Ζίπκα και φουστανέλα σον “Υπέρ πίστεως και πατρίδος αγώνα” γράφει ο Νικόλαος Τουμπουλίδης
Νικόλαος Τουμπουλίδης*
Συμπληρώνονται φέτος 200 χρόνια από την έναρξη της επανάστασης για την παλιγγενεσία της πατρίδας μας. Η προσφορά των Ελλήνων του Πόντου, στην επανάσταση του 1821 ήταν μεγάλη και καθοριστική καθώς συμμετείχαν με πολλούς και διάφορους τρόπους στους εθνικούς αγώνες, για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό.
Ασφαλώς ο ελληνισμός της Μαύρης Θάλασσας αξίζει καλύτερης παρουσίας στις «λευκές» σελίδες της ιστορίας και των σχολικών βιβλίων. Δεν θα μπορούσαν να λείπουν από το εικονοστάσι του γένους οι αδούλωτες και ηρωικές μορφές των Ελλήνων του Πόντου. Αντ’ αυτού, παρατηρούμε να συμβαίνει τελευταία ακριβώς το αντίθετο. Να αφαιρούνται από τη διδακτέα σχολική ύλη σελίδες που αναφέρονται στην ιστορία των Ελλήνων του Πόντου και στη Γενοκτονία αυτών, ενισχύοντας την ιστορική λήθη και ακυρώνοντας τη μνήμη ιδιαίτερα στη συνεισφορά των Ελλήνων του Πόντου στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα.
Την ανάγκη να γνωρίζουμε την ιστορία του ελληνικού έθνους την επισημαίνει από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα ο Γεώργιος Κανδηλάπτης – Κάνις, θεωρώντας ότι η ιστορική άγνοια αποτελεί μέγιστη εθνική ζημιά και για αυτό γράφτηκε αυτό το κείμενο, για την ενημέρωση όλων των συμπολιτών μας. Είναι σταυρός μαζί και ευθύνη να υπηρετήσουμε και να αναδείξουμε όλα τα ιστορικά γεγονότα, από την επανάσταση του 1821 μέχρι τη γενοκτονία των παππούδων μας αλλά και όλων των χριστιανικών πληθυσμών της Ανατολίας από τους τούρκους, χωρίς να ξεχνάμε ποτέ ποιους έχουμε γείτονες.
Στην επαναστατημένη Ελλάδα του 1821 και ιδιαίτερα στο Μοριά κατέβηκαν πολλοί εθελοντές, για να πολεμήσουν και το έπραξαν με ξεχωριστή γενναιότητα. Πολλά νέα παλικάρια ποντιακής καταγωγής, σπουδαστές στην πλειοψηφία τους, κατατάχθηκαν στον Ιερό Λόχο του Αλέξανδρου Υψηλάντη.Ο Γεώργιος Θ. Κανδηλάπτης γράφει: “Ουχ ήττον και πολλοί νέοι Πόντιοι μέσον Ρωσίας και Ρουμανίας κατήλθον εις την Ελλάδα και επολέμησαν γενναίως εν Ηπείρω και Στερεά Ελλάδα…”
Το σάλπισμα του πρωτομάρτυρα της λευτεριάς Ρήγα Φεραίου γύρω στο 1800 μεταφέρεται και στον Πόντο γιατί Ελλάδα ήταν και η Κωνσταντίνου Πόλις, η Μικρά Ασία και ο Πόντος. Στον Θούριο του αναφέρεται στους Πόντιους Μαυροθαλασσινούς: «Λεβέντες Μαυροθαλασσινοί, ο βάρβαρος ως πότε θε να σας τυραννεί…». Την ίδια εποχή 4.000 Μπαφραίοι θανατώνονται από τους Τούρκους, λόγω των εξεγέρσεων στην Ελλάδα, όταν ρίχνονται δεμένοι πισθάγκωνα και πνίγονται στον Άλυ ποταμό.
