Πολιτισμός

“Ο εξαγνισμός της «Πορνογραφικής Σχέσης». Μία εν Αθήναις sold out παράσταση” συνέντευξη στη Τζωρτζίνα Αθανασίου

Faretra.info

21/12/2017, 13:26

Στο «Από μηχανής θέατρο»*, στην Αθήνα κάτι συμβαίνει. Μια παράσταση sold out ήδη από την πρεμιέρα, της οποίας ο τίτλος φαντάζει τολμηρός απλά για να κρύψει τον ρομαντισμό του. Εκείνος και Εκείνη. Δυο σώματα σε ένα, με τη ματιά άνευ όρων και άνευ ορίων του Βαγγέλη Παπαδάκη.

Η «Πορνογραφική σχέση» του Φρέντερικ Φοντειν, καθήλωσε το σινεφίλ κοινό το 1999. Διασκευάστηκε από τον ίδιο τον συγγραφέα για το θέατρο. Γιατί επιλέξατε αυτό το έργο κύριε Παπαδάκη, τι είδατε ότι έμεινε ανείπωτο;

Η ταινία είχε καθηλώσει και μένα τον ίδιο όταν την είδα τότε στον κινηματογράφο. Όταν πολύ πρόσφατα βέβαια διάβασα το θεατρικό κείμενο σκέφτηκα ότι δεν μιλάει μόνο για μια ιστορία δυο ανθρώπων άγνωστων μεταξύ τους οι οποίοι πραγματοποιούν μια ανομολόγητη φαντασίωση και μέσα από αυτήν πλησιάζουν τόσο κοντά που τρομάζουν– μη γνωρίζοντας τίποτα ο ένας για τον άλλον, πέραν των «επιθυμιών» τους.

Στην θεατρική διασκευή, κατάλαβα ότι υπάρχουν συμβολισμοί και νοήματα που ο ρεαλισμός του κινηματογράφου δεν μπορεί να αποδώσει. Λόγω όμως της αφαίρεσης άρα και της ποιητικής φύσης του θεάτρου, αυτά μπορούν να αποτυπωθούν ευκολότερα στη σκηνή. Για παράδειγμα, στην ταινία όπως και στο θεατρικό έργο, υπάρχει ένα ζευγάρι ηλικιωμένων που ξαφνικά παρεμβαίνει στην ιστορία. Στην κινηματογραφική εκδοχή, αυτοί οι δύο ρόλοι ενσαρκώνονται από δύο ηλικιωμένους ηθοποιούς. Στο θεατρικό, οι ρόλοι αυτοί ερμηνεύονται από τους ίδιους ηθοποιούς που υποδύονται το ζευγάρι των πρωταγωνιστών. Καταλαβαίνει λοιπόν κανείς ότι μια τέτοια κίνηση του συγγραφέα αναγκάζει σε μια εντελώς διαφορετική ανάγνωση του έργου. Οι ίδιοι που βιώνουν την πορνογραφική σχέση εκφέρουν και τα λόγια ενός ζευγαριού που έχει ζήσει μαζί σαράντα χρόνια.

Στη σκηνοθεσία σας είστε ιδιαίτερα ευρηματικός. Καταφέρατε να συνδυάσετε τους κώδικες επικοινωνίας του κινηματογράφου με τα θεατρικά τεχνάσματα ξυπνώντας τις αισθήσεις. Ήταν και αυτή η προσέγγιση μέσα στην πρόκληση του έργου;

