσουν την εσωτερική ένταση της «τέταρτης τάξης», που κυριολεκτικά αιχμαλωτίζει το θεατή.
Γνωστός, πασίγνωστος ο πίνακας, κυκλοφόρησε ευρύτατα μετά το 1976 που παίχτηκε η ταινία, διακόσμησε με μορφή αφίσας φοιτητικά δωμάτια και γραφεία «επαναστατημένων» ανερχόμενων πολιτικών, ο δημιουργός του όμως δεν είχε την ανάλογη αναγνώριση.
Ο Giuseppe Pelizza da Volpedο (1868-1907),που γεννήθηκε στο Volpedo του Πιεντεμόντιο, επηρεάζεται, όπως όλοι οι σύγχρονοί του ζωγράφοι, από τον ιμπρεσσιονισμό, που θέλει να αποδώσει στη ζωγραφική το φευγαλέο, την εσωτερικότητα, χωρίς να ξεφύγει όμως από το ρεαλισμό, δίνοντας έμφαση στις αντανακλάσεις του φωτός.
Στα χρόνια του da Volpedο, ο μεταϊμπρεσσιονισμός, στον οποίο προσχωρεί, διατηρεί όλα τα χαρακτηριστικά του ιμπρεσσιονισμού, προσθέτοντας στα ζωγραφικά έργα περισσότερο συναίσθημα. Κι ενώ στην Ευρώπη χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι του ρεύματος θεωρούνται ο Σεζάν και ο Βαν Γκογκ, ο da Volpedo παραμένει στην αφάνεια. Του αξίζει, λοιπόν, μια ειδική μνεία.
