Συντάκτης:
Tο μονοπάτι που θα οδηγήσει στο κρεβάτι του Προκρούστη το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης δείχνουν με το πόρισμά τους τα μέλη της «επιτροπής σοφών». Πρόκειται για ένα πόνημα που θέλει την επόμενη μέρα του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης με ένα Ταμείο και ενιαία αντιμετώπιση όλων των ασφαλισμένων (δηλαδή εξίσωση συντάξεων και ασφαλιστικών παροχών προς τα κάτω).
Συγκεκριμένα προτείνεται να ενσωματωθούν όλες οι συντάξεις (κύρια, επικουρική και εφάπαξ) σε μία, να θεσμοθετηθούν ενιαίοι κανόνες για εισφορές τόσο όσον αφορά το ποσοστό όσο και τη βάση υπολογισμού αλλά και τις παροχές (που σημαίνει ότι αναζητείται το ποσοστό αναπλήρωσης συντάξεων, με τις πληροφορίες να αναφέρουν ότι θα κυμαίνεται μεταξύ 45% και 55%).
Παράλληλα, η επιτροπή εισηγείται την κατάργηση όλων των οριζόντιων περικοπών στις συντάξεις, ενώ προκρίνει τον επανυπολογισμό των υφιστάμενων συντάξεων (στη βάση των ενιαίων κανόνων που θα δώσουν χαμηλότερες συντάξεις).
Οι «σοφοί του ασφαλιστικού» προτείνουν εισοδηματικά κριτήρια για την καταβολή της εθνικής σύνταξης (ώστε, όπως λένε, αυτή να μην είναι ένα πολύ μικρό ποσό), ενώ προτείνουν να αντληθούν πόροι για το νέο σύστημα από τους τομείς παραγωγής πλούτου.
Το πόρισμα πάσχει λόγω αοριστίας, ωστόσο ο στόχος των «σοφών» ήταν να δώσουν τις κατευθύνσεις του προτεινόμενου συστήματος, αφήνοντας στην κυβέρνηση να λάβει το πολιτικό κόστος των μειώσεων σε συντάξεις και παροχές.
«Το μόνο που χάραξε η επιτροπή είναι το μονοπάτι. Γι’ αυτό περιορίστηκε στην παράθεση των αρχών του προτεινόμενου συστήματος», αναγράφεται χαρακτηριστικά στο πόρισμα. Ωστόσο εκεί που υπερέβαλαν οι «σοφοί» ήταν στην προσπάθεια να κουκουλώσουν τις ευθύνες του κράτους στην κατάντια του ασφαλιστικού. Πάντως δεν δυσκολεύτηκαν να βρουν τον εχθρό του συστήματος δείχνοντας τους κακούς συνδικαλιστές που ευθύνονται για τον κατακερματισμό και εν τέλει για τα χάλια της κοινωνικής ασφάλισης.
Σε κάθε περίπτωση το μονοπάτι που χάραξε η «επιτροπή σοφών» οδηγεί στις κατευθύνσεις Κατρούγκαλου για την ασφαλιστική μεταρρύθμιση οι οποίες ως πρόταση, έχει κατατεθεί στον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα προτού ακόμη συσταθεί η επιτροπή.
Συγκεκριμένα το πόρισμα:
■ Προκρίνει το σύστημα της νοητής κεφαλαιοποίησης με ατομικές μερίδες.
■ Προτείνει ένα Ταμείο κοινωνικής ασφάλισης για όλους.
■ Θέτει ενιαίους κανόνες για όλους.
■ Διαχωρίζει τη σύνταξη σε εθνική (θα δίνεται σε όλους και θα χρηματοδοτείται από τη φορολόγηση) και ανταποδοτική (θα προκύπτει από τις εισφορές του εργαζομένου σε όλη τη διάρκεια του ασφαλιστικού του βίου).