Αυτή η προσέγγιση ήταν κυρίως μια καλλιτεχνική πρόκληση για μένα και το προσωπικό μου στοίχημα, με αφορμή το συγκεκριμένο έργο. Μου αρέσει να πειραματίζομαι με τα διάφορα είδη αναπαράστασης και Τεχνών. Να δανείζομαι κομμάτια από τον κόσμο του κινηματογράφου και να τα δοκιμάζω με τους κώδικες του θεάτρου και να συνθέτω έναν νέο κόσμο. Στο συγκεκριμένο έργο, αυτό που συμβαίνει είναι ότι οι ήρωες μας, μας αφηγούνται «θεατρικά» την πορεία της σχέσης τους ενώ «κινηματογραφικά» παρακολουθούμε αυτούσιες στιγμές από την ταινία της ζωής τους. Το στοίχημα όμως ήταν να προκύψει αυτή η διαφοροποίηση χωρίς την ευκολία της χρήσης μιας κάμερας ή προβαλλόμενης εικόνας, αλλά με την φαντασίατου θεατή. Με αφορμή δηλαδή ενός ηχητικού ερεθίσματος, να γεννηθεί στον κάθε θεατή η εικόνα του χώρου, του χρόνου, της εποχής όπου διαδραματίζεται η σκηνή. Λειτουργεί. Ο θεατής αυτός «βιώνει» την παράσταση- κι όχι μόνο την παρακολουθεί- με ένα δικό του τρόπο. Αναζητώ πλέον όλα αυτά τα καλλιτεχνικά στοιχήματα που θέτω ανά διαστήματα στον εαυτό μου, να μην είναι ο αυτοσκοπός της παράστασης αλλά να την κυριεύουν με μια διακριτικότητα. Στην ουσία, να την υπηρετούν.

Διάβασα συνεντεύξεις σας σχετικά με την «Πορνογραφική Σχέση». Αδυνατώ να περιορίσω την σχέση σε αμιγώς σεξουαλική όπως προσδίδει ο τίτλος, εφόσον κατά τη γνώμη μου ξεκινά από ανθρώπινη επαφή. Ξεκινά με επικοινωνία.

Όταν ο τίτλος ενός έργου δεν προδίδει το περιεχόμενο του, όταν σε βάζει στην διαδικασία να αναρωτηθείς πως σχετίζεται το περιεχόμενο με τον τίτλο, είναι η αρχή μιας συλλογιστικής που μπορεί να σε οδηγήσει σε ιδέες, σκέψεις που δεν είχες ποτέ προσεγγίσει. Είναι αφετηρία για μια ενδεχόμενη αμφισβήτηση. Ανατροπή των δεδομένων. Ε λοιπόν αυτός ο τίτλος του έργου είναι παρεξηγήσιμος. Επειδή ίσως μένουμε στο αμιγώς κυριολεκτικό κομμάτι του, που είναι η «πορνογραφία». Τι γίνεται όμως αν προσεγγίσουμε αυτή την λέξη μέσα από την ποιητική της διάσταση; Είναι κάτι τέτοιο εφικτό; Όταν δίπλα της τοποθετείται η λέξη «σχέση» και μάλιστα όταν αυτή είναι «μία» (και μοναδική;); Ποιες σκέψεις περνάνε από το μυαλό μας; Δεν έχει νόημα να απαντήσω εγώ στα ερωτήματα. Η διαδρομή είναι ατομική, προσωπική. Προτείνω αυτή την διαδρομή της σκέψης γιατί μέσα από αυτήν εγώ κατάλαβα πόσο ο τίτλος είναι συνυφασμένος με αυτό που αναφέρετε ως ανθρώπινη επαφή.

Το έργο ξεκινά από αυτό που συνήθως οι σχέσεις καταλήγουν πολύ εκ των υστέρων. Δηλαδή, δύο άγνωστοι μεταξύ τους, τολμούν να αποκαλύψουν ο ένας στον άλλον την πιο τρελή τους φαντασίωση, Την πραγματοποιούν ΜΑΖΙ. Και την απολαμβάνουν το ίδιο πολύ μαζί. Αυτό είναι επικοινωνία. Μια πολύ πετυχημένη και ειλικρινής εκδοχή της κιόλας. Μια ανθρώπινη επαφή τόσο τολμηρή που μπορεί ζευγάρια χρόνων να μην έχουν κατακτήσει. Οι δυο πρωταγωνιστές λοιπόν κατακτώντας αυτό που κοινωνικά ήταν ταμπού συνειδητοποίησαν εν τέλει ότι η υπέρβαση και η ολοκληρωτική επικοινωνία μεταξύ δύο ανθρώπων τελείται ακόμα πιο ολοκληρωτικά σε ένα άλλο επίπεδο, πιο δύσκολο. Και στο επίπεδο αυτό η «πορνογραφία» είναι σκληρή τσόντα. Είναι εσωτερικό ξέσκισμα. Το τόλμησαν όμως. Κι εδώ είναι που νιώθω ότι μπορούμε να αρχίζουμε να μιλάμε για ελευθερία.

