Ευλογία ή κατάρα; Οι άνθρωποι που μπορούν να θυμηθούν κάθε μέρα της ζωής τους

Oρισμένοι πιστεύουν ότι είναι μια ευλογία, άλλοι πιστεύουν ότι είναι μια κατάρα. Ο Bob Petrella μπορεί να θυμάται κάθε στιγμή της ζωής του, με απίστευτες λεπτομέρειες.

Ο κωμικός και τηλεοπτικός παραγωγός Bob Petrella μπορεί να θυμηθεί οποιαδήποτε στιγμή από το παρελθόν του. Η περίπτωσή του ονομάζεται «εξαιρετικά ανώτερη αυτοβιογραφική μνήμη» (HSAM) και υπάρχουν περίπου 60 γνωστές ανάλογες περιπτώσεις σε όλο τον κόσμο.

Ο Petrella θυμάται μάλιστα και δηλώσεις διασήμων από το παρελθόν, ακριβώς όπως τις έκαναν. Για παράδειγμα, τις πρώτες δηλώσεις του Κλίντον μετά το σκάνδαλο με τη Μόνικα Λεβίνσκι στις 26 Ιανουαρίου του 1998. Ή τις αντίστοιχες δηλώσεις του Νίξον στις 17 Νοεμβρίου του 1973. «Στην πραγματικότητα, δεν είναι ότι θυμόμαστε περισσότερα, απλώς δεν ξεχνάμε πράγματα, δεν ξεχνάμε τίποτα», δήλωσε στο BBC.

Σήμερα κάνει, μεταξύ άλλων, διαλέξεις δίνοντας συμβουλές για τη βελτίωση της μνήμης, ενώ μετέχει στις έρευνες του πανεπιστημίου UC Irvine της Καλιφόρνια μαζί με τους υπόλοιπους που έχουν την ίδια «ευλογία» ή «κατάρα». Η επιστημονική ομάδα που συνεργάζεται μαζί τους προσπαθεί να χαρτογραφήσει τη μνήμη και τους εγκεφάλους τους, να βρει το πώς μπορούν να θυμούνται τόσες λεπτομέρειες, εκτιμώντας πως θα φτάσουν σε πιθανούς τρόπους αντιμετώπισης του Αλτσχάιμερ και της αμνησίας.

«Είναι σχεδόν σαν να έχω μια μηχανή του χρόνου, με την οποία μπορώ να επιστρέψω σε μια συγκεκριμένη ημέρα ή σε κάποια περίοδο της ζωής μου και σχεδόν να νιώσω σαν να είμαι πίσω, σαν να είμαι πάλι εκεί. Είμαι 68 και πολλοί άνθρωποι της ζωής μου έχουν πεθάνει. Όπως ο νεότερος αδερφός μου. Με το σύνδρομο που έχω είναι σαν να μην αισθάνομαι την απώλεια το ίδιο, όπως θα την αισθανόταν οποιοσδήποτε άλλος. Μπορώ να επιστρέψω σε μια μέρα, ή μια χρονική περίοδο, με τον άνθρωπο αυτόν», περιγράφει ο ίδιος.

Ο Bob Petrella εξηγεί ότι το να μπορεί να γυρίσει πίσω σε ορισμένους χρόνους ή στιγμές της ζωής του τον βοήθησε, ένιωθε σαν να θρηνούσε. «Είναι πολύ θεραπευτικό να επιστρέφω σε αυτούς τους χρόνους και σε αυτές τις μνήμες. Νιώθω σαν να είμαι ακόμα μαζί τους κατά κάποιο τρόπο».

Για άλλους ανθρώπους, όμως, η κατάσταση αποτελεί εμπόδιο που δημιουργεί προβλήματα και όχι θεραπεία. Η Rebecca Sharrock, μια γυναίκα από την Αυστραλία με την ίδια ανώτερη αυτοβιογραφική μνήμη, δήλωσε στο BBC το 2017: «Αν θυμάμαι ένα περιστατικό που συνέβη όταν ήμουν τριών ετών, η συναισθηματική μου απάντηση στην κατάσταση είναι σαν ενός τρίχρονου, ενώ η συνείδηση ​​είναι ενός ενήλικα. Αυτή η ανομοιογένεια μπορεί να οδηγήσει σε τρομερή σύγχυση και άγχος».

Για άλλους, είναι χαρά. Το 2016, ο Nima Veiseh, ο οποίος επίσης βιώνει την ίδια κατάσταση, δήλωσε στο BBC ότι αυτό τον κάνει πιο ευγενικό, πιο ανεκτικό. «Μερικοί λένε “συγχωρέστε και ξεχάστε”, αλλά αφού το να ξεχνάω είναι μια πολυτέλεια που δεν έχω, πρέπει να μάθω να συγχωρώ πραγματικά», λέει. «Όχι μόνο άλλοι, αλλά και εγώ».

