Αναστασία Πάπαρη. “Αναπλάσεις στη Βέροια: Τόσα πολλά και τόσα μεγάλα λάθη…”

Επιστολή της Αναστασίας Μιχ. Πάπαρη Διδάκτορα Αρχιτέκτονα Μηχανικού Α.Π.Θ.

Στην επιστολή της, στις αρχές Μάρτη του ’12, σχετικά με τη “μελέτη” που παρουσιάστηκε σχετικά με τις σχεδιαζόμενες τότε αναπλάσεις του κέντρου της πόλης της Βέροιας μεταξύ των άλλων αναφέρει:

Ότι, δεν έγινε μελέτη αλλά έρευνα, η οποία συσκοτίζει τη γνώση μας για τα αυτονόητα! Συνεπώς το έργο δεν διαθέτει μελέτη, που να έχει εκπονηθεί με νόμιμες διαδικασίες.

Το Ιστορικό Κέντρο της Βέροιας, όπως όλα τα ιστορικά κέντρα πόλεων, είναι περιοχή ιδιαίτερης σημασίας, όπως έχει θεσμοθετηθεί ως τέτοιο με το ισχύον Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο της πόλης. Το αντικείμενο του έργου το κατατάσσει στις μελέτες, για την εκπόνηση των οποίων απαιτείται διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός.

Αντ’ αυτών, εκπονήθηκε μια ‘μελέτη’, την οποία οι Βεροιείς πληρώσαμε με 50.000 Ευρώ, που βαφτίστηκε ‘έρευνα’ για να δοθεί σε πανεπιστημιακό, δήθεν για να κοστίσει πιο φθηνά και το έργο κατατμήθηκε για να εργασθούν νέοι αρχιτέκτονες χωρίς τα τυπικά προσόντα, οι οποίοι αμείφθηκαν, αν αμείφθηκαν, με ‘ψίχουλα’, ώστε να υπάρχει η ψευδεπίγραφη συμμετοχή ‘ντόπιων’ επιστημόνων.

Προς το Δήμο Βέροιας διαμαρτυρήθηκε ο Σύλλογος Μελετητών Δημοσίων Έργων Κεντρικής Μακεδονίας

Η προβαλλόμενη ως ‘κυκλοφοριακή μελέτη’, δεν μπορεί κατά κανένα τρόπο να θεωρηθεί επαρκής επιστημονικά, καθώς δεν λαμβάνει υπόψη της τη σχέση της περιοχής παρέμβασης με την υπόλοιπη πόλη.

Οι οδοί, που παραλαμβάνουν τον κύριο όγκο της οχούμενης κυκλοφορίας, στενεύουν δραματικά, όπως oι οδοί Ανοίξεως από 12,00m σε 6,50m, η Βενιζέλου από 10,00m σε 6,50m, η Εληάς από 9,00m σε 6,50m, η Μεγάλου Αλεξάνδρου από 7,00m σε 3,00m, η Ανθέων από 5,50m στα 3,00m και η Τρεμπεσίνας από 12,00m σε 3,50m. Η μείωση του πλάτους των δρόμων γίνεται με μόνιμες κατασκευές, μη εύκολα αντιστρεπτές (κράσπεδα, ρείθρα).

Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση θα έπρεπε να ξεκινήσει με μια δι-επιστημονική ανάλυση, ιστορική, κοινωνικο-οικονομική, χωρική / συντακτική, περιβαλλοντική / οικολογική, πολεοδομική, κυκλοφοριακή κ. ά., με προβολές και εκτιμήσεις για τις βασικές συνιστώσες της ζωής στην πόλη και την περιοχή με ορίζοντα τουλάχιστον εικοσαετίας, συμβάλλοντας στη σχηματοποίηση ενός οράματος για τη Βέροια του μέλλοντος. Μόνο τότε θα δικαιολογούνταν ο τίτλος του «Ολοκληρωμένου Σχεδίου» που επικαλείται.

