Το πολύ ενδιαφέρον επιστημονικό κείμενο που ακολουθεί και διάλεξε να παρουσιάσει η “Φαρέτρα”, γράφτηκε από ειδικό επιστήμονα πριν πέντε ακριβώς χρόνια. Γράφτηκε πριν η χώρα μας μπει στη δίνη των μνημονίων. Περιγράφει όμως μια ανάλογη με τη δική μας σημερινή κατάσταση. Περιγράφει τι συνέβη την περίοδο μετά το 92 στη Ρωσία, αλλά και σ’ άλλες χώρες. Περιγράφει την επίδραση της οικονομικής κρίσης κυρίως στα φτωχά και αδύναμα στρώματα του πληθυσμού. Περιγράφει γεγονότα και καταστάσεις , που κι εμείς ζήσαμε και ζούμε καθημερινά. Ανεργία, πείνα, φτώχεια, εξαθλίωση, κατάθλιψη και άλλες ψυχικές παθήσεις, εθισμό σε ναρκωτικά και αλκοόλ, αυτοκτονίες!
ΟΙ ΨΥΧΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΠΟΥ ΑΥΞΑΝΟΝΤΑΙ
Πολλές μελέτες σε πολλές χώρες αλλά και η δική μας εμπειρία δείχνουν ότι η έλλειψη οικονομικής ασφάλειας, η απότομη μείωση του εισοδήματος και η ανεργία, καταστάσεις δηλαδή που σχετίζονται με τη δυσμενή οικονομική συγκυρία, την απώλεια θέσεων εργασίας, την επαγγελματική αβεβαιότητα και την αδυναμία εκπλήρωσης οικονομικών υποχρεώσεων, αποτελούν σοβαρή απειλή για την ψυχική υγεία και επιφέρουν σημαντική αύξηση του αριθμού των ψυχικών διαταραχών όπως η Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή, η Διαταραχή Πανικού, οι Ψυχοσωματικές διαταραχές, η Καταθλιπτική Διαταραχή και τελικά και των αυτοκτονιών. Επίσης παρατηρούμε αυξημένα προβλήματα εθισμού και εξάρτησης σε τοξικές ουσίες, αυξημένη κατανάλωση καπνού και αλκοόλ.
Ο ΠΟΥ (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας) προειδοποιεί επίσημα ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση οδηγεί σε έξαρση του αριθμού των αυτοκτονιών, ενώ τα κρούσματα έχουν ήδη κάνει την εμφάνισή τους και στη χώρα μας.
Οι μελέτες αποδεικνύουν συστηματικά ότι οι αυτοκτονίες και οι απόπειρες αυτοκτονίας είναι πιο συχνές σε ανέργους και γενικότερα σε χαμηλά οικονομικά κοινωνικά επίπεδα παρά σε εργαζόμενους, και ότι περισσότεροι άνεργοι αυτοκτονούν σε σύγκριση με τους αμιγώς ψυχιατρικούς ασθενείς. Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και τα άγαμα άτομα έχουν επίσης δυσμενή πρόγνωση. Φυσικά, ασθενείς ήδη από παλαιότερα με ιστορικό κατάθλιψης ή και απόπειρες αυτοκτονίας, ευρίσκονται σε υψηλότερο κίνδυνο.
Οι άνδρες κινδυνεύουν περισσότερο από τις γυναίκες να αυτοκτονήσουν και μια εξήγηση είναι και η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ στον ανδρικό πληθυσμό.
Η αύξηση της ανεργίας κατά 3% συσχετίζεται με αύξηση των αυτοκτονιών κατά 4,5%, προκαλεί διπλασιασμό της γενικής θνησιμότητας στα χαμηλά κοινωνικά στρώματα και αύξηση της θνησιμότητας από άλλες παθήσεις όπως ισχαιμική καρδιοπάθεια (εμφράγματα δηλαδή) κυρίως σε άνδρες κάτω των 60 ετών.
Υπό το πρίσμα αυτό, η αντιμετώπιση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων στην ψυχική υγεία σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, θα έπρεπε να αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα της εθνικής υγειονομικής πολιτικής και ειδικότερα η κάλυψη των ανθρώπων που υφίστανται καταστροφικές συνέπειες για την υγεία τους. Αλλά μάλλον το αντίθετο παρατηρούμε.