Στη σκηνοθεσία, σας δυσκόλεψε το γυμνό;

Το γυμνό είναι πάντα μια δύσκολη υπόθεση ως προς την σκηνική του διαχείριση. Είναι μια τεράστια έκθεση. Όχι τόσο το γεγονός ότι αποκαλύπτονται οι σωματικές ατέλειες και τα απόκρυφα σημεία, όσο για το ότι απεκδυόμαστε το ρόλο μας εμείς οι ηθοποιοί, μένουμε χωρίς στάτους. Κι αυτό, κάτω από τους προβολείς. Στο φως. Ο δε θεατής νιώθει αμήχανα κυρίως όταν το γυμνό δεν υποστηρίζεται δραματουργικά. Ταυτόχρονα όμως ένα γυμνό σώμα είναι αντικείμενο Καλών Τεχνών. Φέρει μια ποιητική. Το γυμνό σώμα στην σκηνή έχει μια τεράστια δύναμη. Έχει μια οικουμενικότητα και αφηγείται κάτι ιδιαιτέρως ευάλωτο ως προς την ανθρώπινη φύση. Αξιοποιώντας λοιπόν αυτή του την δύναμη, το γυμνό στην συγκεκριμένη παράσταση χρησιμοποιήθηκε ανατρεπτικά κι όχι εκεί όπου θα ήταν αναμενόμενο, δηλαδή κατά την ερωτική πράξη. Λειτουργεί συμβολικά, μέσα από την ομορφιά εικαστικών έργων, με το μέγεθος που φέρει η εικόνα δύο γυμνών σωμάτων αγκαλιασμένων μέσα σε ένα ψυχρό περιβάλλον.

Πρόκειται για δυο ανθρώπους ή για δύο σώματα;

Ενδιαφέρουσα ερώτηση. Ίσως πρέπει να ανατρέξει κανείς σε φιλοσοφικές έννοιες ώστε να οριστείτο σημείο ακριβώς κατά το οποίο αυτές οι δύο έννοιες που προτείνετε, διαφοροποιούνται. Το σώμα είναι ένα κέλυφος. Μια Εστία όπου στεγάζεται το Όλον του ανθρώπου. Μας καθορίζει απόλυτα και το καθορίζουμε σε μέγιστο βαθμό. Με αφορμή το έργο θα τολμούσα να ορίσω ότι άνθρωπος είναι ένα σώμα σε κατάσταση επιθυμίας. Αν ξεκινούσαμε από κάτι τέτοιο ως θέσφατο θα βιώναμε αλλιώς την καθημερινότητα μας, τις σχέσεις μας με το περιβάλλον.

Θεωρώ πως η σκηνοθετικά άρτια προσέγγισή σας είναι άρρηκτα δεμένη με την οπτική σας στον κόσμο. Θεωρείτε πως ως κοινωνία είμαστε ελεύθεροι για τις επιλογές μας; Ή οι επιλογές μας είναι καθαρά ατομικές κατόπιν αγώνα;

Το πρόβλημα είναι ότι ακόμα και αν αγωνιζόμαστε για να κατακτήσουμε μια ελευθερία στις επιλογές μας σε κάθε επίπεδο (σεξουαλικό, επαγγελματικό, κλπ), και ο αγώνας αυτός γίνεται πρωτίστως με τον ίδιο μας τον εαυτό, η κοινωνία δεν διευκολύνει την κατάσταση. Η κοινωνία λειτουργεί φοβικά. Προς αποφυγή μιας οποιασδήποτε κοινωνικής ασυδοσίας καταργεί κάθε είδους ελεύθερης βούλησης. Η επανάσταση για μένα τελείται σε ατομικό επίπεδο αρχικά και αφορά ακριβώς στην διεκδίκηση της ελευθερίας των επιλογών. Παραμένω ρομαντικός. Η σκηνοθεσία είναι το δικό μου προσωπικό όπλο να κάνω την επανάσταση μου. Να βλέπω τον κόσμο μέσα από αυτό το πρίσμα της ελευθερίας.