■ Επιδιώκει μεταβατική περίοδο για την πλήρη εφαρμογή του συστήματος όπου το κράτος θα χρηματοδοτεί την αναπλήρωση των εισφορών
■ Ανοίγει τον δρόμο για την ιδιωτική ασφάλιση ώστε να εισέλθει στην κοινωνική μέσω των επαγγελματικών Ταμείων.
Eνοποίηση κανόνων
Για τα μέλη της επιτροπής ο στόχος θα πρέπει να είναι ένας, εθνικός φορέας κοινωνικής ασφάλισης με ένταξη σε αυτόν όλων των φορέων κύριας, επικουρικής ασφάλισης και εφάπαξ παροχών (διοικητική ενοποίηση). Κομβικό ρόλο προτείνεται να διαδραματίσει το ΙΚΑ που θα πρέπει να μετεξελιχθεί σε Εθνικό Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης. Μάλιστα με εμφατικό τρόπο τονίζεται ότι δεν θα πρέπει να γίνει δεκτή καμία εξαίρεση, γιατί διαφορετικά το εγχείρημα της ενοποίησης θα υπονομευθεί στο σύνολό του.
Από την άλλη, θεωρείται ότι θα πρέπει να γίνει ουσιαστική ενοποίηση του υπάρχοντος καθεστώτος κοινωνικής ασφάλισης με θέσπιση ενιαίων κανόνων για παλαιούς και νέους ασφαλισμένους. Μάλιστα ανοίγεται διάπλατα η πόρτα για την ιδιωτική ασφάλιση, αφού τίθεται η διαπίστωση ότι η όποια διαφοροποίηση δεν μπορεί παρά να αφορά το επίπεδο συμπληρωματικής (επαγγελματικής) προστασίας και να εξαρτάται από μια πρόσθετη εισφοροδοτική προσπάθεια των ασφαλισμένων.
Συγκεκριμένα η επιτροπή προτείνει:
Για τις εισφορές:
α) ενιαία ποσοστά εισφορών και βάση υπολογισμού τους για κύρια, επικουρική σύνταξη και εφάπαξ παροχές, με μόνη διάκριση αυτή σε μισθωτούς και αυτοτελώς απασχολουμένους
β) υποχρέωση για δήλωση των ασφαλιστικών εισφορών όλων των φορέων κύριας, επικουρικής ασφάλισης και εφάπαξ μέσω μιας ενοποιημένης διαδικασίας
γ) ανάθεση στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ/ΚΕΑΟ της βεβαίωσης και είσπραξης των ασφαλιστικών εισφορών.
Για τις παροχές:
α) κατάργηση των οριζόντιων περικοπών των συντάξεων διότι υποσκάπτουν την ασφαλιστική συνείδηση, δημιουργούν κίνητρο για εισφοροδιαφυγή και για πρόωρες συνταξιοδοτήσεις, υπονομεύουν το ασφαλιστικό σύστημα
β) καθιέρωση ενιαίου τρόπου υπολογισμού της σύνταξης, κύριας και επικουρικής, για παλιούς και νέους ασφαλισμένους, αφού προηγουμένως καθοριστεί με αναλογιστική μελέτη το ποσοστό κατά το οποίο τόσο η κάθε σύνταξη χωριστά όσο και όλες από κοινού θα αναπληρώνουν τις αποδοχές του ασφαλισμένου.
Εκεί όμως που θα έρθει η συντέλεια για τους συνταξιούχους είναι η πρόταση για ανακαθορισμό των συντάξεων στη βάση του ενιαίου τρόπου υπολογισμού της κύριας και επικουρικής σύνταξης για παλαιούς και νέους ασφαλισμένους.
Στο πόρισμα αναφέρεται: «Ανακαθορισμός, κατ’ επιταγή των αρχών της συμμετοχικής δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης των γενεών, των συντάξεων των ήδη συνταξιούχων με αναφορά στον νέο, ενιαίο τρόπο υπολογισμού της κύριας και επικουρικής σύνταξης για παλαιούς και νέους ασφαλισμένους».
