Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Συναρπαστικό ταξίδι στη μνήμη και το χρόνο / γράφει η Δήμητρα Σμυρνή
Μετά από είκοσι χρόνια, πάλι στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Με τα χρόνια, για όλους μας αλλάζουν οι οπτικές, οι σκέψεις και τα συναισθήματα. Όμως το συγκεκριμένο μουσείο εξακολουθεί να πλέει μέσα στο χρόνο σαν πολύτιμη κιβωτός, κουβαλώντας στ’ αμπάρια του την εθνική μνήμη…
Το νεοκλασικό, που στεγάζει το Μουσείο, δημιουργεί από την πρώτη στιγμή ένα αίσθημα οικειότητας, χωρίς να αφαιρεί παράλληλα αισθήματα θαυμασμού με την επιβλητικότητά του. Πολύ μακριά από μοντέρνες αρχιτεκτονικές απόψεις, που κάποιες φορές μειώνουν τα εκθέματα, φυλακίζοντάς τα μέσα σε τεράστιους γυάλινους όγκους, το Εθνικό Αρχαιολογικό αγκαλιάζει τα ευρήματα, αναδεικνύοντάς τα, σεβόμενο την αρχαιοελληνική αίσθηση του μέτρου.
Οι γραμμές που ακολουθούν γράφονται όχι για να αποτελέσουν έναν οδηγό του Μουσείου- κάτι τέτοιο θα ήταν ανώφελο, αφού ο καθένας σήμερα έχει ανάλογες δυνατότητες και μάλιστα αντλώντας τες από άκρως επιστημονικές πηγές- αλλά για να καταθέσουν απλά την προσωπική συγκίνηση που προκαλεί η γοητευτική περιπλάνηση στους χώρους του.
Πέρα από τα μόνιμα εκθέματα, που προβάλλονται μέσα από μια εντυπωσιακή καταγραφή επιστημονικής γνώσης και υψηλής αισθητικής, το Μουσείο προσφέρει αυτήν την εποχή στους επισκέπτες του και δύο ακόμη εκθέσεις, εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, τις εκθέσεις «Οδύσσειες» και «Αδριανός και Αθήνα».
Περνώντας από τα προϊστορικά χρόνια και συγκεκριμένα τη Νεολιθική Εποχή, με ευρήματα που αγγίζουν το εύρος οχτώ χιλιάδων χρόνων από την εποχή μας – ιλιγγιώδης η αίσθηση του χρόνου- σε υποδέχεται η Μυκηναϊκή Εποχή.
Όλα αναδίδουν δύναμη. Μια δύναμη που η γλώσσα της είναι το χρυσάφι, είτε αποτυπώνεται στις χρυσές νεκρικές προσωπίδες, είτε στα κοσμήματα. Προαιώνια και εναγώνια προσπάθεια του ανθρώπου να νικήσει το θάνατο!
Προσωπίδες, κοσμήματα, χάλκινα ξίφη με άκρως καλλιτεχνικές και πολύτιμες διακοσμήσεις, κομμάτια από μυκηναϊκές τοιχογραφίες, όπου η γυναίκα επιδεικνύει τη θηλυκότητά της μέσα από περίτεχνες κομμώσεις, χρυσά κύπελα, και σφραγιδόλιθοι με παραστάσεις υψηλής Τέχνης, κράνη, όπου για πρώτο υλικό χρησιμοποιείται το επεξεργασμένο δόντι του κάπρου. Ένας κόσμος θαυμαστός!
Κι ύστερα ο μικρός αναβάτης του Αρτεμισίου, να δεσπόζει σε μια ολόκληρη αίθουσα, με τις συσπάσεις της προσπάθειας στο παιδικό του πρόσωπο, καθώς ορμάει στο κενό, με τα χαμένα χαλινάρια στα μικρά του χέρια, με το άλογό του να πετάει θαρρείς… Η μεγάλη Τέχνη!
Στα πόδια του συμπλέγματος φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών να σκιτσάρουν καθισμένοι κάτω. Μια υποβλητική μουσική, σχεδόν ανεπαίσθητη, σε συνοδεύει στο ταξίδι σου στο χρόνο και στην Τέχνη του, πολλαπλασιάζοντας τα συναισθήματά σου.