Η Jill Price μπορεί να θυμηθεί τις περισσότερες από τις ημέρες της ζωής της τόσο ξεκάθαρα όσο οι υπόλοιποι από εμάς θυμούνται το πολύ πρόσφατο παρελθόν, και με έντονες λεπτομέρειες. Στα 51 της χρόνια, θυμάται την ημέρα της εβδομάδας για κάθε ημερομηνία από το 1980. Θυμάται τι έκανε, με ποιον ήταν εκεί, που βρισκόταν σε κάθε μία από αυτές τις μέρες.

Ήταν το πρώτο άτομο που διαγνώστηκε ποτέ με αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως «εξαιρετικά ανώτερη αυτοβιογραφική μνήμη», ή HSAM.

Πριν από την Jill Price, της HSAM ήταν μια εντελώς άγνωστη κατάσταση του μυαλού. Ο Δρ James McGaugh το 2000 ήταν διευθυντής του Κέντρου Νευροβιολογίας της Μάθησης και Μνήμης του UC Irvine, του ερευνητικού ινστιτούτου που ίδρυσε το 1983. Εκείνη τη χρονιά, η Jill Price επικοινώνησε μαζί του μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, αναφέροντας πως θεωρούσε πως είχε ένα πρόβλημα με τη μνήμη της.

Ο McGaugh είχε περάσει την επαγγελματική του σταδιοδρομία μελετώντας έντονα διαμορφωμένες αναμνήσεις και η Price φάνηκε να έχει τις πιο δυνατές αναμνήσεις που είχε συναντήσει ποτέ. Μετά την πρώτη του συνάντηση με την Price, ο McGaugh συγκέντρωσε μια ομάδα για να καθορίσει το βάθος και το εύρος της μνήμης της. Κατά τα επόμενα πέντε χρόνια, η Price πέρασε από μια σειρά από ειδικών τεστ και εξετάσεων. Τελικά αποδείχθηκε πως η μνήμη της Price είναι τόσο επιλεκτική όσο και όλων των ανθρώπων, αποθηκεύοντας τα πράγματα που θεωρεί σημαντικά, μόνο που είναι πολύ καλύτερη στο να διατηρεί και να ανακτά αυτές τις μνήμες.

Υπήρχε πολύ λίγη επιστημονική βιβλιογραφία για ανώτερες μορφές μνήμης και καμία για μνήμη όπως αυτή της Jill Price. Η έρευνα έδειξε ότι τα άτομα με HSAM χρησιμοποιούν διανοητικά συστήματα που φαίνονται να βελτιώνουν την ανάκτηση μνήμης, ταξινομώντας τις αναμνήσεις χρονολογικά ή ανά κατηγορία. Αυτή η κατηγοριοποίηση που βασίζεται στην ημερομηνία φάνηκε να τους βοηθά να οργανώνουν τις αναμνήσεις τους. Ένα είδος εγκεφαλικής αρχειοθέτησης για εύκολη επαναφορά. Σύμφωνα με την έρευνα οι άνθρωποι με μέση μνήμη είναι αδύναμοι σε αυτό το είδος «εγκεφαλικής ταξινόμησης». Παράλληλα όλα τα άτομα με HSAM ανέφεραν ότι τους άρεσε να αναπαράγουν τις μνήμες τους στο μυαλό τους, προκαλώντας τον εαυτό τους να θυμάται ημέρες και γεγονότα. Οι ερευνητές σημείωσαν επίσης ότι τα περισσότερα από τα άτομα με HSAM εμφάνισαν ιδεοψυχαναγκαστικές (OCD) συμπεριφορές και όσο καλύτερη ήταν η μνήμη τους, τόσο πιο πιθανό ήταν να εμφανίσουν συμπτώματα OCD.

Επίσης, παρά την εκπληκτική δυνατότητα ανάκλησης αναμνήσεων και στα άτομα με HSAM εμφανίζονται «στρεβλώσεις» της μνήμης αλλά και το φαινόμενο της επιλεκτικής μνήμης. Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι κανένας δεν διαθέτει απόλυτη ανοσία στους μηχανισμούς αναδόμησης που προκαλούν αυτές τις στρεβλώσεις. Όταν οι άνθρωποι με μέση μνήμη θυμούνται μια εμπειρία, αυτή σχηματίζεται όχι μόνο από αυτό που πιστεύουν ότι συνέβη και το πώς ένιωσαν τότε, αλλά από αυτό που γνωρίζουν και αισθάνονται σήμερα.

Δεν είναι ακόμη σαφές εάν η HSAM θα ​​αποδειχθεί ένα κλειδί που «ξεκλειδώνει» τα βαθύτερα μυστήρια σχετικά με το πώς λειτουργεί η μνήμη. Εκτός όμως από τις επιστημονικές ερωτήσεις που θέτει η HSAM, υπάρχει και μια διαφορετική ερώτηση: θα θέλαμε πραγματικά μια μνήμη όπως αυτή, αν μπορούσαμε να την έχουμε;

Σύμφωνα με τον James McGaugh, τον καθηγητή νευροβιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, όλοι έχουμε τις ίδιες πληροφορίες αποθηκευμένες στο μυαλό μας, απλά δεν μπορούμε να έχουμε πρόσβαση σε αυτές.