Με βάση τις κατευθύνσεις Κατρούγκαλου ο ανακαθορισμός θα μειώσει τις συντάξεις στη βάση του συνόλου των εισφορών που έχει δώσει στο σύστημα ο συνταξιούχος (χωρίς όμως να καθορίζεται το ποσοστό αναπλήρωσης).
«Διανεμητικό»
Το μοντέλο που προτείνει η «επιτροπή σοφών» είναι εκείνο των εικονικών λογαριασμών καθορισμένων εισφορών. Σύμφωνα με το πόρισμα, τα μέλη της επιτροπής έκαναν προσπάθεια διόρθωσης των αδύναμων σημείων του σε επίπεδο επάρκειας με την εθνική-κοινωνική σύνταξη.
Σύμφωνα με την επιλογή λοιπόν της «επιτροπής σοφών» (που ταυτίζεται με την πρόταση Κατρούγκαλου η οποία έχει ήδη κατατεθεί στον πρωθυπουργό), το σύστημα των συντάξεων είναι διανεμητικό με καθορισμένες εισφορές (Pay-As-You-Go Notional Defined Contributions). Βασίζεται στη λειτουργία ατομικών λογαριασμών «νοητής κεφαλαιοποίησης» (Individual Notional Accounts).
Η βασική ιδέα του προτεινόμενου συστήματος είναι η εξής: Ο εργαζόμενος συσσωρεύει σ’ έναν ατομικό λογαριασμό όλες τις εισφορές της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας. Οι ασφαλιστικές εισφορές που συγκεντρώνονται στην ατομική μερίδα του ασφαλισμένου, τοκίζονται με το παραπάνω εκάστοτε εικονικό επιτόκιο και σχηματίζουν το συνταξιοδοτικό κεφάλαιο.
Ως εικονικό επιτόκιο συνήθως επιλέγεται ένα μέγεθος που συνδέεται με μακροοικονομικές παραμέτρους (ποσοστιαία μεταβολή των αποδοχών των ασφαλισμένων ή ποσοστιαία μεταβολή του ΑΕΠ). Κάθε χρόνο οι ασφαλισμένοι λαμβάνουν επίσημη ενημέρωση για το ποσό του συσσωρευμένου ασφαλιστικού τους κεφαλαίου.
Στο τέλος του ενεργού βίου το σχηματισθέν κεφάλαιο αποτελεί το μέτρο της εισφοροδοτικής προσπάθειας του εργαζομένου (σύστημα καθορισμένων εισφορών). Γενικά, το σύστημα των εικονικών λογαριασμών επιτρέπει την ελαστική συνταξιοδότηση, την επιλογή δηλαδή από τον ίδιο τον ασφαλισμένο της στιγμής συνταξιοδότησής του, πάνω από ένα καθορισμένο όριο ηλικίας (σ.σ. δεν αναγράφεται αλλά λογίζεται το 67ο έτος της ηλικίας).
Η σύνταξη είναι αναλογιστικά δίκαιη, αφού το κεφάλαιο που σχηματίζεται (ατομικά) από τις συσσωρευμένες εισφορές του ασφαλισμένου, μετατρέπεται σε ισόβια σύνταξη, με βάση έναν συντελεστή μετατροπής ο οποίος εξαρτάται και από το προσδόκιμο ζωής της γενεάς του ασφαλισμένου. Λαμβάνεται δηλαδή υπόψη, κατά τον υπολογισμό του ποσού της σύνταξης, το προσδόκιμο όριο ζωής.
Η κρατική χρηματοδότηση περιορίζεται στην καταβολή των αναλογουσών εισφορών για τους ανέργους, για όσους ασθενούν, για εκείνους που ανατρέφουν παιδιά ή φροντίζουν ηλικιωμένους κ.λπ. Οι εισφορές υπολογίζονται επί των αποδοχών που καταβάλλονται από τον εργοδότη και τον εργαζόμενο.
