Μετά covid 19 εποχή: Τα πάντα γύρω μας φωνάζουν ότι τα δεδομένα αλλάζουν με γρήγορους ρυθμούς

Ευφροσύνη Μυργιώτη, Μαρία Σαρακίνου, Κυριακή Παντελίδου*

Ο David Foster Wallace (Αμερικανός συγγραφέας μυθιστορημάτων και καθηγητής πανεπιστημίου Αγγλικής και δημιουργικής γραφής) είχε αφηγηθεί στους τελειόφοιτους φοιτητές του Κένυον Κόλλετζ, μια ιστοριούλα με πολλά σημαινόμενα: «Είναι δύο νεαρά ψάρια που κολυμπάνε. Κάποια στιγμή συναντούν ένα ηλικιωμένο ψάρι που πηγαίνει στην αντίθετη κατεύθυνση. Τα χαιρετά και τους λέει: -Γεια σας παιδιά. Πώς είναι το νερό; Τα δύο νεαρά ψάρια κολυμπάνε ακόμα λίγο, ύστερα κοιτάζει το ένα το άλλο, και λέει: -Μα τι … είναι το νερό;» Το ζουμί της ιστορίας των ψαριών κρύβει πολλά σημαινόμενα: το πώς αντιλαμβανόμαστε το προφανές, τι είναι στ’ αλήθεια η πραγματικότητα, «το νερό», μέσα στο οποίο ζούμε, και είναι πράγματι δυσκολονόητα και πολύπλοκα.

Μέσα σε αυτή την πολυπλοκότητα καλούνται οι σημερινοί έφηβοι/ες, μαθητές/τριες να πάρουν σημαντικές αποφάσεις για το μέλλον τους και να αντιληφθούν σε αυτή την κρίσιμη ηλικία ότι γύρω τους δρομολογούνται αναγκαστικές αλλαγές τόσο στα επαγγέλματα όσο και στη δομή της εργασιακής ζωής. Ότι οι ραγδαίες αυτές αλλαγές,  κοινωνικές και οικονομικές  επηρεάζουν και τον κόσμο της εργασίας και τη σταδιοδρομία του ατόμου με τρόπο απρόβλεπτο. Ότι οι ταχύτατες εξελίξεις παγκοσμίως σε τεχνολογικό και οικονομικό επίπεδο σε συνδυασμό με τις καταλυτικές επιπτώσεις της πανδημίας διαμορφώνουν ένα νέο πλαίσιο αναδυόμενων επαγγελματικών κλάδων, όπου πολλά επαγγέλματα και εξειδικεύσεις θα συνδέονται με καινοτόμα προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα.

Κοντεύει χρόνος από τότε που η πανδημία και το υποχρεωτικό lock down που επιβάλλεται, εκτός από τις ψυχολογικές συνέπειες έχει διαταράξει σημαντικά τις οικονομικές δραστηριότητες με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Αυτή η πανδημία είναι μια πρόκληση για όλους μας, πόσο μάλλον για τους νέους ανθρώπους, οι οποίοι καλούνται να τη διαχειριστούν ως μια πρόκληση από τις πολλές που θα συναντήσουν στις μελλοντικές τους διαδρομές, στην προσωπική ζωή, στις σπουδές και στην επαγγελματική τους πορεία. Δεν παύει όμως κυρίως για τους υποψήφιους μαθητές/τριες να επικρατεί η αβεβαιότητα και η αγωνία για το τι θα γίνει με τις μελλοντικές τους επιλογές και τις εξετάσεις που σε λίγο καιρό θα πάρουν μέρος.

Ταχύτατες αλλαγές στην Τεχνολογία έχουν πυροδοτήσει αλλαγές σε όλους τους τομείς της ζωής μας, οικονομία, κοινωνία, πολιτική. Οι ευέλικτες μορφές εργασίας, η εξ αποστάσεως απασχόληση, η εισβολή των νέων τεχνολογιών, κομβικές τεχνολογίες όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη – που επηρεάζουν μια σειρά από επαγγέλματα – είχαν δρομολογηθεί πριν την υγειονομική κρίση. Η πανδημία όμως επιτάχυνε τις εξελίξεις. Επιτάχυνε την ανάπτυξη επαγγελματικών κλάδων, καινοτόμες εξειδικεύσεις υψηλής, έντασης, γνώσης και δεξιοτήτων. Η εκτίμηση των ειδικών  πως η τηλεργασία θα γίνει η νέα κανονικότητα, σημαίνει ότι θα πρέπει να αναπτυχθεί και μια νέα εργασιακή κουλτούρα. Οι εποχές που σημασία είχε μόνο ο τίτλος σπουδών, ανήκουν στο παρελθόν. Σήμερα η αγορά εργασίας απαιτεί τόσο τις  σκληρές ή αλλιώς κάθετες δεξιότητες (hard skills)  δηλαδή  τα τυπικά και ποσοτικοποιημένα προσόντα (πτυχία, διπλώματα, αποδεικτικά γνώσης & χρήσης Η/Υ, γλωσσομάθειας, κ.λπ.) όσο και τις μαλακές ή οριζόντιες δεξιότητες  (soft skills) που έχουν σχέση με  τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ή τις συμπεριφορές. Επομένως η πανδημία έχει αντίκτυπο όχι μόνο στις θέσεις εργασίας αλλά και στις δεξιότητες που ψάχνουν για το προσωπικό τους οι εργοδότες στην Ευρώπη, όπως προκύπτει από ανάλυση του Ευρωπαϊκού Κέντρου για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (Cedefop).