Πως δημιουργούνται οι αναμνήσεις μας;

Πολλά ερωτήματα σχετικά με τη μνήμη παραμένουν αναπάντητα κι γι’ αυτό οι επιστήμονες συνεχίζουν τις έρευνες για να βρουν νέα στοιχεία για τη λειτουργία του εγκεφάλου και το πώς να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που σχετίζονται με τη μνήμη.

Σε αυτό που μέχρις στιγμής συγκλίνουν είναι ότι δεν υπάρχει καμία «ειδική θέση» στον εγκέφαλο που να κρατά όλες τις αναμνήσεις μας. Διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου αποθηκεύουν διάφορα είδη αναμνήσεων. Για παράδειγμα, οι συναισθηματικές αντιδράσεις όπως ο φόβος ανήκουν σε μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται αμυγδαλή. Οι μνήμες των δεξιοτήτων που έχουμε μάθει σχετίζονται με μια διαφορετική περιοχή, ενώ ο ιππόκαμπος παίζει ρόλο στη διαμόρφωση, διατήρηση και ανάκληση δηλωτικών αναμνήσεων, γεγονότα ή «κοινές γνώσεις» δηλαδή που βιώνονται συνειδητά.

Όταν ο εγκέφαλος δημιουργεί τη μνήμη κάποιου γεγονότος, σχηματίζει ταυτόχρονα σε δύο διαφορετικές περιοχές δύο μνήμες του ίδιου πράγματος, μία για άμεση χρήση και μία για χρήση σε βάθος χρόνου.

Έως τώρα οι επιστήμονες πίστευαν  ότι πρώτα σχηματιζόταν σε ένα μέρος του εγκεφάλου (τον ιππόκαμπο) μια βραχυπρόθεσμη μνήμη και αργότερα αυτή γινόταν πιο μόνιμη, όταν μεταφερόταν σε μια άλλη εγκεφαλική περιοχή (τον φλοιό).

Σύμφωνα όμως με μια νέα ανακάλυψη Αμερικανών και Ιαπώνων επιστημόνων, η ίδια μνήμη σχηματίζεται την ίδια στιγμή τόσο στον ιππόκαμπο, όσο και στον φλοιό, αλλά στη δεύτερη περίπτωση παραμένει «σιωπηλή» για περίπου δύο εβδομάδες, ώσπου να φθάσει σε ώριμη κατάσταση.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή βιολογίας και νευροεπιστήμης Σουσούμου Τονεγκάβα, διευθυντή του ιαπωνο-αμερικανικού ερευνητικού Κέντρου RIKEN-MIT, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Science», δήλωσαν έκπληκτοι από την ανακάλυψή τους, η οποία, όπως είπαν, πιθανώς θα οδηγήσει σε μερική αναθεώρηση των σημερινών θεωρητικών μοντέλων που αφορούν τη δημιουργία και αποθήκευση των μνημών.

Ήδη πειράματα που είχαν γίνει από τη δεκαετία του 1950 με τον περίφημο στη νευροεπιστήμη «Ασθενή Η.Μ.», είχαν αποκαλύψει ότι ο ιππόκαμπος παίζει ρόλο-κλειδί στη δημιουργία νέων μνημών. Όμως, ένα είδος μακρόχρονης μνήμης, η επεισοδιακή (ή αυτοβιογραφική) είχε ανακαλυφθεί ότι σχηματίζεται εκτός του ιπποκάμπου, στον νεοφλοιό, το ανώτερο τμήμα του εγκεφάλου που εμπλέκεται στην προσοχή, στον σχεδιασμό και σε άλλες γνωσιακές λειτουργίες.

Έτσι, εδώ και δεκαετίες οι νευροεπιστήμονες ανέπτυξαν μια κυρίαρχη θεωρία, σύμφωνα με την οποία οι αρχικές βραχυπρόθεσμες μνήμες που δημιουργούνται στον ιππόκαμπο, μεταφέρονται βαθμιαία για μακρόχρονη χρήση στον νεοφλοιό και σβήνονται από τον ιππόκαμπο (μία πιο πρόσφατη παραλλαγή της κυρίαρχης θεωρίας πιστεύει ότι μένουν στον ιππόκαμπο μερικά ίχνη αυτοβιογραφικών μνημών).

Η ερευνητική ομάδα του Τονεγκάβα επαλήθευσε τη θεωρία, ενώ περαιτέρω μελέτες τους θα ελέγξουν αν οι μνήμες σβήνουν τελείως στον ιππόκαμπο ή αν μερικά ίχνη τους παραμένουν, ακόμη και όταν η μνήμη έχει πλέον αποθηκευθεί στον φλοιό.

tvxs