Απόψεις

“Η κανονικότητα στην Ελλάδα” γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος

11/05/2020, 10:05

«Δε θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα, επειδή η κανονικότητα ήταν το πρόβλημα» (Σύνθημα της 31/10/19 στο Σαντιάγκο της Χιλής).

Ηλίας Γιαννακόπουλος

Πολλοί αναλυτές και ιδιαίτερα οι κοινωνιολόγοι στην προσπάθειά τους να ορίσουν την ταυτότητα μιας εποχής ή κοινωνίας προστρέχουν στη βοήθεια των «λέξεων» που κυριαρχούν στο λόγο τόσο των πολιτικών όσο και των απλών ανθρώπων. Αν είναι μία λέξη που κυριαρχεί στις μέρες μας αυτής είναι η «κανονικότητα».

Σημασιολογικά ως έννοια μας παραπέμπει σε μία κατάσταση φυσιολογική, συνηθισμένη και ως ένα βαθμό νόμιμη (regularity, normality). Στα λεξικά η κανονικότητα αποδίδεται ως η ακριβής τήρηση του κανόνα, η συμφωνία προς τους κανονισμούς ή η απαίτηση τα γεγονότα να συμβαίνουν όπως συνηθίζουν ή όπως έχει οριστεί (από πού άραγε;).

Ως έννοια η κανονικότητα δεν είναι μόνο γλωσσικά αμφίσημη αλλά και ιδεολογικά φορτισμένη. Κι αυτό γιατί ως κατάσταση (πολιτική, κοινωνική…) προσδιορίζεται από κάποιον «κανόνα» που το περιεχόμενο και το στόχο – λειτουργία του το καθορίζει το κυρίαρχο σύστημα. Άλλοι ομνύουν στην κανονικότητα κι άλλοι την αποστρέφονται και την αποκηρύσσουν.

«Καμία επιστροφή στην κανονικότητα» (σύνθημα των διαδηλωτών, Δεκέμβριος 2008).

Η ιδεολογική χρήση της κανονικότητας

Πολλοί αριστεροί βλέπουν στην κανονικότητα μία ιδεολογία συντήρησης και αναπαραγωγής των κυρίαρχων δομών του συστήματος. Οι νομιμόφρονες και οι συντηρητικοί επιζητούν την κανονικότητα ως μία κατάσταση βεβαιότητας, νομιμότητας κι ασφάλειας.

Κι εκεί που όλοι – στο όνομα του ανθρωπισμού, της δημοκρατίας και της πολυπολιτισμικότητας – πρόβαλαν ως ατομική αρετή και κοινωνική αξία το σεβασμό στη «διαφορετικότητα», ξαφνικά οι ίδιοι κηρύσσουν την άμεση επιστροφή στην κανονικότητα. Υπόρρητα πολλοί δέχονται πως οι δύο έννοιες πυροδοτούν κι ανάλογες κοινωνικές συμπεριφορές στο βαθμό που διαβλέπουν πως η διαφορετικότητα ροκανίζει την κανονικότητα.

Ο προοδευτικός ή συντηρητικός χαρακτήρας της κανονικότητας διαφοροποιείται από την οπτική γωνία που την παρατηρείς. Όπως για παράδειγμα στην κοινωνική, πολιτική και οικονομική κανονικότητα οι «συστημικοί» διαβλέπουν τη νομιμότητα, τη σιγουριά και το «προσυμφωνημένο» πάνω στις αρχές της λογικής και του φυσικού δικαίου. Στην αντίπερα όχθη κάποιοι άλλοι στην κανονικότητα ανιχνεύουν στοιχεία ακραίου συντηρητισμού και μεταφράζουν αυτή ως φορέα κάποιων ανισοτήτων ή και ταξικής εκμετάλλευσης.

Δεν είναι, επίσης, και λίγοι εκείνοι που θεωρούν την «ανατροπή» της κανονικότητας ως μοχλό αλλαγής και προόδου. Κι αυτό γιατί η κανονικότητα από τη φύση της φυλακίζει τη διαφορετικότητα, διαβρώνει τη φαντασία και ακυρώνει κάθε ανανεωτική ιδέα για μία άλλη προοπτική δόμησης και λειτουργίας της κοινωνίας.

