“Η νέα κουλτούρα της σιωπής” γράφει ο Τάσος Τσακίρογλου

Ενα από τα κύρια χαρακτηριστικά της εποχής του νεοφιλελευθερισμού είναι αναμφίβολα ο φόβος. Αποτελεί πλέον κοινοτοπία να πει κάποιος ότι η υπαρξιακή ανασφάλεια, η εργασιακή αστάθεια και η απειλή της φτώχειας και του αποκλεισμού είναι μόνιμες μήτρες φόβου. Εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη βρίσκονται αντιμέτωποι με την έκπτωση σε μια φασματική κατάσταση ημιζωής.

Ομως υπάρχει ακόμα ένας φόβος, εξίσου μεγάλος– αν όχι μεγαλύτερος: η ικανότητά μας να σκεφτούμε διαφορετικά και, κυρίως, με ορίζοντα μια μετά τον καπιταλισμό πραγματικότητα. Η δύναμη των συστημικών ΜΜΕ να συκοφαντούν, να διαστρεβλώνουν και να απορρίπτουν ως εξωπραγματική και ανεφάρμοστη κάθε ιδέα που αντιτίθεται στο σημερινό status quo, είναι τεράστια και χειροπιαστή.

Ο καπιταλισμός έχει κατορθώσει να εξορίσει από την ημερήσια διάταξη κάθε εναλλακτικό σχέδιο, κάθε διαφορετική πρόταση, κάθε μορφή ουτοπίας. Αυτό αντανακλάται σε πολιτικό επίπεδο στο δόγμα «Δεν Υπάρχει Εναλλακτική», ενώ σε πολιτισμικό επίπεδο εκφράζεται τις τελευταίες δεκαετίες με τον πολλαπλασιασμό δυστοπικών έργων στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο, τα οποία, σε τελική ανάλυση –και παρά την αριστουργηματική δομή και πλοκή πολλών απ’ αυτών– ωθούν το κοινό-πολίτες να εσωτερικεύσει τη λογική του μάταιου, της απελπισίας και της προδιαγεγραμμένης ήττας έναντι ενός συντριπτικά υπέρτερου αντιπάλου.

Μια νέα «κουλτούρα της σιωπής» (Πάουλο Φρέιρε) εξυφαίνεται αργά και σταθερά, στο σαθρό έδαφος κρίσεων, εκτάκτων αναγκών και μόνιμης κατάστασης εξαίρεσης. Ο στιγματισμός, η περιθωριοποίηση και ο χαρακτηρισμός ως γραφικού απειλεί όποιον χρησιμοποιήσει όρους του παρελθόντος –ταξικός, εκμετάλλευση, αντίσταση, εξέγερση, επανάσταση κ.λπ.– οι οποίοι έχουν χαρακτηριστεί από τους ιδεολόγους του νεοφιλελευθερισμού «αρχαϊκοί».

Φυσικά πρόκειται για μια φραστική ταχυδακτυλουργία, καθώς οι βασικοί εκπρόσωποι του οικονομικού, κοινωνικού και πολιτισμικού αρχαϊσμού αποδίδουν στους αντιπάλους τους τις δικές τους «ιδιότητες»: ανταγωνισμός, αλληλοεξόντωση, δίκαιο του ισχυρότερου, φυσική επιλογή, κοινωνικός ευγονισμός.

Σε περιόδους οικονομικής και κοινωνικής κρίσης και παρακμής έχει ιδιαίτερη σημασία, όπως έλεγε ο Τρότσκι, να μάθουμε να κολυμπάμε ενάντια στο ρεύμα. Σήμερα περισσότερο από ποτέ χρειαζόμαστε φωνή για να εκφράσουμε όχι μόνο την αντίθεσή μας στον αρπακτικό καπιταλισμό, αλλά και ιδέες, προτάσεις και σχέδια για το μέλλον.

Επεξεργασμένα, συγκροτημένα και με γείωση στην πραγματικότητα γύρω μας. Η συζήτηση για το μέλλον μετά τον καπιταλισμό, η οποία ανακόπηκε βίαια με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την κατάρρευση των σταλινικών καθεστώτων, πρέπει να ξαναρχίσει επειγόντως.

Οχι με όρους παρελθόντος και «επιβεβαίωσης» των δικών μας (κομματικών, φατριαστικών ή ατομικών) αληθειών, αλλά παρόντος και μέλλοντος στο φως της ιστορικής εμπειρίας και των ορίων που θέτουν η νέα πραγματικότητα των ανθρώπινων αναγκών και των περιορισμών της Φύσης.

Οι νέες τεχνολογίες παρέχουν δυνατότητες επικοινωνίας και διαμοιρασμού της γνώσης σε πρωτόγνωρο επίπεδο, αρκεί να υπάρχει επιθυμία επικοινωνίας και περιεχόμενο γνώσης για να μοιραστούμε. Η κίβδηλη μετα-αλήθεια των Τραμπ και σία μπορεί και πρέπει να αντιμετωπιστεί με μια νέα κουλτούρα πράξης και αντίστασης στην καταστροφή του κοινωνικού ιστού και του νοήματος της Ιστορίας.

Η παρουσίαση της υποταγής σαν αντίσταση, της προσαρμογής σαν εξέγερση και του κομφορμισμού σαν ατομική πρωτοβουλία είναι βασικό όπλο της ιδεολογίας του κυρίαρχου συστήματος, με στόχο την αδρανοποίηση του νου και την αναπαραγωγή της νοσηρής καθημερινότητάς του.