Μεταξύ των μυημένων, στον μικρασιατικό Πόντο συμπεριλαμβάνονται και πολλοί κρυπτοχριστιανοί. Εκπρόσωπος της ποντιακής συμμετοχής υπήρξε η οικογένεια των Yψηλαντών. Οι Υψηλάντες ήταν μία από τις αρχοντικές και παλιές ποντιακές οικογένειες του Φαναρίου της Πόλης που κατάγονταν από την Υψηλή Τραπεζούντας, ένα παλιό χωριό του Όφι ποταμού στον Πόντο, όπου και σήμερα μιλούν την ελληνική ποντιακή διάλεκτο.
Η οικογένεια των Yψηλαντών ενσάρκωσε με τον πλέον αποκαλυπτικό τρόπο το γεγονός της στράτευσης όλων των Ελλήνων στο στόχο της πολιτικής αποκατάστασης του υπόδουλου γένους. Αφού έδωσε όλη την περιουσία της για την Εθνεγερσία έδωσε και όλα τα παιδιά της. O Αλέξανδρος Υψηλάντης, γιος και εγγονός ηγεμόνων της Μολδοβλαχίας, στρατηγός του τσαρικού στρατού, αρχηγός της Φιλικής Εταιρίας και πολιτικός αρχηγός της Επαναστάσεως του 1821, υπήρξε από τις πιο τραγικές και συνάμα ιερές μορφές του αγώνα.
Επιφανείς Πόντιοι ενίσχυσαν με μεγάλα χρηματικά ποσά τη Φιλική Εταιρία. Ο Ηλίας Κανδήλης, ιδρυτής και διδάκτορας του Φροντιστηρίου της Χερσώνας, ο Ιάκωβος Γρηγοράντης, γενικός «αρχιμεταλλουργός» των μεταλλείων της Αργυρούπολης, καθώς και η μεγάλη ποντιακή οικογένεια των Μουρούζηδων είναι λίγα μόνο από τα παραδείγματα των Ποντίων, που ενίσχυσαν με διάφορους τρόπους τον αγώνα.Κάθε φορά που ξένοι η Έλληνες δημοσιογράφοι ζητούσαν βιογραφικά στοιχεία, από τον Πρόεδρο της Ελληνικής δημοκρατίας (1929-1935) Αλέξανδρο Ζαΐμη, έλεγε με υπερηφάνεια. «Καταγόμεθα βεβαίως από την Κερπινή Καλαβρύτων εκ πατρός, παππού και προπάππου, αλλά παρακαλώ να μη λησμονηθεί ότι η μητέρα μου Ελένη Μουρούζη, ήτο ποντιακής καταγωγής, ως κόρη του Αλεξάνδρου Μουρούζη την σπουδαία Φαναριώτικη οικογένεια των Μουρούζηδων….»
Διαβάζουμε σε γραπτά κείμενα αγωνιστών του ʼ21 για εκατοντάδες «Μαυροθαλασσίτες», «Τραπεζούντιους», «Σινωπείς», «Αργυρουπολίτες» που έδωσαν και τη ζωή τους στον αγώνα της λευτεριάς. Όλοι αυτοί οι μαχητές ήταν Πόντιοι εθελοντές που πολέμησαν γενναία για την απελευθέρωση της πατρίδας.
Αλλά πόντιοι Έλληνες ζούσαν και σε μια άλλη ΄΄Ελλάδα΄΄ στον ακριτικό Πόντο που όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, το μίσος και ο φανατισμός των Τούρκων εναντίον των Ποντίων κορυφώθηκε.Στην Τραπεζούντα ο φανατισμένος όχλος, το Μάρτιο του 1821 όταν ξέσπασε η επανάσταση στο Μοριά, μάζεψε τους Χριστιανούς στο Γκιουζέλ Σεράι (Λεοντόκαστρο) για να τους σφάξει. Ο καταγόμενος από το Σταυρίν της Αργυρούπολης φρούραρχος της Τραπεζούντας, ο Σατήρ Ζαδδές Σουλεημάν Πασάς, διέλυσε τον όχλο και έσωσε προσωρινά τους χριστιανούς. Φημολογείται ότι ο φρούραρχος ήταν κρυπτοχριστιανός.