Η οικονομική ύφεση και οι οικονομικές κρίσεις έχουν ένα πλαίσιο που εξαρτώνται εσωτερικά και από την αρνητική επίπτωση των ψυχικών διαταραχών της υγείας. Αυτές εμφανίζονται σε χαμηλού και μέσου εισοδήματος χώρες, ενώ ορισμένες εύπορες χώρες προσφέρουν τις δικλείδες που βοηθούν τους ανέργους να ξεφύγουν από τις δυσμενείς συνέπειες. Η χώρα μας, στα σίγουρα, δεν ανήκει σε αυτές τις ορισμένες εύπορες χώρες !
Η εμφάνιση μείζονος κατάθλιψης σε περίοδο οικονομικής κρίσης, τυπικά αυξάνει κατά 50% στον γενικό πληθυσμό, και το ποσοστό των ανθρώπων που εμφανίζει κατάθλιψη μετά από μεγάλη οικονομική απώλεια ξεπερνά το 70%. Από αυτούς κάποιοι θα αυτοκτονήσουν αλλά το ποσοστό ποικίλει από χώρα σε χώρα.
Για παράδειγμα στην κατάρρευση του 1992-1998 της Ρωσίας, οι αυτοκτονίες και οι βίαιοι θάνατοι αυξήθηκαν τόσο πολύ, που μιλούσαμε για μια «μαύρη ζώνη θανάτου» στις χώρες της Βαλτικής και στη ίδια τη Ρωσία. Τα οικονομικά πειράματα της ρωσικής κυβέρνησης που είναι γνωστά επίσης ως «θεραπεία σοκ», ξεκίνησαν στη Ρωσία στις αρχές του 1992 και συνοδεύονταν από την κατάργηση των ελέγχων των τιμών και γοργή μείωση των πραγματικών μισθών, των συντάξεων και της σχεδόν πλήρους απώλειας των προσωπικών αποταμιεύσεων. Λίγο μετά το 1992, η Ρωσία παρουσίασε σημαντική και απότομη αύξηση της συνολικής θνησιμότητας μεταξύ 1990 και 1994. Η θνησιμότητα από αυτοκτονία αυξήθηκε δραματικά μετά το 1994 και συνέχισε να είναι η κύρια αιτία του βίαιου θανάτου για τους άνδρες στη Ρωσία. (Ellman, 1994;Gavrilova et al., 1997; Notzon et al., 1998; Leon et al., 1997; Leon, Shkolnikov, 1998; Mesle,Vallin, 1998; Shkolnikov et al., 1995a; 1995b; Walberg et al., 1998).
Αν είστε λίγο προσεκτικοί, θα δείτε ότι σε κάποιες πορείες διαμαρτυρίας ήδη στην Αθήνα (Απρίλιος 2010), πολλοί από τους διαδηλωτές, έχουν από μία μπύρα στο χέρι. Αυτή η απώλεια του λογικού ελέγχου λόγω του αλκοόλ επάνω στη φόρτιση της διαδήλωσης, αν συνδυαστεί με κάποιο ήπιο ή τυχαίο επεισόδιο, μπορεί εύκολα να υπαγορεύσει μια εξέλιξη του τύπου των εκτεταμένων επεισοδίων.
Με την άνοδο της ανεργίας και την πτώση του οικονομικού επιπέδου, όλο και περισσότεροι άνθρωποι καταφεύγουν στο ποτό ή και στα ναρκωτικά.
Όμως αυτό πυροδοτεί έναν νέο κύκλο ψυχικών προβλημάτων που προστίθενται στα προηγούμενα. Η βία εισβάλει και επειδή η οργή είναι ένα επίσημο στάδιο της φυσιολογικής ψυχολογικής εξέλιξης του θρήνου και επειδή με το αλκοόλ και τις άλλες τοξικές ουσίες χάνεται η καταστολή των βίαιων ενορμήσεων.
Αυτό λοιπόν που παρατηρούμε είναι η κατακόρυφη αύξηση των βίαιων θανάτων: αυξάνονται τα θανατηφόρα τροχαία, τα εγκλήματα, οι θάνατοι από υπερβολική δόση αλκοόλ και ναρκωτικών, και οι αυτοκτονίες.