Είναι εύλογοι οι προβληματισμοί και τα ερωτήματα των σημερινών εφήβων αλλά και των γονέων τους για το ποια  επαγγέλματα «υπόσχονται» θέσεις απασχόλησης στο μέλλον, κάτι που θα καθορίσει αναλόγως και τα μεταλυκειακά τους προγράμματα σπουδών. Μπροστά σε αυτές τις αναδυόμενες και καινοτόμες εξειδικεύσεις οι μαθητές/τριες είναι υποχρεωμένοι/ες να κατανοήσουν  και να διαχειριστούν όλη αυτή την περιπλοκότητα, την αβεβαιότητα  στην ηλικία των 16, 17 ή 18 ετών, όταν ακόμη και  μεγαλύτεροι νέοι και νέες δεν έχουν αντιληφθεί τη βαρύτητά τους.  Όμως αυτή είναι η πραγματικότητα. Και μέσα σε αυτή πρέπει να λάβουν τις αποφάσεις τους και να αναπτύξουν τις δεξιότητές που απαιτούνται.

Το να λες σε ένα νέο παιδί «σπούδασε αυτό που αγαπάς» είναι μια σημαντική πρόταση, αλλά στην πραγματικότητα, καθόλου εύκολη. Πρώτον, διότι πρέπει να ανακαλύψει τι είναι αυτό που αγαπάει και δεύτερον, γιατί έτσι και αλλιώς η επαγγελματική αποκατάσταση είναι το τελικό ζητούμενο παιδιών και γονέων. Και όλα αυτά μέσα σε ένα  ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα με  συνεχείς αλλαγές στο  σύστημα πρόσβασης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και στο περιεχόμενο του Μηχανογραφικού Δελτίου που γίνεται είναι ένας γρίφος που πρέπει να επιλύσουν οι υποψήφιοι/ες. Οι λάθος εκπαιδευτικές και επαγγελματικές αποφάσεις πολλές φορές φέρνουν αρνητικά  αποτελέσματα όχι μόνο στο ίδιο το άτομο, αλλά και στην κοινωνική πρόοδο και ευημερία.

Όπως κι αν διαμορφωθεί η νέα πραγματικότητα, η εργασιακή ικανότητα και η σταδιοδρομία του καθενός και σε δυναμικά εξελισσόμενα επαγγέλματα, δε θα είναι ανεξάρτητη από την προσωπικότητα, τα προσόντα, τα ταλέντα και τις δεξιότητες του νέου ανθρώπου που επιθυμεί να σπουδάσει, να καταρτιστεί, να μάθει να εργάζεται. Ό,τι δεν ταιριάζει με την προσωπικότητα και το δυναμικό του ανθρώπου, δεν είναι δύσκολο να χάσει τη δυναμική του όσο καλές κι αν παρουσιάζονται οι προοπτικές του.

Όμως, πώς θα μάθει  και θα κατανοήσει ο σημερινός έφηβος/η όλα αυτά; Αυτό  είναι θέμα οργανωμένων, αξιόπιστων και σύγχρονων υπηρεσιών Επαγγελματικού Προσανατολισμού. Και δυστυχώς το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν τις  προσφέρει με σταθερό και οργανωμένο τρόπο. Στη χώρα μας,  εδώ και χρόνια, ο θεσμός του επαγγελματικού προσανατολισμού, δυστυχώς, αποδυναμώνεται. Οι επιμορφώσεις των στελεχών έχουν σταματήσει και δεν υπάρχει ένα επίσημο και οργανωμένο κεντρικά αποθετήριο υλικού, έγκυρου και επίκαιρου να υποστηρίξει τις δράσεις του Ε.Π. αλλά και τις ανάγκες μαθητών/τριών, εκπαιδευτικών και φυσικά της οικογένειας που αγωνιά για το μέλλον των παιδιών της. Οι μαθητές/τριες χρειάζονται υποστήριξη και βοήθεια, για να στρέψουν το φακό στον εαυτό τους και να διερευνήσουν τις πλευρές του, να διερευνήσουν  θέματα που σχετίζονται με την αγορά εργασίας και τις ευκαιρίες της εκπαιδευτικής και επαγγελματικής κινητικότητας, ώστε να γνωρίσουν το κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον που επηρεάζει τα σχέδιά τους. Για να γίνουν ευτυχισμένοι και παραγωγικοί. Κάποια στιγμή μετά το τέλος της πανδημίας θα γυρίσουμε σε μια κανονικότητα, χωρίς αυτό να σημαίνει όμως ότι ο κόσμος μας θα είναι ο ίδιος. Θα είναι όμως ο κόσμος του μέλλοντος στον οποίο όλοι μας θα ζήσουμε, θα δημιουργήσουμε και θα εργαστούμε.

(ΣΗΜΕΙΩΣΗ*: Το περιεχόμενο του άρθρου αποτελεί μέρος της εισήγησης των εκπαιδευτικών με εξειδίκευση στη συμβουλευτική στον επαγγελματικό προσανατολισμό, Ευφροσύνης Μυργιώτη, Μαρίας Σαρακίνου, και Κυριακής Παντελίδου, όπως παρουσιάστηκε στο ετήσιο Κυπροελλαδικό Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στις 19 και 20 Ιανουαρίου 2021 με θέμα:«Οι υπηρεσίες της Επαγγελματικής Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού στη μετά-covid 19 Εποχή».)