Ο πατέρας μου μέλος των SS

Ο Χάρτμουτ Γιάνζεν έτρεμε τη μέρα όταν θα έλεγε στις κόρες του την αλήθεια. Ήταν 2014. Αφότου γύρισαν από τον κινηματογράφο, όπου είδαν την ταινία «Ο λαβύρινθος της σιωπής» με θέμα τις δίκες του Άουσβιτς στη Γερμανία, τους αποκάλυψε: «Είμαι γιος θύτη και μέλους των SS». Ακόμα και τώρα όταν διηγείται μετά από τόσα χρόνια τι συνέβη η φωνή του σπάει. Τότε, φοβόταν πώς θα αντιδρούσαν τα παιδιά του. Εκείνα όμως τον αγκάλιασαν διαβεβαιώνοντάς τον ότι εκείνος δεν ευθύνεται για το ναζιστικό παρελθόν του πατέρα του.

Αργά και βασανιστικά ο Χάρτμουτ Γιάνζεν συνέλεξε πληροφορίες για τον πατέρα του, το παρελθόν του οποίου γνώριζε μόνο εν μέρει. Η εμπειρία αυτή τον συγκλόνισε.

Στις 22 Οκτωβρίου του 1964 ξεκινούσε η δεύτερη δίκη με θέμα τα εγκλήματα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς. Ένας από τους μάρτυρες ήταν ο Κουρτ Μάι, ορκωτός λογιστής και αξιωματικός των SS, της παραστρατιωτικής οργάνωσης του ναζιστικού κόμματος. Από το 1940 μέχρι το 1942 ο Κουρτ Μάι ήταν επικεφαλής της υπηρεσίας οικονομικής διοίκησης των SS. Η υπηρεσία επιτηρούσε εργοστάσια της οργάνωσης, όπου εργάζονταν καταναγκαστικά κρατούμενοι στρατοπέδων συγκέντρωσης. Ο Χάρτμουτ Γιάνζεν άκουσε προσεκτικά πολλές φορές λέξη προς λέξη τις καταθέσεις του πατέρα του.

«Γνώριζα ότι ο Χίτλερ δεν ήταν κάτι καλό»

Χάρμουτ Γιάνζεν: «Είμαι γιος θύτη και μέλους των SS»

Όταν ο Κουρτ Μάι κατέθετε στη Φρανκφούρτη ο γιός ήταν 16 ετών. Έμενε τότε με τη μητέρα του στο Αμβούργο. Πού και πού ο πατέρας του, τους επισκέπτονταν. Ποτέ όμως ο Κουρτ Μάι δεν θέλησε να εγκαταλείψει τη σύζυγό και τις δύο του κόρες, με τις οποίες ζούσε στη νότια Γερμανία, για χάρη της ερωμένης και του γιου της.

Από τις λίγες συναντήσεις με τον πατέρα του ο Χάρτμουτ Γιάνζεν θυμάται μια, στην οποία ο Κουρτ Μάι περηφανευόταν ότι ήταν στο πλευρό του Αδόλφου Χίτλερ, όταν η Γερμανία προσάρτησε την Αυστρία και εκείνος τον επευφημούσε από κοινού με άλλους αξιωματικούς: «Δεν ήμουν σε θέση να καταλάβω τι ακριβώς εννοούσε, γνώριζα όμως ότι ο Χίτλερ δεν ήταν κάτι καλό». Ο Χάρτμουτ ήταν τότε 13.

Στα χρόνια που πέρασαν η απογοήτευση του γιου για τον πατέρα μεγάλωνε. Του έγραψε μάλιστα επιστολή ζητώντας να του μιλήσει για το ναζιστικό του παρελθόν. Τον απείλησε δε ότι θα διακόψει κάθε επαφή μαζί του αν δεν το πράξει. Ουδέποτε όμως ο Κουρτ Μάι μπήκε στο κόπο. Έτσι ο Χάρτμουτ Γιάνζεν δεν ξαναείδε ποτέ το πατέρα του, ούτε πήγε στη κηδεία του το 1978.