Και η κ. Πάπαρη καταλήγει. Πιστεύετε πως η Βέροια αξίζει τόσα λάθη;

Ακολουθεί ολόκληρο το κείμενο της επιστολής της κ. Πάπαρη όπως δόθηκε τότε στη δημοσιότητα.

Με αφορμή την παρουσίαση της μελέτης «Ολοκληρωμένο Σχέδιο Αναβάθμισης Αστικού Τοπίου στη Βέροια», στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών (29/02/2012), επιτρέψτε μου να παρατηρήσω τα εξής:

1. Το έργο ανατέθηκε ως ερευνητικό πρόγραμμα στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Επιτροπή Ερευνών ΑΠΘ), σύμφωνα με το άρθρο 225 του Ν. 3463/2006.

Επομένως, δεν πρόκειται για μελέτη, η οποία μεθοδολογικά έπεται της έρευνας και αξιοποιεί τα συμπεράσματά της. Ως έρευνα δεν μας διαφωτίζει για τα δεδομένα και τα πολλαπλά προβλήματα του δημόσιου χώρου του Ιστορικού Κέντρου της πόλης (τεύχος 22 σελίδων, αραιογραμμένων), μάλιστα η γνώση μας για τα αυτονόητα συσκοτίζεται.

2. Από το (1) προκύπτει, πως το έργο δεν διαθέτει μελέτη, που να έχει εκπονηθεί με νόμιμες διαδικασίες (Ν. 3316/2005). Το Άρθρο 5, εδάφ. 6 αυτού του νόμου αναφέρει ρητά πως «Όταν πρόκειται περί μελετών αξιόλογων τεχνικών έργων του ευρύτερου δημόσιου τομέα, που έχουν ευρύτερη κοινωνική, αρχιτεκτονική, πολεοδομική και περιβαλλοντική σημασία και η λειτουργία τους έχει επίδραση στο ευρύτερο δομημένο ή φυσικό περιβάλλον, όπως είναι ιδίως σημαντικά κτιριακά έργα, …… έργα διαμόρφωσης ή ανάπλασης ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων με υπερτοπικό ή ιστορικό χαρακτήρα ή παρεμβάσεων πολεοδομικού επιπέδου ιδιαίτερης σημασίας η επιλογή του αναδόχου διενεργείται με αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ή διαγωνισμό μελετών.

Όταν ο διαγωνισμός εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής των Οδηγιών 2004/18/ΕΚ και 2004/17/ΕΚ, εφαρμόζονται και οι σχετικές περί διαγωνισμών μελετών διατάξεις αυτής. Όταν προκηρύσσονται διεθνείς διαγωνισμοί ισχύουν επίσης οι κανονισμοί της Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA)».

Οι Οδηγίες 2004/18/ΕΚ και 2004/17/ΕΚ κυρώθηκαν από την ελληνική νομοθεσία μέσω του υπ’ Αριθμ. 60 Προεδρικού Διατάγματος (ΦΕΚ Α΄ 64 / 16.03.2007) και στο άρθρο 2, παρ. 2, καθώς και στο αντίστοιχο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι αυτού αναφέρονται, ως υπαγόμενες σε καθεστώς σύναψης δημοσίων συμβάσεων παροχής υπηρεσιών οι «Υπηρεσίες αρχιτέκτονα, υπηρεσίες μηχανικού και ολοκληρωμένες υπηρεσίες μηχανικού, υπηρεσίες πολεοδομικού σχεδιασμού και αρχιτεκτονικής τοπίου, συναφείς υπηρεσίες παροχής επιστημονικών…… αναλύσεων».1