Μετά από αυτό το γεγονός άρχισε η τρομοκρατία σε όλες τις ελληνικές συνοικίες και ιδιαίτερα σε όσους κατείχαν κάποια διοικητική θέση. Ο μητροπολίτης Τραπεζούντας Παρθένιος Β’ (1819-1830) ήταν το στήριγμα και η ελπίδα των Ελλήνων χριστιανών που με γενναίο φρόνημα κράτησε όρθια την Ορθοδοξία αλλά και έστελνε έμψυχη και υλική υποστήριξη στον υπέρ πίστεως και πατρίδος αγώνα, για την ευόδωση της επανάστασης, στη μητέρα πατρίδα.
Γεγονότα που επιγραμματικά παραθέτουμε παρακάτω επιβεβαιώνουν ότι ο Πόντος ήταν παρόν στην παλιγγενεσία της πατρίδας.
Έτος 1785. Ιδρύεται από τον Ηλία Κανδύλη, το Ελληνικό Φροντιστήριο της Χερσώνος αφού ο ίδιος εκδιώχθηκε από τις τουρκικές αρχές της Τραπεζούντας, όπου μέχρι τότε ήταν σχολάρχης στο Ελληνικό Φροντιστήριο της Τραπεζούντας. Εκεί δίδαξε κατά διαστήματα και ο ίδιος μέχρι το 1802 προωθώντας συνεχώς την ιδέα της Εθνικής Ανεξαρτησίας της Ελλάδας.
Έτος 1789. Ιδρύεται η πόλη Οδησσός (από τους 3.150 αρχικούς κατοίκους της, οι 2.500 ήταν Έλληνες του Πόντου). Τότε Έλληνες του Πόντου αλλά και της Άσπρης Θάλασσας (έτσι ονόμαζαν την Μεσόγειο) άρχισαν να μεταναστεύουν προς τις παραδουνάβιες ηγεμονίες ύστερα από την συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή της Μολδοβλαχίας (1774).
Έτος 1814. Ιδρύεται η Φιλική Εταιρεία, στην Οδησσό. Μεταξύ των μυημένων, στον μικρασιατικό Πόντο φαίνεται να συμπεριλαμβάνονταν και κρυπτοχριστιανοί. Σημαντική εκπρόσωπος της ποντιακής συμμετοχής υπήρξε η οικογένεια των Yψηλαντών. Η οικογένεια των Yψηλαντών ενσάρκωσε με τον πλέον αποκαλυπτικό τρόπο το γεγονός της στράτευσης όλων των Ελλήνων στο στόχο της πολιτικής αποκατάστασης του υπόδουλου γένους.
Έτος 1818. Ο Δημήτριος Υψηλάντης σε ηλικία μόλις 24 ετών μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία από τον αδελφό του Νικόλαο. Ήταν αδελφός του Αλέξανδρου Υψηλάντη και στις 20 Ιουνίου του 1821 ανέλαβε την αρχιστρατηγία της Επανάστασης με πρώτο του μέλημα η οργάνωση τακτικού στρατού.Ήταν ο πρωτεργάτης των Εθνοσυνελεύσεων και ο μοναδικός που διαφώνησε με τα δάνεια της υποτέλειας των δυτικών ΄΄συμμάχων΄΄ μας. Προς τιμήν, του Δημήτριου Υψηλάντη ιδρύθηκε το 1823 στην πολιτεία Μιτσιγκαν των Ηνωμένων Πολιτείων Αμερικής ομώνυμη πόλη (Ypsilanti )που υπάρχει μέχρι σήμερα και τιμούν το ήρωα πρόγονο μας.