Αναζητώντας τα κομμάτια του παζλ

Ο Κουρτ Μάι ήταν ορκωτός λογιστής και αξιωματικός των SS

Το παρελθόν του γονιού του δεν άφηνε τον Χάρτμουτ Γιάνζεν να ησυχάσει. Ούτε η μητέρα του όμως ήθελε να του δώσει πληροφορίες. Όταν πέθανε ο Χάρτμουτ άρχισε τις έρευνες. Στα 65 του συμμετείχε για πρώτη φορά σε σεμινάριο με τίτλο «Ένας θύτης στην οικογένεια» στο μνημείο για τα θύματα του πρώην στρατοπέδου εξόντωσης Νοϊενγκάμε κοντά στο Αμβούργο, όπου και συνάντησε συγγενείς ναζιστών, οι οποίοι αναζητούσαν απαντήσεις σε παρόμοια βασανιστικά ερωτήματα.

Τέτοιου είδους σεμινάρια σπανίζουν στη Γερμανία. Άρχισαν να διεξάγονται πριν από περίπου δέκα χρόνια και γίνονται ολοένα και πιο δημοφιλή. «Συχνά συμμετέχει στο σεμινάριο εγγονός ή εγγονή ενός θύτη», λέει ο Όλιβερ φον Βρόχεμ, επικεφαλής του μνημείου του πρώην στρατοπέδου συγκέντρωσης και εξηγεί ότι πολλές φορές είναι τα εγγόνια που σπάνε τη σιωπή και όχι τα παιδιά. Για γερμανικές οικογένειας το ζήτημα είναι ακόμα και σήμερα ταμπού, προσθέτει ο Όλιβερ φον Βρόχεμ. Έτσι γνωρίζουν ελάχιστα για το ρόλο στενών του συγγενών την περίοδο του εθνικοσοσιαλισμού, τονίζει.

Σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες πολεμούν με ανασφάλειες, αλλά και την απόρριψη των οικογενειών τους. Σύμφωνα με τη ψυχολόγο Κάριν Χέντινγκα, η οποία συνδιοργανώνει τα σεμινάρια, πολλές φορές οι συγγενείς τούς επικρίνουν και τους χαρακτηρίζουν προδότες. Έχει συμβεί οικογένειες να διακόψουν κάθε επαφή με συγγενείς που ανασκαλεύουν το παρελθόν, δηλώνει η γερμανίδα ειδικός.

«Να διδαχθούμε από το παρελθόν»

Το πρώην στρατοπέδου εξόντωσης Νοϊενγκάμε κοντά στο Αμβούργο

Μετά από αναζήτηση ετών οι υποψίες του Χάρτμουτ Γιάνζεν μετατρέπονται σε βεβαιότητα. Ο Κουρτ Μάι στήριξε ενεργά τη ναζιστική βιομηχανία εξόντωσης. Όπως παραθέτει ο γιος του, ήταν υπεύθυνος για την εκμετάλλευση κρατουμένων, την κατάσχεση εβραϊκών επιχειρήσεων στη Τσεχοσλοβακία, τη δημιουργία και διεύθυνση επιχειρήσεων των SS και εν τέλει συμμετείχε με τη στάση του στα εγκλήματα στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο Μάι τιμωρήθηκε, όχι όμως και για συνέργεια σε δολοφονία.

Το ζητούμενο για τον Χάρτμουτ Γιάνζεν και τους άλλους συμμετέχοντες στο σεμινάριο δεν είναι μόνο να τιμωρηθούν οι ένοχοι. Δηλώνουν ότι το σημαντικό είναι να διδαχθούμε από το παρελθόν. Τα φαινόμενα ρατσισμού και αντισημιτισμού κρούουν το κώδωνα του κινδύνου. Ο Χάρτμουτ Γιάνζεν τονίζει ότι «είναι σημαντικό να μιλάμε ανοιχτά για το παρελθόν και να προειδοποιούμε τους νέους».

Καταρζένα Ντομαγκάλα – Περέιρα

Επιμέλεια: Στέφανος Γεωργακόπουλος

DW