“Τα Αναστενάρια – Άγνωστα και παράξενα ιστορικά μονοπάτια” γράφει ο Δημήτρης Βύζας

Δημήτρης Βύζας

Το σημερινό μου άρθρο αφιερώνεται στους συγχωριανούς μου που φέρουν το επίθετο Βύζας, που είναι πολλοί και στους απόγονους των θρακιωτών προσφύγων της Μελίκης, της Νέας Στράντζας στην περιοχή Νάουσας και όχι μόνον, που οι πρόγονοι τους ήρθαν από την Ανατολική Θράκη και ειδικότερα από την ευρύτερη περιοχή της Στράντζας.  Αυτοί έφεραν το έθιμο Αναστενάρια στην Μακεδονία. Αργότερα ο αναγνώστης θα καταλάβει γιατί κάνω την παραπάνω αφιέρωση.

Αντιγράφω κάποιες ενδιαφέρουσες πληροφορίες από σύγγραμμα του Δ. Πετρόπουλου. (arxeio thrakikou-laografikou thisavrou t1s(3).pdf ). Eκδόθηκε  το 1949.

Σελ. 268. “Ένα από τα αξιόλογα χωριά στην περιφέρεια Βύζας της Ανατ. Θράκης είναι το χωριό Κωστί, που από το 1914 και δώθε κατέχεται από τους Βουλγάρους. Οι παλιοί του έλληνες κάτοικοι, πρόσφυγες μετά το μεγάλο διωγμό του 1914, βρίσκονται σήμερα σκορπισμένοι στα διάφορα χωριά της Μακεδονίας οι περισσότεροι και πολύ ολίγοι σε πόλεις της Παλαιάς και Νέας Ελλάδος. Τριάντα περίπου χιλιόμετρα ανατολικά της Βέρροιας, πέρα από τον Αλιάκμονα, στο χωριό Μελίκη, είναι εγκατεστημένες περί τις εξήντα Κωστιανές οικογένειες. Μαζί με την αγάπη τους προς την εργασία και την πρόοδο, έχουν μεταφέρει εκεί οι Κωστιανοί και πολλά από τα έθιμα της παλαιάς πατρίδας. Φιλόπονοι και φιλήσυχοι, όπως όλοι οι Θράκες, αποτελούν έναν πυρήνα προοδευτικό ανάμεσα στους γηγενείς Μακεδόνες”.

“Χάριν της λαογραφικής και γλωσσικής ερεύνης επισκεφτήκαμε τους Κωστιανούς της Μελίκης. Εζητήσαμε πληροφορίες για την ιστορία τους, τη ζωή τους στο χωριό, τα ήθη και τα έθιμα τους. Λίγα πράγματα γνωρίζουν για την παλιά ιστορία του χωριού τους. Εφτακόσια χρόνια, πάνω-κάτω λένε, είναι χτισμένο εκεί που βρίσκεται τώρα το αγαπητό τους χωριό, το Κωστή. Εκεί στη εσχατιά της Αν. Θράκης ζούσαν 480 περίπου οικογένειες Κωστιανών στον εύφορο τόπο τους, ήσυχες, χωρίς ποτέ να λησμονήσουν την ελληνική τους καταγωγή, χωρίς να παύσουν να μιλούν την αρχαιοπρεπή και μουσικότατη ελληνική γλώσσα και να διατηρούν άσβεστη τη χριστιανική τους πίστη. Τα όνειρα που γαλουχούσαν όλο τον υπόδουλο ελληνισμό, ετόνωναν και συγκρατούσαν και τους Κωστιανούς. Οι συχνές συμπλοκές μεταξύ Βουλγάρων και Τούρκων κατά το 1903-1904 είχαν άμεσο αντίκτυπό τους,  στους έλληνες  Κωστιανούς και λοιπούς της περιφέρειας. Το έτος 1904 ρωσικά πλοία κατέπλευσαν στη Νιάδα. Οι λίγοι Τούρκοι, εταράχθησαν. Οι Κωστιανοί τους υποβοήθησαν να φύγουν. Από το 1911 κυρίως και έπειτα δρα εκεί έντονα το ελληνικό κομιτάτο. Αρχηγός στην περιφέρεια εκείνη είναι ο καπετάν Θεοδωράκης από τη Βίζα, που ζει ακόμα στο Κιλκίς. (Σχόλιο δικό μου, Δ.Κ.Β: Η αναφορά γίνεται για τη περίοδο 1930-1959). Το 1912 άνδρες του κομιτάτου ληστεύουν το Ταχυδρομείο. Το 1913 το βουλγαρικό κομιτάτο, περισσότερο σκληρό, αναγκάζει τους Κωστιανούς να παραδώσουν τα όπλα, χρήματα και ότι άλλο πολύτιμο είχαν.