Επιτύμβιες στήλες της κλασικής εποχής. Μια μητέρα έχει φύγει από τη ζωή και το βρέφος της την αποζητά απλώνοντας τα χέρια του σε κείνην, προσπαθώντας να την ξαναφέρει πίσω. Η θλίψη παντρεύεται με μια μοναδική γαλήνη, εκείνην της παραδοχής του αναπόφευκτου τέλους…
Γιγάντιος ο Δίας ή Ποσειδώνας, με το ένα χέρι του προτεταμένο, στο άλλο ίσως ο κεραυνός, ίσως η τρίαινα, δεσπόζει στην επόμενη αίθουσα, εξαφανίζοντας με την επιβλητικότητά του οποιαδήποτε άλλη παρουσία.
Θαυμαστές αναλογίες, κίνηση από τα ακροδάχτυλα των ποδιών μέχρι τις κόγχες των άδειων του ματιών, απόλυτη ισορροπία σώματος και ψυχής σε μεταφέρει στο προαιώνιο αίσθημα της θρησκείας, που μεγεθύνει το λατρευόμενο πρόσωπο προκαλώντας δέος. Εδώ όμως το δέος ενέχει περισσότερο την αίσθηση του θαυμασμού και λιγότερο του φόβου.
Χαμένος για χρόνια στα νερά του Αρτεμισίου ο αρχαίος χάλκινος θεός αναδύθηκε, για να θυμίζει στους επόμενους, Έλληνες και ξένους, τους κανόνες του αρχαίου κάλλους.
Λίγο πιο πέρα η Τέχνη παραχωρεί τη θέση της στην Ιστορία. Μάχη των Θερμοπυλών, 480 π.Χ. Αιχμές από βέλη, δόρατα και ακόντια που βρέθηκαν στο πεδίο της μάχης. Συναισθήματα διαφορετικά. Ανατρέχεις στην εποχή που ο Ελληνισμός αντιστεκόταν στη δύναμη του εισβολέα, χωρίς να υπολογίζει μεγέθη. Συγκρίνεις ασυναίσθητα το τότε με το τώρα. Προχωρείς…
Η Επιστήμη διαδέχεται την Ιστορία. Μηχανισμός των Αντικυθήρων, τα θραύσματα! Η αίθουσα, εξοπλισμένη με εικόνα και λόγο είναι ικανή να απαντήσει στις απορίες σου. Η δουλειά που έγινε, για να φωτιστεί αυτή η ιδιαίτερη κατάθεση του αρχαιοελληνικού κόσμου στον τομέα της Επιστήμης, αφήνει τον επισκέπτη εντυπωσιασμένο.
Συνεχίζεις μπαίνοντας στο χώρο της έκθεσης «Οδύσσειες». Ταξίδια ή οδύσσειες της ανθρώπινης πορείας στη ζωή μέσα από την Τέχνη, τη Λογοτεχνία, ακόμη και το Θέατρο.
Εδώ έχει παρέμβει η Τεχνολογία. Το έχει κάνει όμως με τέτοιο τρόπο, που μπαίνεις σ’ έναν κόσμο κυριολεκτικά μαγικό. Στο βάθος ένας χάλκινος Ποσειδώνας ορθώνεται μέσα από τα κύματα που κινούνται αφρίζοντας, καθώς σε περιβάλλει ομίχλη και ακούς τη θάλασσα μαζί με το τρίξιμο παλιού ξύλινου καραβιού, που αγωνίζεται να τη δαμάσει. Ένα γαλάζιο φως διαχέεται παντού, προσδίδοντας στα εκθέματα μια διαφορετική αίγλη, καθώς τα προβάλλει ατμοσφαιρικά.
Ένας Οδυσσέας, πέτρινος αυτήν τη φορά, χαμένος σε κάποιο ναυάγιο, με το γνωστό του καπέλο, και γυρνώντας καχύποπτα πίσω, για να δει αν τον παρακολουθούν, ανασύρθηκε και ήρθε στο Μουσείο, για να δέσει την παρουσία του με μια σειρήνα και με τους στίχους της «Ιθάκης» του Καβάφη. Και πιο εκεί Ρίτσος και Ελύτης, άλλα ταξίδια, στην ποίηση αυτήν τη φορά…
Και φορεσιά του «Οιδίποδα» πιο πέρα, το στέμμα της ανώφελης εξουσίας στο κεφάλι του… Το Θέατρο ως πορεία της ανθρώπινης νόησης, άλλο ταξίδι…
Βγαίνεις από το χώρο με την αίσθηση του ονείρου. Στον τοίχο προβάλλονται οι στίχοι του Σεφέρη «παρά δήμον ονείρων»…
Ανεβαίνεις στο δεύτερο όροφο. Αναζητάς τον Κυκλαδικό Πολιτισμό. Εκεί είναι τα ευρήματά του. Ευτυχώς επιτρέπεται να φωτογραφίζεις παντού χωρίς flash, έτσι έχεις την αίσθηση πως κρατάς περισσότερες εικόνες δικές σου, όταν ανατρέξεις σ΄ αυτές, για να ξαναζήσεις το μικρό αυτό ταξίδι στο χρόνο.