Το Ιστορικό Κέντρο της Βέροιας, όπως όλα τα ιστορικά κέντρα πόλεων, είναι περιοχή ιδιαίτερης σημασίας, όπως έχει θεσμοθετηθεί ως τέτοιο με το ισχύον Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο της πόλης. Το αντικείμενο του έργου το κατατάσσει στις μελέτες, για την εκπόνηση των οποίων απαιτείται διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός, σύμφωνα με προδιαγραφές, που εγκρίνονται από την Διεθνή Ένωση Αρχιτεκτόνων (UIA). Η διαδικασία υπάγεται στον Ν. 2092/1992 «Για την κύρωση Σύστασης της UNESCO που αφορά διεθνείς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς» (ΦΕΚ Α΄ 180 /26.11.1992).2 Τα παραπάνω υποστηρίζονται και από την ΥΑ με αριθμ. Πρωτ. Οικ. 26804 (ΦΕΚ 1427 Β΄, 16.06.2011) «Νέο Πλαίσιο Διενέργειας των Αρχιτεκτονικών Διαγωνισμών και γενικά των Διαγωνισμών Μελετών σε Απονομή Βραβείων», όπου στο άρθρο 2 αναφέρεται ότι α) : « …. Η υποχρέωση τουλάχιστον για τα σχέδια ιδεών υφίσταται και στις περιπτώσεις που πρόθεση της διοργανώτριας αρχής είναι η σύνταξη της μελέτης από την ίδια» και β) για τα αξιόλογα τεχνικά έργα θεωρεί υποχρεωτική την διαδικασία διαγωνισμών

«……Στον τομέα των πολεοδομικών και χωροταξικών μελετών οι μελέτες ιδεών για την στρατηγική ανάπτυξη ιδιαίτερης σημασίας περιοχών». Ακόμη κι αν δεχθούμε, πως το έργο θα μπορούσε να προκηρυχθεί με τον Ν. 3316/2005 με πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος προς τους μελετητές, τους εγγεγραμμένους στα ειδικά μητρώα μελετητών του ΥΠΕΚΑ και όχι με διεθνή αρχιτεκτονικό (δηλ. πολεοδομικό) διαγωνισμό, θα έπρεπε να απαιτείται, λόγω του υψηλού προεκτιμώμενου προϋπολογισμού (8,0 εκ. Ευρώ, όπως έχει γραφεί), η συμμετοχή μόνο μεγάλων μελετητικών πτυχίων (Γ΄ τάξης και άνω).

Αντ’ αυτών, εκπονήθηκε μια ‘μελέτη’, την οποία οι Βεροιείς πληρώσαμε με 50.000 Ευρώ, που βαφτίστηκε ‘έρευνα’ για να δοθεί σε πανεπιστημιακό, δήθεν για να κοστίσει πιο φθηνά και το έργο κατατμήθηκε για να εργασθούν νέοι αρχιτέκτονες χωρίς τα τυπικά προσόντα, οι οποίοι αμείφθηκαν, αν αμείφθηκαν, με ‘ψίχουλα’, ώστε να υπάρχει η ψευδεπίγραφη συμμετοχή ‘ντόπιων’ επιστημόνων.

Η κατάτμηση ενός μεγάλου έργου, όμως, απαγορεύεται (Ν. 3316/2005), ενώ η εντοπιότητα δεν αναγνωρίζεται σ’ αυτή την περίπτωση ως προϋπόθεση αξιολόγησης ενός μελετητή ή ομάδας μελετητών.

3. Προς το Δήμο Βέροιας διαμαρτυρήθηκε ο Σύλλογος Μελετητών Δημοσίων Έργων Κεντρικής Μακεδονίας (ΣΜΕΔΕΚΕΜ), ο οποίος με επιστολή του ζήτησε την ακύρωση του έργου και την προκήρυξή του σύμφωνα με τον Ν. 3316/20053 (ΤΕΧΝΟΓΡΑΦΗΜΑ 398/ 01.07.2010 και στη συνέχεια ΤΕΧΝΟΓΡΑΦΗΜΑ 401 / 15.07.2010), μαζί με αναφορά σε παρόμοια σύμβαση του Δ. Βέροιας για το «Ρυθμιστικό Σχέδιο των Πανεπιστημιακών Εγκαταστάσεων στη Βέροια», με αναδημοσίευση στο ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΤΟΥ ΤΕΕ.4