Πρέπει να προσθέσω εδώ τρεις σημαντικές και αλληλένδετες παρατηρήσεις. Ο ψυχίατρος γνωρίζει δυστυχώς πολύ καλά ότι ένα σοβαρό ποσοστό θανατηφόρων τροχαίων οφείλεται στην πραγματικότητα στην αυτοκτονική διάθεση, ότι άλλο ένα σοβαρό ποσοστό θανατηφόρων τροχαίων οφείλεται στην αλκοολική μέθη και ότι ο αλκοολισμός μπορεί να θεωρηθεί σαν μια μορφή άτολμης αργής αυτοκτονίας.
Είμαστε δυστυχώς μέσα (και ακριβώς για αυτό δεν μπορούμε να το δούμε καθαρά) σε ένα εξελισσόμενο φαινόμενο φυσικής επιλογής: Σύμφωνα με την θεωρία της εξέλιξης και της φυσικής επιλογής, η παρατηρούμενη άνοδος της θνησιμότητας που σχετίζεται με το αλκοόλ, μπορεί να αποδοθεί στην επιλεκτική «κατάργηση» της ομάδας των βαριά εξαρτημένων αλκοολικών που δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν στην αλλαγή των οικονομικών συνθηκών. Ακούγεται και είναι απάνθρωπο, αλλά οι νόμοι της φύσης είναι πάνω από την έννοια της ανθρώπινης ηθικής. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι πρέπει και να το αφήσουμε να εξελιχτεί έτσι σκληρά και ανελέητα. Πρέπει η κοινωνία να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο ότι στην περίοδο των ετών της οικονομικής κρίσης, υπάρχει άλλος ένας ύπουλος εχθρός που πρέπει να αντιμετωπίσει. Το αλκοόλ και τα ναρκωτικά. Θα το κάνει;
Μιλώντας για ανεργία, παρατηρούμε και το εξής κοινωνικό λάθος: Από τη μία γνωρίζουμε επίσημα ότι η ανεργία αυξάνει τις ψυχικές διαταραχές και τις αυτοκτονίες, από την άλλη ο άνεργος χάνει μετά από λίγο χρονικό διάστημα και τα ασφαλιστικά του δικαιώματα και δυσχεραίνεται ακόμα περισσότερο η πρόσβασή του σε θεραπευτικές λύσεις της ψυχικής του υγείας.
Η κατάσταση περιπλέκεται και από την δυσάρεστη κατάσταση που θέλει, ανάμεσα στο πρώτο κύμα ανέργων να είναι και οι άνθρωποι με ήδη προϋπάρχουσα κατάθλιψη ή αγχώδη διαταραχή.
Σε αυτές τις παθήσεις υπολείπεται συχνότατα η καλή απόδοση στην εργασία, οπότε ο εργοδότης ενόψει οικονομικής κρίσης, εντοπίζει εύκολα τους αδύνατους κρίκους και τους απολύει πρώτους. Αλλά αυτό σημαίνει αυτόματα και την επιδείνωση της προϋπάρχουσας ψυχικής διαταραχής τους. Αλλά αυτή τη διαδικασία επιλογής απολυομένων, την αντιλαμβάνονται οι ευάλωτοι εργαζόμενοι, ακόμα και πριν απολυθούν, οπότε γιγαντώνονται μέσα τους οι ανασφάλειες με επακόλουθο την περαιτέρω πτώση της εργασιακής αποτελεσματικότητάς τους, αφού έχουν ήδη μεταπέσει στον φαύλο κύκλο του ψυχικού πανικού για το μέλλον τους. Έτσι οι εργοδότες τους εντοπίζουν και τους απολύουν γρηγορότερα.
Δηλαδή η οικονομική αποσταθεροποίηση, προκαλεί την ψυχική αποσταθεροποίηση και οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια ένα μέρος των ευαίσθητων εργαζόμενων στην ανεργία και συνεπώς εγκαθίσταται ο πανικός και η περαιτέρω ψυχική κατακρήμνιση.