Οσον αφορά τους αυτοαπασχολουμένους, προτείνεται να καταργηθούν οι κλίμακες τεκμαρτών ασφαλιστέων αποδοχών και οι εισφορές να υπολογίζονται επί του πραγματικού τους εισοδήματος από την απασχόληση. Η είσπραξη θα γίνεται από τις οικονομικές υπηρεσίες του κράτους.
Εισοδηματικά κριτήρια
Σύμφωνα με το πόρισμα, η εθνική και η αναλογική σύνταξη θα πρέπει να σχεδιαστούν ως ένα δίδυμο, ως δύο τμήματα που θα λειτουργούν συμπληρωματικά. Η σύνταξη αυτή για τα μέλη της επιτροπής πρέπει να καθοριστεί σε τέτοιο επίπεδο, ώστε να προστατεύει όσους δεν έχουν έναν συνεχή και πλήρη ασφαλιστικό βίο (ατυπικές μορφές απασχόλησης, διαστήματα ανεργίας).
Στο πόρισμα τονίζεται ότι η εθνική σύνταξη δεν θα πρέπει να περιορίζεται σ’ ένα στοιχειώδες ποσό, θα πρέπει να προσδιορίζεται όχι με απόλυτους δημοσιονομικούς όρους, αλλά με κοινωνικούς δείκτες ώστε να παρέχει στους ηλικιωμένους τα μέσα μιας ανεκτής διαβίωσης.
Προτείνεται λοιπόν το ποσό της εθνικής σύνταξης, στο οποίο θα έχουν δικαίωμα όλοι οι συνταξιούχοι, να κλιμακώνεται ανάλογα με το ύψος της αναλογικής σύνταξης και τα μέλη της οικογένειας. Ετσι, η εθνική σύνταξη θα πρέπει να μειώνεται προοδευτικά, όχι μόνο όταν αυξάνει η αναλογική σύνταξη, αλλά κι όταν αυξάνει το ατομικό και οικογενειακό εισόδημα του δικαιούχου.
Δημιουργία αποθεματικού
Η επιτροπή προτείνει τη δημιουργία ενός αποθεματικού που θα υποστηρίξει το νέο σύστημα, κυρίως κατά τη μεταβατική περίοδο. Το κεφάλαιο αυτό θα τροφοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό, την περιουσία των Ταμείων, καθώς και από τους συμπληρωματικούς πόρους που θα μπορέσει να κινητοποιήσει το κράτος, για την περίοδο μέχρι το 2050.
Στο πόρισμα υποστηρίζεται ότι ένας νέος τέτοιος πόρος μπορεί, λ.χ., να είναι μια εισφορά στους υψηλά αμειβόμενους ή ένας τραπεζικός φόρος ή ένας φόρος στις μεγάλες περιουσίες και γενικά ένας φόρος εκεί όπου συγκεντρώνεται, παρά την κρίση, ο πλούτος.
Επίσης, στο Ταμείο θα μπορούσε να κατευθυνθεί η αποκατάσταση των ζημιών που υπέστησαν οι φορείς από το PSI. Βέβαια όλα αυτά ανάγοντας στη σφαίρα του φανταστικού, δεδομένης της υποταγής του πολιτικού συστήματος στις διαταγές των δανειστών μας οι οποίοι δεν θέλουν κανένα φόρο που να κατευθύνεται σε κοινωνικές παροχές.
Ο στόχος της επιτροπής ήταν να δώσει τις κατευθύνσεις του προτεινόμενου συστήματος ασφάλισης, αφήνοντας στην κυβέρνηση να λάβει το πολιτικό κόστος των μειώσεων σε συντάξεις και παροχές
Κομβικό ρόλο προτείνεται να διαδραματίσει το ΙΚΑ που θα πρέπει να μετεξελιχθεί σε Εθνικό Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης, ενώ με εμφατικό τρόπο τονίζεται ότι δεν θα πρέπει να γίνει δεκτή καμία εξαίρεση, γιατί διαφορετικά το εγχείρημα της ενοποίησης θα υπονομευτεί στο σύνολό του
Τι είναι η νοητή κεφαλαιοποίηση
Είναι το κλειδί των μειώσεων στις συντάξεις. Πρόκειται για απόδοση του διεθνούς όρου Notional defined (non-financial) contribution schemes. Είναι ένα υβριδικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, που κινείται μεταξύ διανεμητικού (pay-as-you-go) και κεφαλαιοποιητικού συστήματος. Χονδρικά, το σύστημα διατηρεί τη βασική αρχή του διανεμητικού συστήματος αφού οι εργαζόμενοι πληρώνουν τους συνταξιούχους.