Υπάρχει, επίσης, έγγραφο του ΣΑΔΑΣ – ΠΕΑ (Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών – Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων) προς το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, που θεωρεί την ανάθεση εκ μέρους του Δήμου Ελευσίνας στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο «Διατύπωση ερευνητικών κατευθύνσεων για την τοπιακή ανάπλαση Λατομείων ΤΙΤΑΝ Ελευσίνας – Σύνδεση με αρχαιολογικό χώρο και παράκτιο αστικό μέτωπο» παράνομη και ζητά την ακύρωσή της,

περίπτωση παρόμοια μ’ αυτή του Ιστορικού Κέντρου Βέροιας, καθώς και το Δελτίο Τύπου του ΣΑΔΑΣ –ΠΕΑ περί «Αθέμιτου Ανταγωνισμού», αναφορικά με τη βάπτιση ως ‘ερευνών’, μελετών που αναλαμβάνουν οι πανεπιστημιακοί από τους δήμους της χώρας (ΑΠ 40785 / 15.07.2010), κατά παράβαση της κείμενης νομοθεσίας. Είναι γνωστή επίσης και πολλαπλά εκφρασμένη η άποψη του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, για την αναγκαιότητα παύσης παρόμοιων πρακτικών εκ μέρους των ΟΤΑ. Ακόμη:

4. Η προβαλλόμενη ως ‘κυκλοφοριακή μελέτη’, δεν μπορεί κατά κανένα τρόπο να θεωρηθεί επαρκής επιστημονικά, καθώς δεν λαμβάνει υπόψη της τη σχέση της περιοχής παρέμβασης με την υπόλοιπη πόλη (π.χ., οι οδοί Μεγ. Αλεξάνδρου και Ανοίξεως είναι μέρος του εσωτερικού δακτυλίου της πόλης). Οι οδοί, που παραλαμβάνουν τον κύριο όγκο της οχούμενης κυκλοφορίας, στενεύουν δραματικά, όπως oι οδοί Ανοίξεως από 12,00m σε 6,50m, η Βενιζέλου από 10,00m σε 6,50m, η Εληάς από 9,00m σε 6,50m, η Μεγάλου Αλεξάνδρου από 7,00m σε 3,00m, η Ανθέων από 5,50m στα 3,00m και η Τρεμπεσίνας από 12,00m σε 3,50m. Η μείωση του πλάτους των δρόμων γίνεται με μόνιμες κατασκευές, μη εύκολα αντιστρεπτές (κράσπεδα, ρείθρα).

5. Λόγω αυτών των παρεμβάσεων, καταστρατηγείται η ιεράρχηση του οδικού δικτύου (αρτηρία, συλλεκτήρια, τοπική οδός), καθώς συλλεκτήριες οδοί αποκτούν χαρακτηριστικά τοπικών (π.χ., η Τρεμπεσίνας θα πρέπει να λειτουργήσει ως τοπική και η Εδέσσης ως συλλεκτήρια!). Οι αλλαγές αυτές αντιστρατεύονται τουλάχιστον την ισχύουσα κυκλοφοριακή μελέτη στα πλαίσια του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου της πόλης, με αποτέλεσμα τον διαφαινόμενο κίνδυνο περαιτέρω υποβάθμισης της κυκλοφορίας των οχημάτων και εξυπηρέτησης του κοινού στο κέντρο.