Μία παρανόηση

Ένας εγχρονισμός της κανονικότητας στα ελληνικά δεδομένα του κορονοϊού θα μας αποκάλυπτε μία άλλη πτυχή. Η συμμόρφωση στις θέσεις των ειδικών (λοιμωξιολόγων…), η ενημέρωση με απλό και κατανοητό λόγο (Τσιόρδας) και η αποφασιστικότητα των πολιτικών (Χαρδαλιάς…) να εκλαμβάνονται ως κάτι «καινοφανές» και πρωτόγνωρο για την Ελλάδα, ενώ είναι η κανονικότητα και ο ορισμός του αυτονόητου.

Αποτέλεσμα αυτής της νοσηρής αντίληψης η «αγιοποίηση» κάποιων προσώπων και η εξιδανίκευση κάποιων συμπεριφορών που σε μια άλλη χώρα τα ίδια φαινόμενα (η αποδοχή των ειδικών, ο ανθρώπινος και κατανοητός λόγος και η αποφασιστικότητα της πολιτικής ηγεσίας) θα όριζαν τα πλαίσια της κανονικότητας.

Με βάση τις παραπάνω σκέψεις και επισημάνσεις θα αποπειραθεί μία καταγραφή της κανονικότητας σε κάποιους βασικούς τομείς της ελληνικής πραγματικότητας.

Η ελληνική κανονικότητα

Οι Ειδικοί: Κανονικότητα είναι οι ειδικοί κάθε θέματος να προτείνουν με βάση τα επιστημονικά δεδομένα και οι πολιτικοί να ακολουθούν και να εφαρμόζουν τις προτάσεις. Αυτό βέβαια δε σημαίνει και την αποδοχή της «Δημοκρατίας των ειδικών».
Οι Διανοούμενοι: Κανονικότητα είναι οι πνευματικοί άνθρωποι να φωτίζουν, να εμπνέουν και να καθοδηγούν το λαό εκλαϊκεύοντας ή αποκαλύπτοντας τις αθέατες πλευρές της αλήθειας του σύμπαντος και της ζωής και όχι να ζουν «αυτοεξόριστοι» στο γυάλινο πύργο τους.

Οι Πολιτικοί: Κανονικότητα είναι οι πολιτικοί ταγοί να σχεδιάζουν, να προτείνουν και να εμπνέουν το λαό. Να γίνονται «δυσάρεστοι» και όχι ευχάριστοι όταν διακονούν το κοινωνικό συμφέρον. Ο λαϊκισμός, η ρουσφετολογία, η κομματοκρατία και οι ιδεολογικές «ιδεοληψίες» είναι η έκπτωση της πολιτικής. Οδηγός της κανονικότητας το «ήγε και ουχ ήγετο υπ’ αυτού».
Οι Πολίτες: Κανονικότητα είναι οι πολίτες να λογίζονται, να συμμορφώνονται, να αντιδρούν και να αντιστέκονται αποδεχόμενοι την αξιολογική υπεροχή του κοινωνικού συμφέροντος έναντι του ατομικού. Οι υμνολογίες και οι αναίτιες ύβρεις δεν συνάδουν με την έννοια του πολίτη. Άλλο πολιτικοποίηση κι άλλο κομματικοποίηση.

Οι Βουλευτές: Οι εκπρόσωποι του λαού να «βουλεύονται», να διακονούν το εθνικό συμφέρον και να υπερασπίζονται το δίκαιο και το νόμιμο. Είναι το ηχείο του λαού και οι παιδαγωγοί της ατομικής ευθύνης και της κοινωνικής υπευθυνότητας. Οι εκφραστές της αξίας του «άρχειν» και «άρχεσθαι».
Η Εκκλησία: Κανονικότητα για τους εκπροσώπους της εκκλησίας είναι η καλλιέργεια της «παραμυθίας» της ψυχής των πιστών, η προβολή της αγάπης και της συγχώρεσης και η ανάδειξη της αναγκαίας ισορροπίας ανάμεσα στη φθαρτότητα του σώματος και της πνευματικότητας του ανθρώπου. Κανονικότητα είναι ο πιστός να διακρίνει τα όρια της πίστης και τα όρια της γνώσης – σκέψης με ό,τι αυτό συνεπάγεται στις επιλογές του.
Τα Μ.Μ.Ε.: Κανονικότητα είναι η είδηση, η πληροφόρηση, η πολυφωνία, η εγκυρότητα και ο «φωτισμός» της κοινής γνώμης. Η είδηση να προηγείται του σχολίου. Η αλήθεια να προκρίνεται έναντι του εντυπωσιασμού. Ο λόγος να συμπληρώνει την εικόνα. Η παραπληροφόρηση, τα fake news, η προπαγάνδα και οι οργουελικές μέθοδοι θεωρούνται «ποινικά αδικήματα». Αντικειμενικός στόχος οι πολίτες «να έχουν δική τους άποψη» και όχι μόνο «ελευθερία έκφρασης της άποψής τους».