Από την άλλη όμως, κάθε εργαζόμενος έχει μια «εικονική-νοητή» ατομική μερίδα ασφάλισης. Ετσι, οι εισφορές του χρησιμοποιούνται μεν για την πληρωμή συντάξεων (διανεμητικό σύστημα), αλλά ταυτόχρονα γίνεται μια εικονική κεφαλαιοποίησή τους, όταν φτάσει η ώρα να πάρει σύνταξη. Για αυτή την εικονική κεφαλαιοποίηση χρησιμοποιείται ένα διοικητικά καθορισμένο επιτόκιο, που είναι συμβατό με τη βιωσιμότητα του συστήματος.
Οταν έλθει η ώρα της συνταξιοδότησης, το κομμάτι πέραν της βασικής/εθνικής σύνταξης υπολογίζεται με βάση αυτή τη νοητή κεφαλαιοποίηση, όπως θα γινόταν σε ένα κεφαλαιοποιητικό σύστημα. Υπολογίζεται, δηλαδή, η σύνταξη με βάση τις συσσωρευμένες εισφορές στον εργασιακό βίο και την προσαύξησή τους με βάση το επιτόκιο που έχει καθοριστεί.
Το σύστημα αυτό σημειωτέον ότι εφαρμόζεται από το 1998 και στη Σουηδία, αλλά με προβλέψεις για ομαλή/σταδιακή μετάβαση.
Στην περίπτωση της Ελλάδας όπου κυριαρχεί η μαύρη ανασφάλιστη εργασία, το σύστημα αυτό θα δημιουργήσει προβλήματα σε όσους εργαζομένους έχουν μεγάλα κενά χρόνου ασφάλισης στον εργασιακό βίο τους, με αποτέλεσμα να πέφτει πολύ η απόδοση του κεφαλαιοποιητικού σκέλους της σύνταξης.
Μέχρι τον Νοέμβριο ο νέος νόμος
Αποστάσεις, αν και μικρές, κράτησε ο υπουργός Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης από το πόρισμα της «επιτροπής σοφών». «Δεν συμφωνώ σε όλα τα επίπεδα», ανέφερε χαρακτηριστικά και κήρυξε την άμεση εκκίνηση του κοινωνικού διαλόγου. Πάντως πρόθεση του υπουργού είναι η εθνική σύνταξη να δίνεται χωρίς εισοδηματικά κριτήρια και να χρηματοδοτείται από φορολογία, όχι από εισφορές.
Την ίδια ώρα πηγές του υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης τόνιζαν ότι ο επανυπολογισμός των συντάξεων θα γίνει με βάση τον μισθό που είχαν οι συνταξιούχοι όταν βγήκαν σε σύνταξη, ωστόσο δεν ήθελαν να αποκαλύψουν το ποσοστό αναπλήρωσης (άλλες πληροφορίες επιμένουν ότι θα κυμαίνεται μεταξύ 45% και 55%).
Ο υπουργός Εργασίας δήλωσε ότι «υποστηρίζει τους ενιαίους κανόνες στο ασφαλιστικό» και πως «θα υπάρχει διαστρωματική μέριμνα» και «προστασία των χαμηλών συντάξεων». «Δεν είναι αριστερή πολιτική να διευρύνεις τα χρέη των Ταμείων», είπε ο κ. Κατρούγκαλος, δηλώνοντας ότι «το έλλειμμα του ΙΚΑ μετά τη χρηματοδότησή του ξεπερνά το 1 δισ. ευρώ».