6. Από κυκλοφοριολόγους μηχανικούς, που έλαβαν μέρος στη συζήτηση, εκτιμάται, πως ο αριθμός των σταθμευμένων οχημάτων μειώνεται δραματικά (κατά 500 περίπου θέσεις;). Για να κατευνάσει τις αντιδράσεις, ο δήμος προτείνει τη δημιουργία χώρου στάθμευσης εκτός κέντρου (Λεωφ. Στρατού), σε περιοχή απομονωμένη και με μεγάλη υψομετρική διαφορά από την περιοχή παρέμβασης, γεγονός, που καθιστά πολύ δύσκολη έως αδύνατη την εξυπηρέτησή της απ’ αυτόν. Η έλλειψη στρατηγικής για την εξεύρεση νέων χώρων στάθμευσης εντός και πέριξ της περιοχής παρέμβασης είναι παραπάνω από εμφανής, καταδικάζοντας σε αποτυχία κάθε πρόταση ρύθμισης της κυκλοφορίας. Ακόμη:

7. Εμπρός από το αναψυκτήριο της Εληάς, το προτεινόμενο στέγαστρο, εμβαδού περίπου 700,00 m², είναι εκτός ρυμοτομικής γραμμής, η οποία περιλαμβάνει μόνο το κτήριο: η προτεινόμενη κατασκευή δεν μπορεί να υλοποιηθεί (χώρος πρασίνου).

8. Η περίφραξη της ‘ιερής μουριάς’, ο χώρος, όπου σταμάτησε η βοϊδάμαξα με το λείψανο του Αγίου Αντωνίου (το αργότερο 13ος αι.), το θείο ‘σημάδι’ για την κατασκευή του Ι. ναού του Αγ. Αντωνίου σ’ εκείνη τη θέση, απομακρύνεται και η περιοχή πλακοστρώνεται με σχιστόπλακες, πρόταση απαράδεκτη, θέλω να πιστεύω από άγνοια και όχι από ασέβεια.

9. Η μελέτη επιφέρει μείζονες αλλοιώσεις στο ισχύον πολεοδομικό σχέδιο του ιστορικού κέντρου, όπως φύτευση πλατάνου στην κεντρικότερη διασταύρωση της πόλης με παράλληλη μείωση του πλάτους των οδών (διασταύρωση οδών Μητροπόλεως, Βενιζέλου και Εληάς), δραματική αλλοίωση της κίνησης από την οδό Εληάς προς το πάρκο της Εληάς (χωροθέτηση αμφιθεάτρου στον άξονα της κίνησης και άρα παρεμπόδισή της) και παρερμηνεία των βασικών προθέσεων του ισχύοντος ρυμοτομικού σχεδίου του ’36, όπως στο ‘πέταλο’ του πάρκου της Εληάς, που ονομάσθηκε ‘μενταγιόν’ (σ.: κυκλική χάραξη του εκλεκτικιστικού σχεδίου, ανατέθηκε το 1925,

εγκρίθηκε το 1936 και με τροποποιήσεις ισχύει μέχρι σήμερα) κ. ά.
Μεθοδολογικά, η μελέτη εντάσσεται στη μονοδιάστατη θεώρηση του δημόσιου χώρου, που τον ταυτίζει με την αρχιτεκτονική τοπίου, αποφεύγοντας κάθε σκόπελο πολεοδομικού ή άλλου προβλήματος, που παρουσιάζει η πραγματική πόλη και κάθε ιδιαιτερότητα, που θα μπορούσε να αποτελέσει έναυσμα για πρωτοποριακό σχεδιασμό, βασισμένο στην ταυτότητα και την εξωστρέφεια.

Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση θα έπρεπε να ξεκινήσει με μια δι-επιστημονική ανάλυση, ιστορική, κοινωνικο-οικονομική, χωρική / συντακτική, περιβαλλοντική / οικολογική, πολεοδομική, κυκλοφοριακή κ. ά., με προβολές και εκτιμήσεις για τις βασικές συνιστώσες της ζωής στην πόλη και την περιοχή με ορίζοντα τουλάχιστον εικοσαετίας, συμβάλλοντας στη σχηματοποίηση ενός οράματος για τη Βέροια του μέλλοντος.