Το 1914 ακολουθεί ο μεγάλος διωγμός. Οι Κωστιανοί διεσκορπίσθησαν εδώ και εκεί ως πρόσφυγες. Άλλοι έφυγαν για τη Βάρνα, άλλοι για τον Πύργο, άλλοι για την Πόλη και τη Θεσσαλονίκη. Δεκατέσσερις οικογένειες Κωστιανών από την εποχή εκείνη βρίσκονται στη Θράκη. Στη Θεσσαλονίκη έμειναν έξι χρόνια στα παραπήγματα. Στα 1920 ξαναγύρισαν στη Θράκη στο Μπουνάρ-Χισάρ και σε άλλα χωριά της Βύζας, όχι όμως στο Κωστή που το κατείχαν οι Βούλγαροι με την συνθήκη του Βουκουρεστίου. Στα 1922 με την φυγή των Ελλήνων από τη Θράκη, έγινε ο δεύτερος διασκορπισμός σε διάφορα χωριά της Μακεδονίας στην Καρασκάσκα (Αγία Ελένη) των Σερρών, στο Μπούτκοβο, στο Καρακαβάκι, στο Όρλιακα, στο Λαγκαδά, στη Μελίκη και αλλού”.

Δικές μου σημειώσεις: Η Θράκη, από τους προϊστορικούς χρόνους και ύστερα, κατοικήθηκε από τους Θράκες, ένα λαό που ανήκε σε συγγενική καταγωγή με τους Έλληνες. Κάποτε οι εκτάσεις της ήταν πολύ περισσότερες από αυτό που σήμερα θεωρούμε Θράκη. Οι Θράκες στον Τρωικό Πόλεμο ήταν σύμμαχοι της Τροίας. Εξελληνίστηκαν μετά τους αποικισμούς των Ελλήνων στο Βόρειο Αιγαίο και στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Από εκεί και πέρα  δεν υπάρχει έντονος διαχωρισμός μεταξύ των δύο λαών. Θρακική καταγωγή είχαν π χ οι: Θουκυδίδης, Μιλτιάδης και άλλοι.

Δεν είναι πρόθεση μου να ασχοληθώ με την μακραίωνη ιστορία της Θράκης. Τον κύριο λόγο έχουν οι ειδικοί Ιστορικοί. Περιορίζομαι στον ξεριζωμό μερικών δικών μας  Θρακιωτών της περιοχής Στράντζας. Σε χάρτη περιοχής Αν. Θράκης που διατηρούνταν το έθιμο ( δρώμενο) Αναστεναρίων και έχει τις ρίζες του στις αρχαίες Διονυσιακές γιορτές, βρίσκω τα ονόματα χωριών ή πόλεων όπως: Βιζύη στα σύνορα Στράντζα  Μπαλκάν, Βιζύτσα μπροστά από το Στράντζα Μπαίρ. Παραθαλάσια στη Μαύρη Θάλασσα: Μεσημβρία, Αγχίαλος, Πύργος, Σωζόπολις, Μούρτσοβο, Βασιλικός, Αγαθούπολις, Ρέζβι, Κωστή ( όχι πολύ μακριά από τη θάλασσα), Αγ. Στέφανος, Μήδεια.  Πιο μέσα: Βιζύτσα, Γραμματίκοβο, Γαλαζάκι, Ευκάριον, Κουρού Ντερέ, Αγ. Ιωάννης, Σκοπός, Γέννα, Σκεπαστό.  Αριστερότερα: Σαράντα Εκκλησίες, Αδριανούπολις.