Έτος 1819. Μυείται στα μυστικά της Φιλικής Εταιρίας ο Σίλβεστρος Λαζαρίδης, διάκονος του Χαλδίας Σωφρονίου και μετέπειτα μητροπολίτη Χαλδίας. Ο Σίλβεστρος στη συνέχεια μυεί το μητροπολίτη Σωφρόνιο, τον Αρχιμεταλουργό Ιάκωβο Γρηγοράντη κ.α. Τον ίδιο χρόνο μυείται και ο διδάσκαλος του γένους Ηλίας Κανδήλης ο οποίος αφήνει στον Αλ. Υψηλάντη 5.000 ρούβλια, για τους σκοπούς της Εταιρείας.
Έτος 1820. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης γίνεται γενικός έφορος της αρχής, δηλαδή αναλαμβάνει την ηγεσία της φιλικής εταιρείας.
Έτος 1821. Μάρτιος. Συγκροτείται ο Ιερός Λόχος, με τη συμμετοχή πολλών Ποντίων Ελλήνων. O Αχιλλέας Aνθεμίδης αναφέρει ότι ο σουλτάνος θεώρησε τον Ιερό Λόχο ως ευξεινοποντιακή στρατιωτική μονάδα και ότι με αυτήν την πρόφαση εξόντωσε τους προκρίτους της Αργυρούπολης του Πόντου. Αναφέρει επίσης ότι με φιρμάνι απαγορεύτηκε στον πληθυσμό της Αργυρούπολης και άλλων περιοχών να υδροδοτείται από τις βρύσες κατά την επέτειο της μάχης του Δραγατσανίου
Έτος 1821. Οι Μουρούζηδες με απώτερη καταγωγή από το χωριό Μουρουζάντων της Τραπεζούντας. Κατείχαν σπουδαία θέση στο Φανάρι και επηρέασαν καθοριστικά τις τύχες του υπόδουλου ελληνισμού.Ο βιογράφος των Μεγάλων Διερμηνέων, Επαμεινώνδας Σταματιάδης αναφέρει ότι ο Αλέξανδρος Μουρούζης είχε τρεις γιους, από τους οποίους οι δύο, ο Κωνσταντίνος και ο Νικόλας, υπήρξαν πρωτομάρτυρες του αγώνα υπέρ της ελληνικής ανεξαρτησίας. Επιφανέστατος, όμως, υπήρξε ο Δημήτριος, γιος του Κωνσταντίνου, που κατακρεουργήθηκε το 1812 σε ηλικία 44 ετών. Ο Κωνσταντίνος, δευτερότοκος γιος του Αλέξανδρου Μουρούζη, συνέδεσε το όνομά του με τον απελευθερωτικό αγώνα του 1821. Ο επιφανής αυτός γόνος της μεγάλης ποντιακής οικογένειας υπήρξε ένας από τους πρωτομάρτυρες της εθνικής παλιγγενεσίας, που σφαγιάστηκαν κατά την έναρξη της ελληνικής επανάστασης.
Έτος 1821. (Ιούνιος) Μάχη του Δραγατσανίου, οι Ιερολοχίτες ηττώνται. Πόντιοι μαχητές του Ιερού Λόχου καταφεύγουν στη Ρωσία μετά την ήττα. Από τους διασωθέντες Ιερολοχίτες οι 19 κατάγονταν από τον Πόντο.
Λίγα επίσης λόγια από προσωπικότητες της Ελλάδας αναδεικνύουν την εθελοντική και ανδρεία προσφορά των ποντίων.
Σε άρθρο του Οδυσσέα Λαμψίδη στο Αρχείον Πόντου (τόμ. 33) διαβάζουμε μεταξύ άλλων: «Ουδαμού μέχρι τούδε ούτε και υπό των ιστορησάντων την ελληνικήν επανάστασιν του ’21 ανεγράφη Έλλην Πόντιος αγωνιστής των πολεμικών γεγονότων του 1821. Το γεγονός τούτο είναι φυσικόν να κινή την προσοχήν και την απορίαν. Διό και ανεζήτουν και εσημείουν πάντοτε παν το σχετικόν προς το θέμα τούτο. Τοιουτοτρόπως σήμερον φέρω εις γνώσιν των ιστορικών του νεωτέρου Πόντου θετικά και βέβαια πλέον στοιχεία δια την συμμετοχήν των Ελλήνων Ποντίων εις τους αγώνας του 1821».