Μόνο τότε θα δικαιολογούνταν ο τίτλος του «Ολοκληρωμένου Σχεδίου» που επικαλείται. Η γνώση των πολεοδομικών και αστικών / αρχιτεκτονικών συνιστωσών θεωρείται ουσιαστική, ενώ η αρχιτεκτονική τοπίου είναι ένα από τα γνωστικά πεδία ανάλυσης και σχεδιασμού, όχι όμως το μοναδικό και ενίοτε όχι το καθοριστικό. Την άποψη αυτή άκουσα με ιδιαίτερη ευχαρίστηση και από τον κ. Ν. Κανταρτζή, ομότιμο καθηγητή Αρχιτεκτονικής Τοπίου Α.Π.Θ. και Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών,

βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών και με δύο πρώτα παγκόσμια βραβεία, στην πολύ πρόσφατη διάλεξή του για τον Τριπόταμο στη Βέροια.
Έτσι θα είχαν αποφευχθεί και άλλα λάθη, όπως ο μη τεκμηριωμένος προσδιορισμός των ορίων της περιοχής παρέμβασης σε σχέση με την υπόλοιπη πόλη και το εσωτερικό της δίκτυο κοινοχρήστων χώρων, οι μη αρθρωμένες με τις ανάγκες των πολιτών χρήσεις των υπαιθρίων χώρων, τα κυκλοφοριακά αδιέξοδα, η πλημμελής αξιοποίηση της ιστορίας και της ιστορικής πολεοδομίας. Τότε και η ‘πλατεία Κόρακα’ θα ονομαζόταν πλατεία ‘Καπετάν Κόρακα’, η μουριά του Αγ. Αντωνίου θα εξακολουθούσε να είναι το ιερό δέντρο της πόλης, μαζί με τα ιστορικά της πλατάνια – παραπέμποντας συμβολικά ακόμη και στην πολύ σύγχρονη τάση της οικολογικής ταφής- και το ‘πέταλο’ του πάρκου της Εληάς, αντί για ‘μενταγιόν’, θα αναγορευόταν σε κόμβο ενίσχυσης της κίνησης, συνάντησης και της κοινωνικότητας με ανεμπόδιστη πρόσβαση στον ‘εξώστη’ της πόλης και τη θέα προς τον κάμπο.

Πιστεύετε πως η Βέροια αξίζει τόσα λάθη;
Ευχαριστώ για τη φιλοξενία,
Αναστασία Μιχ. Πάπαρη
Διδάκτωρ Αρχιτέκτων μηχ/κός Α.Π.Θ. –
Μάστερ Φιλοσοφίας της Πολεοδομίας, Πανεπ. Λονδίνου (University College London, The Bartlett),
U.C.L., M. Phil., Μελετήτρια Μελετών Δημοσίου
(ΑΜ 5144), anastpapa@teemail.gr.
Σημ.: Ευχαριστώ τον κ. Γ. Χιονίδη, συν/χο δικηγόρο και ιστορικό εγνωσμένου κύρους, για διευκρινίσεις ιστορικού περιεχομένου σχετικά με το ‘ιερό σημείο’ στον αύλειο χώρο του Ι.Ν. Αγ. Αντωνίου.

1.Αριθμός CPC 867, αριθμός αναφοράς CPV: Από 74200000 – 1 έως 74276400 – 8
και από 74310000 – 5 έως 74323100 – 0, και 74874000 – 6.
2.Σύμφωνα με το άρθρο 15 του νόμου, ο αγωνοθέτης θα πρέπει να λαμβάνει από την
Διεθνή Ένωση Αρχιτεκτόνων (UIA) γραπτή έγκριση των όρων του διαγωνισμού.
3. Αριθμ. Πρωτ. Εγγράφου 766/3.5.2010.
4. Τεύχος 2585 / 24.5.2010, σελ. 23 & τεύχ. 2592 / 12.7.2010, σελ. 52.

Η επιστολή δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΛΑΟΣ της Βέροιας και αναδημοσιεύτηκε στις 17 Μαρτίου 2012 εδώ: http://vlepontaske.blogspot.gr/2012/03/blog-post_17.html#more