Εφιστώ την προσοχή των αναφερομένων συγχωριανών μου στα παρακάτω: η αποικία Βυζάντιο που αργότερα έγινε Κωνσταντινούπολις κτίστηκε από τους Μεγαρείς με βασιλιά τον Βύζα. Οι ίδιοι με το πέρασμα του χρόνου έκτισαν και στον Εύξεινο Πόντο, τον Αγχίαλο. Στην περιοχή Στράντζας υπήρχε η πόλη Βιζύη. Η Ευρύτερη περιοχή ονομαζόταν της Βύζας ή Καζάς της Βιζύης. Από την Βιζύη ή Βυζίη καταγόταν η Δόμνα Βυζβίζη, η ‘’ δεύτερη Μπουμπουλίνα’’ της Επανάστασης του 1821. Θυσίασε τα καράβια της στον Αγώνα για λευτεριά και έζησε πάμπτωχη.  Ο άνδρας της Πλοίαρχος Αντώνιος Βυζβίζης είχε χαθεί νωρίτερα στην Επανάσταση. Ο ποιητής Γεώργιος Βυζιηνός είχε πατρίδα την Βυζίη. Στην ίδια περιοχή υπήρχε και χωριό με το όνομα Βυζίτσα.

Στους απόγονους των προσφύγων της Μελίκης με θρακιώτικη καταγωγή, δηλώνω ότι αντέγραψα γνωστές ή άγνωστες πληροφορίες για τις χαμένες πατρίδες. Ίσως οι νεώτεροι τις χρειάζονται. Κάποια βιβλία που διάβασα για το τι τράβηξαν οι πρόσφυγες μέχρι να φτάσουν και να ριζώσουν  στην καινούργια τους πατρίδα είναι πανόμοια. Εκπέμπουν πόνο, δάκρυα, μιζέρια, αρρώστια , θάνατο, καταφρόνια. Για πολλούς πρόσφυγες ο δρόμος κράτησε πάνω από δέκα χρόνια, μαζί με το πήγαινε-έλα.  Ενδεικτικά αναφέρω δύο τίτλους βιβλίων.

Α)ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ Κ. ΒΑΛΙΟΥΛΗ. Ο Διωγμός των Σκοπιανών της Ανατ. Θράκης. Έκδ. Σύλλογος Ορφέας Νέου Σκοπού Σερρών.
Β)ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΚΟΡΟΜΗΛΑ. Ευτυχισμένος που έκανα το ταξίδι του Οδυσσέα.

Εδώ θα σημειώσω κάποιες ευχάριστες εμπειρίες, μνήμες, από την προ πεντηκονταετίας επίσκεψη και σχεδόν μηνιάτικης παραμονής μου στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας. Ξένες ομάδες φοιτητών και βούλγαροι φοιτητές ζήσαμε σε κατασκήνωση δίπλα στην Μεσημβρία (Neseber), σε μέρος όπου το κράτος έκτιζε ομάδες μεγάλων ξενοδοχείων. Αποστολή των φοιτητών ήταν τυπικά τετράωρη πρωινή εργασία, με τα απογεύματα ελεύθερα για αθλητικές συναντήσεις, για αλληλογνωριμία, νεανικοί χοροί τα βράδυα,  κολύμπι στις παραλίες του Εύξεινου (Άξενου) Πόντου, μικρές εκδρομές στα περίχωρα και στο τέλος εβδομαδιαία εκδρομή σε ολόκληρη τη χώρα. Σήμερα, αναπολώντας τα παλαιά, μέσω Διαδικτύου διακρίνω τα ξενοδοχεία αυτής της παραλίας και που έχουν ονόματα αρχαίων ελληνικών θεών με την λατινική ονομασία. Καμαρώνω που και εγώ ήμουν εκεί στα προκαταρτικά της θεμελίωσης τους.