Αστυνομία – Στρατός: Κανονικότητα είναι οι «ηρακλείς» του κράτους να εξασφαλίζουν την ατομική και εθνική ελευθερία – ασφάλεια. Να εμπνέουν δύναμη και σεβασμό και όχι να μεταφράζονται – λειτουργούν ως σύμβολα βίας, καταστολής και αντιδημοκρατικών συμπεριφορών. Οι πολίτες να αισθάνονται τα «όργανα της τάξης» και τους «φρουρούς της εθνικής ελευθερίας» συνοδηγούς και συμμάχους στην προσπάθεια για την πραγμάτωση της ατομικής ασφάλειας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της εθνικής αυτοπεποίθησης.

Η Εκπαίδευση: Κανονικότητα είναι η εκπαίδευση ως θεσμός και οι «δάσκαλοι» περισσότερο να «παιδεύουν» και λιγότερο να εκπαιδεύουν. Να καλλιεργείται ο κριτικός στοχασμός, η ηθική αρτίωση, η κοινωνική συνείδηση, ο εξανθρωπισμός των άλογων παθών και η απελευθέρωση από αναχρονιστικά στερεότυπα και παρωχημένες αντιλήψεις. Να διευκολύνεται η ανάγκη για αλλαγή και η συνειδητοποίηση της ανάγκης να μοιράζονται οι νέοι «το στεναγμό και τα όνειρα της ανθρωπότητας». Απώτατος στόχος όλοι οι νέοι να γίνουν μέτοχοι – μύστες κάποιας μορφής τέχνης και όχι μόνον βαθείς γνώστες κάποιου επιστημονικού πεδίου. Η συνδιαμόρφωση της «ατομικής», «εθνικής» και «παγκόσμιας» ταυτότητας συνιστά μία άλλη λειτουργία της Εκπαίδευσης – Παιδείας.
Φύση – Ποιότητα Ζωής: Κανονικότητα είναι η οικολογική ισορροπία, η καλλιέργεια της οικολογικής συνείδησης και η απόρριψη της θέσης πως η φύση είναι «res nullius» (δεν ανήκει σε κανένα). Όλα αυτά συνιστούν και τους αναγκαίους όρους μιας ποιοτικής ζωής. Κανονικότητα είναι η ανεμπόδιστη λειτουργία των φυσικών νόμων και η αποδοχή τους ως μιας βασική προϋπόθεσης για τη βίωση μιας ποιοτικής ζωής, αφού η αποδοχή της αναγκαιότητας συνιστά κατά τον Έγελο το προστάδιο της ελευθερίας μου. Μη – Κανονικότητα είναι η «υβριστική» στάση μας έναντι της φύσης και η ταύτιση της ποιότητας ζωής με τον καταναλωτισμό, το εύκολο, το υποβαθμισμένο και το μαζικό.

Επιμύθιο

Οι τομείς κανονικότητας που αναπτύχθηκαν παραπάνω είναι ενδεικτικοί, γιατί η κανονικότητα είναι πολυεπίπεδη και έχει βάθος. Κάθε αίτημα, λοιπόν, για επιστροφή στην κανονικότητα προϋποθέτει το σαφή προσδιορισμό του περιεχομένου της και την ιχνηλάτηση όλων των πτυχών της (κοινωνική, πολιτική, οικονομική…).