Αγγεία, αγαλματίδια, οι τοιχογραφίες της Θήρας! Η απόλυτη αφαίρεση στα ειδώλια, που θα τη ζήλευε και ο πιο προχωρημένος σύγχρονος εικαστικός. Ένα κόσμος χαράς στις τοιχογραφίες, γεμάτος από φως και χρώμα, απλώνεται γύρω σου, χωρίς να φοβάται τη σύγκριση, ένας κόσμος ολοζώντανος που γελά!
Η τοιχογραφία της άνοιξης, οι αντιλόπες, οι μικροί πυγμάχοι, σου αφήνουν τα περιθώρια να πλάσεις με τη φαντασία σου τον κόσμο τους. Δε θέλεις να φύγεις, να ξαναγυρίσεις στη ζοφερή πραγματικότητα. Ένας κόσμος φωτός, κόντρα στο σκοτάδι. Σαν να μην υπήρξε αυτός ο κόσμος ποτέ…
Ο χρόνος πιέζει. Πρέπει η επίσκεψη να ολοκληρωθεί, ακόμη κι αν μείνουν πράγματα που δεν είδες.
Τελευταίος σταθμός η έκθεση του Μουσείου «Αδριανός και Αθήνα».
Ρωμαϊκά χρόνια. Εδώ η Τέχνη της Κλασικής Αρχαιότητας δεν υπάρχει παρά μόνο σαν καθρέφτης. Όσα έργα πρωτότυπα δημιουργούνται, εκφράζοντας τους τραχείς Ρωμαίους, αντανακλούν αυτήν την τραχύτητα. Όσα έργα υπόκεινται στη μίμηση καταλήγουν στην αντιγραφή. Και είναι βέβαια αυτή η αντιγραφή καθοριστική για την Αρχαιοελληνική Τέχνη, που,έτσι, χάρη στην αγάπη και το θαυμασμό των Ρωμαίων γι αυτήν, διασώθηκε.
Επιβλητικός στη δεύτερη αίθουσα της έκθεσης ένα χάλκινος Οκταβιανός Αύγουστος. Κίνηση, διάπλαση, έκφραση, επηρεασμένα όλα από την κλασική γλυπτική. Εντυπωσιάζει!
Στο βάθος μαρμάρινες προτομές με τον Αυτοκράτορα Αδριανό στο κέντρο, περιστοιχιζόμενο από τον διανοούμενο Αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο και φιλοσόφους. Χαρακτηριστικά εξιδανικευμένα με την επίδραση πάνω τους και πάλι της Κλασικής Τέχνης. Μια δεύτερη σειρά προτομών ολοκληρώνει την αίσθηση της ρωμαϊκής παρουσίας στην Ελλάδα, που όμως ο θαυμασμός των κατακτητών της γι αυτήν μεταμορφώνει βαθμιαία τον πολιτισμό τους σε Ελληνορωμαϊκό. Δεν έχεις την αίσθηση της κατάκτησης, γιατί είναι ολοφάνερο ποιος κατάκτησε ποιον στον τομέα της Τέχνης. Άλλωστε και η φράση «Συνομιλώντας με έναν ιδεατό κόσμο», που συνοδεύει τον τίτλο της έκθεσης, παραπέμπει στο ίδιο αίσθημα.
Με κελαηδίσματα πουλιών και έναν γαλάζιο αττικό ουρανό στην οροφή της αίθουσας, όλα τεχνολογικά επιτεύγματα άξια θαυμασμού, φεύγεις κι από την τελευταία έκθεση μ’ ένα αίσθημα πληρότητας και γαλήνης, που σπάνια πετυχαίνεις… Ξαναγυρίζεις στο σήμερα. Θόρυβοι, κίνηση, άγχος. Το ταξίδι στο χρόνο και την Τέχνη τελείωσε…
Το να επισκεφτείς την Αθήνα και να μη δεις το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο είναι σα να μην την επισκέφτηκες. Είναι σημείο αναφοράς!
Αθήνα 7/12/2017 – Βέροια 17/12/2017
Φωτογραφίες: faretra.info