Για πρώτη φορά στη ζωή μου, βρέθηκα σε τόπους όπου κατοίκησαν έλληνες επί αιώνες και που οι γυμνασιακές ιστορικές γνώσεις μου ήταν ελάχιστες. Μέχρι το 1962 στο Γυμνάσιο Βεροίας τα μαθήματα ιστορίας με δυσκολία έφταναν στους Βαλκανικούς Πολέμους. Ποιος καθηγητής τολμούσε να αναπτύξει θέματα που δίχαζαν το λαό και δεν ανήκαν στην διδακτέα ύλη!. Και ας είχε μεγαλώσει ο πληθυσμός του Ν. Ημαθίας με τον ερχομό των προσφύγων. Ούτε καταλαβαίναμε τι σήμαινε Νέα Κούκλαινα ή Νέα Νικομήδεια.

Οι εκπλήξεις μου: όπου μας πήγαιναν ή πηγαίναμε, από τα παράλια του Εύξεινου Πόντου μέχρι και την Φιλιππούπολη ο χώρος μύριζε Ελλάδα, και ας είχαμε στον τόπο μας Δικτατορία. Από τα ανοιχτά παράθυρα των σπιτιών και από τα καταστήματα διασκέδασης ακουγόταν ελληνική μουσική. Υπήρχε αγάπη, ξενομανία μπορώ να πω για κάθε τι το ελληνικό. Στην κατασκήνωση που ήταν δίπλα στα κύματα, βούλγαροι φοιτητές πλησίαζαν εμένα και τον Νίκο (δεύτερο Έλληνα) της ομάδας μας. Μας κερνούσαν, κάποιοι έσκαζαν το μυστικό ότι είχαν κάποιο πρόγονο Έλληνα και μερικοί μας προσκαλούσαν για παρέα στη βραδινή έξοδο, στην όμορφη πόλη Μεσημβρία. Εκεί δεν μπορούσες να χορέψεις ευρωπαικό αν δεν έπαιρνες άδεια από τον συνοδό της κοπέλας. Βαλκάνια βλέπετε!.

Μια μέρα, οι βούλγαροι φίλοι μας, την αφιέρωσαν στον Ποσειδώνα, αρχαίο θεό της Θάλασσας. Neptun το λατινικό του όνομα. Ένας κυκλοφορούσε όλη τη μέρα με χλαμύδα, σανδάλια, κορόνα μαζί με την απαραίτητη Τρίαινα.  Έκτοτε, έκατσα και έμαθα στα ξένα τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου. Ολημερίς οι φοιτητές έριχναν κουβάδες νερό ο ένας στον άλλο. Το μπουγέλο δεν βλάπτει τον Ιούλη μήνα με τις ζέστες του. Το βραδάκι της ίδιας μέρας, σε αυτοσχέδια σκηνή, ακολούθησε καλλιτεχνικό πρόγραμμα βουλγάρων και ξένων φοιτητών. Εμένα και τον φίλο μου Νίκο μας ανέβασαν ‘’σηκωτούς’’,  ενδιάμεσα, στη σκηνή να τους τραγουδήσουμε κάποιο ελληνικό τραγούδι, χωρίς πρόβα, χωρίς συνοδεία μουσικού οργάνου. Τους κάναμε το χατίρι. Άκουσαν όπως- όπως το Δόξα τω Θεώ του Μ. Θεοδωράκη. Τελικά μας χειροκρότησαν.