Μη βρίσκοντας λύση στον ενδοψυχικό τους κυκλώνα, κάποιοι προτιμούν την αυτοκτονία ενώ ακόμα εργάζονται. Έτσι εξηγώ και το φαινόμενο των αυτοκτονιών σε μεγάλες εταιρείες, όπως στη Γαλλία η France Telecom με 35 αυτοκτονίες μέσα σε 2 χρόνια.
Παρά την κοινή άποψη ότι οι ηλικιωμένοι είναι η πιο ευάλωτη ομάδα του πληθυσμού, δεν υπάρχει σημαντική αλλαγή στη θνησιμότητα από βίαια αίτια για τις ηλικίες άνω των 70 ετών σε περίοδο οικονομικής κρίσης. Δεν υπάρχουν σημαντικές αλλαγές στη θνησιμότητα από αυτοκτονία και δηλητηρίαση από το αλκοόλ για τις μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες. Η θέση των ηλικιωμένων στην οικονομική κρίση είναι παράδοξη και ενδιαφέρουσα. Παρά το γεγονός ότι οι συντάξεις τους είναι συνήθως μικρές, οι ηλικιωμένοι άνθρωποι υποστηρίζουν τώρα συχνά τα ενήλικα παιδιά τους, τα οποία δεν έχουν ουσιαστικά κανένα εισόδημα λόγω των καθυστερούμενων μισθών, ή της ανεργίας και της συνήθως ανύπαρκτης αποταμίευσης στις μικρότερες ηλικίες. Αυτή η υποστήριξη που παρέχεται από τους ηλικιωμένους φαίνεται να έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του κοινωνικού τους χαρακτήρα, της αυτοεκτίμησης και την συνακόλουθη προστασία τους από αυτοκτονίες.
Η οικονομική και κοινωνική αστάθεια, είναι μια αιτία που αυξάνει τη θνησιμότητα,
και μπορεί να εξηγήσει τις αυξήσεις που καταγράφουμε στα ποσοστά των αυτοκτονιών και της θνησιμότητας από ανθρωποκτονίες (βίαια εγκλήματα).
• Οι άνδρες ανταποκρίνονται στην αυξανόμενη οικονομική και κοινωνική αστάθεια με την αύξηση των ποσοστών αυτοκτονίας, ενώ
• οι γυναίκες γίνονται όλο και πιο συχνά τα
θύματα ανθρωποκτονίας.
Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα στην Ελλάδα (αλλά και σε πολλές άλλες χώρες) είναι ότι οι Γενικοί Γιατροί, οι παθολόγοι, οι χειρουργοί, οι γυναικολόγοι δεν μπορούν να αναγνωρίσουν επαρκώς τα ψυχικά νοσήματα, δεν είναι εκπαιδευμένοι για αυτό, (με το ήδη κλασσικό από παλαιότερα παράδειγμα, την αστοχία τους να διαγνώσουν την επικίνδυνη Επιλόχεια Κατάθλιψη στις γυναίκες ασθενείς τους), και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για την πάθηση που οδηγεί συχνότερα από οποιαδήποτε άλλη στην αυτοκτονία, δηλαδή την κατάθλιψη.
Έχει βρεθεί ότι περίπου 50% των ασθενών με ψυχικά προβλήματα που επισκέπτονται υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας παραμένουν αδιάγνωστοι. Αυτό οφείλεται ασφαλώς στην ανεπαρκή εκπαίδευση των Γενικών Γιατρών, αλλά και σε άλλους παράγοντες, όπως είναι η ανυπαρξία «προσωπικού» γιατρού που να γνωρίζει τα προβλήματα του ασθενούς, η απουσία συστήματος συνεντεύξεων (ραντεβού), το γεγονός ότι ο γιατρός του ΙΚΑ πρέπει να δει 50 άτομα μέσα σ’ ένα πρωινό κ.λπ.
Και όλα αυτά, την στιγμή που τα στοιχεία δείχνουν ότι το 2010 μόνο μία από τις παθήσεις του ψυχοπαθολογικού φάσματος, η κατάθλιψη, θα αποτελέσει πιθανά τη δεύτερη αιτία αναπηρίας σεπαγκόσμιο επίπεδο, ειδικά στο φάσμα των παραγωγικών ηλικιών.
Αθήνα, 20 Απριλίου 2010
tripod.com