«Διάσημοι έγιναν ιδιαίτερα στις περιοχές της Πάφρας οι “εσχιάδες” εκδικητές Καρατσοτσούκ (Αναστάσιος Κουτσόγλου) που επικηρύχθηκε από το σουλτάνο με το ποσό των 5000 χρυσών λιρών, ενώ οι επικηρύξεις των Καραϊσκάκη, Κολοκοτρώνη, Νικηταρά κ.ά. δεν υπερέβαιναν τις 3000 χρυσές λίρες. Η δράση του Καρατσοτσούκ ανάγεται κατ’ αρχήν στην προ της ελληνικής επανάστασης περίοδο, όμως εμφανώς δρα κυρίως στα χρόνια 1814-1818.Ακόμα ο ανηψιός του Αναστασίου Κουτσόγλου Χιντάς (Βασίλειος Κοτσερίδης) που ήταν κι αυτός χρόνια στα βουνά με το θείο του, όταν ο τελευταίος συνελήφθη το 1834 από τους Τούρκους, ο Χιντάς συνέχισε το έργο του θείου του. Κι ο Χιντάς ήταν ακόμη πιο αποτελεσματικός ως προς τη δράση του και ήταν ο εμψυχωτής των Ελλήνων και ο φόβος των Τούρκων.»(Αχιλλέα Ανθεμίδη, “Τα απελευθερωτικά στρατεύματα του Ποντιακού Ελληνισμού 1912-1924”).
Ο Αλέξιος Μαυροθαλασσίτης Οπλαρχηγός που καταγόταν από τα παράλια του Πόντου και αγωνίστηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα και στην Κρήτη από το 1821 έως το 1822, οπότε και φονεύθηκε.Προτού εκραγεί η επανάσταση, ο Μαυροθαλασσίτης όπως τον έλεγαν οι συμπολεμιστές του λόγω καταγωγής (και που όμως έτσι αποκαλούσαν σχεδόν όλους τους Πόντιους τότε σε αντιδιαστολή προς του “Aσπροθαλασσίτες” του Αιγαίου), δρούσε ως αρματωλός στη Μικρά Ασία και εκεί ήρθε σε επαφή με πολλούς Κρητικούς. Εξάλλου με την Κρήτη υπήρχαν και παλαιότεροι δεσμοί, γιατί από το 1410 αλλά κυρίως μετά την κατάληψη της Τραπεζούντας από τους Οθωμανούς, πολλοί Πόντιοι κατέφυγαν στη μεγαλόνησο. (Αρχείον Πόντου τομ. 24).
Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι η συμβολή των Ελλήνων του Πόντου στην Επανάσταση του 1821 και την απελευθέρωση της πατρίδας μας από τον τουρκικό ζυγό, αποτελεί ένα από τα πιο αποσιωπημένα κομμάτια της νεότερης ιστορίας μας και η πραγματική διάσταση της καθοριστικής και πρωταγωνιστικής συμβολής των Ελλήνων που έδρασαν τη συγκεκριμένη περίοδο ήταν και ποντιακής καταγωγής, καθώς χρηματοδότησαν, οργάνωσαν, πολέμησαν και πέθαναν για την ελευθερία της μητέρας Ελλάδας.
Κλείνοντας αυτό το σύντομο αφιέρωμα στους ήρωες προγόνους μας σας καλούμε να είμαστε όλοι μαζί ενωμένοι, γιατί οι υψηλές ιδέες και αξίες που μας ενώνουν είναι διαχρονικά ποτισμένες με αγώνες και αίμα. Ο αγώνας μας ας είναι συνεχής για το ύψιστο αγαθό, την ελευθερία, για να μην θρηνήσουμε ξανά αλησμόνητες και αλύτρωτες πατρίδες.
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΚΑΙ ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΑ
Ο *Νικόλαος Τουμπουλίδης είναι Πρόεδρος της Ευξείνου Λέσχης Βέροιας