Απ’ το πρωί μες τη βροχή
Και μέσα στο λιοπύρι
Για μια μπουκιά κι ένα ποτήρι
Και δόξα τω Θεώ…

Ύστερα άναψαν μεγάλη φωτιά. Γύρω από τη φωτιά στον ίδιο χώρο γλεντούσαν οι νέοι.                 Στα αναμμένα κάρβουνα, χωρίς φλόγα, γνωστά πρόσωπα βουλγάρων φοιτητών μας, περπάτησαν, χόρεψαν το χορό των Αναστενάρηδων.  Το μυστικό της ακαίας το πήραν μαζί τους. Πάντως σε εμάς εκεί δεν ήταν θρησκευτικό δρώμενο.

Το έτος 2011 σε αποχαιρετιστήρια βραδιά  ελλήνων τουριστών, σε διασκεδαστικό κέντρο της Σόφιας,  οι Βούλγαροι μας πρόσφεραν λαϊκό πρόγραμμα. Στο χώρο του καταστήματος μια ομάδα βουλγάρων, χόρεψε, περπάτησε σε αναμμένα κάρβουνα. Και εδώ η επίδειξη δε θύμιζε θρησκευτική τελετή!.

Και κάτι ακόμα από την παραμονή μας στην περιοχή Μεσημβρίας.

Μας πήγαν μια μέρα να δούμε εντός της περιφέρειας σε μια μικρή επιχείρηση κονσερβοποίησης ροδάκινου και άλλων φρούτων. Όλοι οι εργάτες και οι εργάτριες μιλούσαν μεταξύ τους καθαρά ελληνικά. Σε συνομιλία μου μαζί τους τόνιζαν ότι ήταν από τους παλαιούς έλληνες. Ένα μέρος  των συγγενών τους είχε φύγει στην Ελλάδα με τη Ανταλλαγή.

Ιούλης μήνας ήταν και με μια μερίδα φοιτητών πήγε εκδρομή στην Σωζόπολη. Αφού είδαμε τα αξιοθέατα της, μεσημεριάτικα περπατούσαμε στα σοκάκια της πόλης που ακόμα ήταν παραδοσιακή. Μια γριά καθόταν σε σκαμνί στην άκρη δρόμου, μπροστά στην μισάνοιχτη παλαιά πόρτα της αυλής τους. Απολάμβανε την σκιά μιας κληματαριάς. Ο φίλος μου Νίκος άρχισε να τραγουδάει δυνατά ένα τραγούδι της ξενιτειάς του Στέλιου Καζαντζίδη. Τότε όλοι τραγουδούσαν!

Στις φάμπρικες της Γερμανίας
Και στου Βελγίου τις στοές
Πόσα παιδιά σκληρά δουλεύουν
Και κλαίνε οι μάνες μοναχές.
Κακούργα μετανάστευση…

Τη στιγμή εκείνη η παραπάνω γυναίκα απευθυνόμενη στην παρέα μας είπε στα βουλγάρικα και έδειξε με το δάχτυλο στα χείλη και τη μύτη της:

• Μη θορυβείτε, ο κόσμος ξεκουράζεται και κοιμάται.

• Δεν ξέρω κυρά μου βουλγάρικα της λέει ο Νίκος με κάποια αυθάδεια.

• Ωχ να ξεραθείς ήταν η απάντηση της

• Πέσαμε σε ελληνίδα Νίκο, σταμάτα του λέω.

Θα μπορούσα να αναφέρω και άλλα τέτοια παραδείγματα για ύπαρξη Ελλήνων στα πέρατα του κόσμου. Από όπου πέρασαν οι Έλληνες, άφησαν τα χνάρια τους. Η δημιουργία κρατών- εθνών δημιούργησε περισσότερα σύνορα και μειονότητες. Η Ελλάδα, με  την Μικρασιατική Καταστροφή και την Ανταλλαγή πληθυσμών, απόκτησε μεγάλο ποσοστό Ομογένειας. Απλούστατα δεν ξέρουμε σήμερα τι θα γίνει με την μετανάστευση ξανά Ελλήνων και την εισροή ξένων πολιτών από χώρες πολλά προβλήματα.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Κ. ΒΥΖΑΣ