Άντρας και γυναίκα. Είναι ίση η αναζήτηση του έρωτα;

Απολύτως. Τα φύλλα, στην περίπτωση αυτή δεν έχουν καμιά υπόσταση. Καταργούνται οριστικά.

Τι είναι έρωτας μέσα από το έργο σας κ. Παπαδάκη; Τι είναι αγάπη; Τι είναι σεξ;

Μακάρι και να ξέρα. Δεν είναι ποτέ ένα πράγμα ή καλύτερα δεν έχει πάντα την ίδια μορφή. Θα έλεγα όμως με βεβαιότητα ότι η ένωση των τριών αυτών μαζί αποτελούν, για μένα, κάτι ιερό. Αν το σεξ εμπεριέχει έρωτα και αυτό μετουσιώνεται σε αγάπη τότε νιώθω ότι κάπου εκεί αγγίζουμε το Θείο. Υπερβαίνουμε το «εγώ» μας, τα ανθρώπινα δεσμά μας και γινόμαστε ένα με τον άλλον. Έχουμε ανελιχθεί κάπου υψηλότερα. Έχουμε διασταλεί μέσα από τον άλλον. Είναι μια πράξη θυσίας και είναι ταυτόχρονα μια πράξη υπέρτατη.

Ποια είναι τελικά η «Πορνογραφική Σχέση»; Η ωμή ένωση σωμάτων ή η άνευ όρων όσμωση ψυχών;

Είναι η ωμή ένωση σωμάτων και ψυχών μαζί. Και όταν αυτό συμβαίνει στο μέγιστο, μιλάμε για hardcore. Για «μια πορνογραφική σχέση».

Ο άνθρωπος επομένως είναι η Ουσία, η ένωση των δυο απόλυτων είναι η συν-ουσία… και ό,τι πιο περιττό, είναι η περί-ουσία, αυτό μας λέτε κ. Παπαδάκη; Πέρα από ρομαντική είναι και φιλοσοφική η προσέγγιση.

Διαισθάνομαι ότι η προσωπική σας φιλοσοφική προσέγγιση αναδεικνύει αντίστοιχες ποιότητες της δικής μου προσέγγισης. Και ευχαριστώ πραγματικά για αυτό γιατί μέσα από μια τέτοια συζήτηση, διάλογο, συν-εύρεση, συν- ένωση, ανακαλύπτω από μια άλλη -την δική σας εν προκειμένω- ματιά τον κόσμο που πλάθω ως καλλιτέχνης. Κι έτσι το καλλιτεχνικό έργο δεν ανήκει πλέον σε μένα γιατί μόλις έγινε «δικό σας» με κάποιον τρόπο μέσα από την ερμηνεία που μόλις προτείνετε για τον άνθρωπο, την ένωση του με τον άλλον και τι είναι περιττό μέσα στην σχέση αυτή. Η Τέχνη είναι η οικουμενικότερη των γλωσσών. Και αυτό ακριβώς με κάνει να παραμένω ρομαντικός. Η πίστη μου σε αυτό που μόλις συνέβη μαζί σας.

————————————————————-

Ο κ. Βαγγέλης Παπαδάκης σπούδασε Αρχιτεκτονική και θέατρο στο Παρίσι. Συνταιριάζοντας Τέχνη και Τεχνική, συμμετέχει σε παραστάσεις τόσο ως σκηνογράφος, ως σκηνοθέτης όσο και ως ηθοποιός. Έχει συνεργαστεί με την Λυδία Κονιόρδου στο Εθνικό Θέατρο, ως βοηθός της ενώ έχουν πρωταγωνιστήσει μαζί στο έργο «Ο Βασιλιάς της Ασίας» σε κείμενα του Γιώργου Χειμωνά. Έχει ανεβάσει έργα όπως «Ο Γλάρος» του Α. Τσέχωφ, «PlasticPeople»σε κείμενα και σύλληψη του ίδιου, «Μη σκοτώνεις τους Αγγέλους» στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου. Έχει συμμετάσχει ως liveperformer σε εικαστικά δρώμενα όπως στην έκθεση OUTopias στο Μουσείο Μπενάκη, με την long durational performance “To my unborn child”.