Τη δυσαρέσκειά του προς τον Γιάννη Μπουτάρη εξέφρασε με την από 23 Φεβρουαρίου 2016 ανοιχτή επιστολή του ο Μητροπολίτης Βεροίας – Ναούσης, Παντελεήμων, με αφορμή πρόσφατη δήλωση του Δημάρχου Θεσσαλονίκης στην οποία υποστήριξε ότι ο όρος «Ολοκαύτωμα» αφορά μόνο τη γενοκτονία των εβραϊκών πληθυσμών από τους ναζί και όχι τις σφαγές των ελληνικών πληθυσμών από τους Οθωμανούς και αργότερα από τους Τούρκους εθνικιστές. Κατά την άποψή μου, το κείμενο του Μητροπολίτη συνιστά ατόπημα για δύο λόγους.
Ο πρώτος λόγος έχει να κάνει με αυτό καθαυτό το περιεχόμενο της επιστολής. Το θεμιτό ή μη της σύγκρισης μεταξύ γενοκτονιών είναι ένα ζήτημα που απασχόλησε έντονα τον επιστημονικό -και όχι μόνο- διάλογο. Μάλιστα, εμφανίζονται διάφορες τάσεις: α. μια μινιμαλιστική που πιστεύει στην ιστορική μοναδικότητα, β. μια μαξιμαλιστική, η οποία υποστηρίζει το θεμιτό της σύγκρισης και επεκτείνει την έννοια της γενοκτονίας σε παρόμοια ιστορικά γεγονότα και γ. ένα τρίτος δρόμος που από τη μία απορρίπτει την ιδέα της μοναδικότητας, από την άλλη όμως θεωρεί άτοπα τόσο τη σύγκριση, όσο και τον ανταγωνισμό για την αναγνώριση ισότιμου καθεστώτος μνήμης για τις ομάδες-θύματα*. Δεν είμαι βαθύς γνώστης της παραπάνω ογκώδους βιβλιογραφίας για να τοποθετηθώ με την ίδια ευκολία που το κάνει ο Μητροπολίτης. Φαντάζομαι ούτε ο ίδιος είναι, ούτε οι κατά καιρούς δημοσιολόγοι που με αυτοπεποίθηση τοποθετούνται σε κάθε συμβολικό πόλεμο της ιστορίας. Με σιγουριά όμως, ως νέος επιστήμονας, μπορώ να δηλώσω την αντίθεση μου στην προτροπή του να «μην ανακινούμε … ζητήματα που η ίδια η ιστορία και η συνείδηση των συμπολιτών μας έχει τακτοποιήσει» γιατί μεταθέτει την ιστορία από το πεδίο των συνεχών προβληματισμών και της έρευνας, σε αυτό της πίστης σε μία και μοναδική αλήθεια, η οποία πολλές φορές προκύπτει και ως απόφαση κάποιας κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Η ποινικοποίηση της διαφορετικής άποψης αποτελεί συνήθως το τελικό στάδιο σε μια πορεία οπισθοχώρησης της δημοκρατικής και ανεκτικής κοινωνίας.
Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με όσα δεν γράφονται σε αυτή την επιστολή, καθώς ο Μητροπολίτης εμφανίζει μία επιλεκτική ευαισθησία γι’ αυτά που συμβαίνουν στη Θεσσαλονίκη. Πώς αλλιώς να εξηγήσουμε το γεγονός ότι εξαντλεί τη δυσαρέσκεια του απέναντι στις δηλώσεις του Δημάρχου Θεσσαλονίκης αλλά δεν βρίσκει μία λέξη για το ξενοφοβικό παραλήρημα του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, Άνθιμου, από κοινού με τον στρατηγό Φράγκο Φραγκούλη πριν λίγες ημέρες στο συνεδριακό κέντρο Βελλίδης, εν μέσω της μεγαλύτερης προσφυγικής κρίσης μεταπολεμικά; Εδώ λοιπόν είναι που ταιριάζει η φράση «διυλίζω τον κώνωπα και καταπίνω την κάμηλο».
Η κρίση της παγκοσμιοποίησης μας θέτει καθημερινά ως κοινωνία μπροστά σε ένα δίλλημα. Η πρώτη επιλογή που έχουμε είναι να προσπαθήσουμε να βελτιώσουμε τη ζωή μας στα πλαίσια μιας ανοιχτής, δημοκρατικής και ανεκτικής κοινωνίας, με τις δυσκολίες των αμοιβαίων συμβιβασμών, των υποχωρήσεων και της αυτοκριτικής. Η δεύτερη επιλογή είναι να κλειστούμε στον εαυτό μας αντικαθιστώντας την ελευθερία με την ασφάλεια των «τακτοποιημένων ζητημάτων». Η προσφυγική κρίση αναδεικνύει τις επιλογές αυτές εντονότερα, τόσο σε επίπεδο ευρωπαϊκό όσο και σε εγχώριο. Δεν αμφέβαλα ποτέ ότι η ηγεσία της ελληνικής εκκλησίας ταυτίζεται με τη δεύτερη.
Στέργιος Καλπάκης
*Κόκκινος, Γ., «Το θεμιτό ή μη της σύγκρισης μεταξύ γενοκτονιών». Σημειώσεις με βάση το άρθρο του Dirk Moses, “Conceptual Blockages and Definitional Dilemmas in the ‘Racial Century’: Genocides of Indigenous Peoples and the Holocaust”, Patterns of Prejudice,36, 4, (2002).
