“Eurovision – τέχνη – ιδεολογία – πολιτική” / γράφει ο Ηλίας Μιχαλαρέας

 Ηλίας Μιχαλαρέας*

Τι εξυπηρετεί η Eurovision ως οργανισμός, στο χώρο του πολιτισμού και της τέχνης; Γιατί φτιάχτηκε; Για να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα, πρέπει πρώτα να δούμε τι είναι η τέχνη και ο πολιτισμός και πως μπορούν να χρησιμοποιηθούν στον καπιταλισμό, για τον οποίο η πνευματική υποδούλωση είναι αναγκαία και βασική προϋπόθεση για την οικονομική και πολιτική υποδούλωση των λαών.

Δεκαετίες τώρα ο καπιταλισμός, εντείνει τις προσπάθειες διάβρωσης των συνειδήσεων με πολιτικές πολιτιστικής εξάρτησης, ισοπέδωσης της πολιτιστικής ζωής, αλλοίωσης πολιτιστικής ταυτότητας των λαών, που μαζί με την εξάπλωση της μαζικής υποκουλτούρας καλλιεργούν τον ατομικισμό, την παθητικότητα, την απαισιοδοξία, την υποταγή, τον ανταγωνισμό, τη βία, το έγκλημα.

Η τέχνη, που σαν κοινωνικό φαινόμενο αντανακλά τις ταξικές αντιθέσεις, γίνεται έτσι πεδίο ταξικών, ιδεολογικών συγκρούσεων της συντήρησης με την πρόοδο. Ταυτόχρονα όμως, ο πολιτισμός γενικότερα και η τέχνη ειδικότερα, αντεπιδρούν στο κοινωνικό γίγνεσθαι και γίνονται όπλο, που ανάλογα με τη χρήση του συμβάλλει στη διατήρηση ή στην ανατροπή του κοινωνικού κατεστημένου. Για αυτό το λόγο, οι αντιδραστικές δυνάμεις, διεξάγουν ένα ανελέητο πόλεμο ενάντια σε κάθε έννοια προοδευτικότητας στην τέχνη, ενάντια σε κάθε προοδευτικό δημιουργό.

Η τέχνη μαζί με τη επιστήμη αποτελούν τις υψηλότερες, τις ανώτερες μορφές κοινωνικής συνείδησης. Η τέχνη, είναι η πλέον πολύπλευρη έκφραση των αισθητικών σχέσεων του ανθρώπου με την πραγματικότητα. Τους νόμους αυτών των σχέσεων, καθώς επίσης και της καλλιτεχνικής δημιουργίας τους μελετάει η αισθητική, που παίρνει επιστημονικό χαρακτήρα με τον Μαρξισμό.

Όμως «δεν είναι η συνείδηση των ανθρώπων που καθορίζει το Είναι τους, αλλά το κοινωνικό τους Είναι που καθορίζει τη συνείδησή τους. » ¹

Η αντανάκλαση του κοινωνικού Είναι και της σχέσης κοινωνίας και φύσης είναι η ιδεολογία. Αυτή η αντανάκλαση, όχι μόνο δεν είναι ουδέτερη ή αταξική, αλλά εκδηλώνεται πάντα μέσα στο πλαίσιο των συμφερόντων μιας δεδομένης τάξης.

Ένα βασικό ζήτημα για την Αισθητική είναι η εργασία. Για τον Ένγκελς

«η εργασία είναι ο πρώτος βασικός όρος κάθε ανθρώπινης ζωής και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό που με μια ορισμένη έννοια πρέπει να πούμε : αυτή δημιούργησε τον άνθρωπο».

Στην πραγματικότητα, είμαστε ριζωμένοι μέσα στον τρόπο που εκτελούμε την εργασία μας. Στον καπιταλισμό η εργασία χάνει το ουσιαστικό της περιεχόμενο και από γνώση της φύσης μετατρέπεται σε κέρδος για αυτούς που κατέχουν τα μέσα παραγωγής και σε αλλοτρίωση για το λαό.

Έτσι, η κοινωνική συνείδηση χωρίζεται και αυτή σε ταξική συνείδηση των συγκρουόμενων τάξεων. Επομένως, η τέχνη που αντανακλά την αντικειμενική πραγματικότητα, χωρίζεται και αυτή και γίνεται τέχνη της άρχουσας τάξης και τέχνη του λαού, τέχνη προοδευτική. ²

Η μαζική κουλτούρα του ιμπεριαλισμού, δεν έχει καμιά σχέση με την λαϊκότητα ενός έργου τέχνης, που εκφράζει προοδευτικές ταξικές θέσεις. Χαρακτηριστικά της μαζικής κουλτούρας είναι ο ατομικισμός, το χρήμα φετίχ και το κυνήγι του κέρδους, η κατάκτηση της προσωπικής επιτυχίας σε βάρος όλων των αρχών, μέσα από τον πόλεμο όλων εναντίον όλων. Στόχος της μαζικής κουλτούρας του ιμπεριαλισμού είναι η υποβάθμιση του πολιτιστικού, πνευματικού επιπέδου των λαών, η δημιουργία μιας παθητικής μάζας απέναντι στις κοινωνικές εξελίξεις, ο αποπροσανατολισμός, η υποταγή στη «μοίρα» που επιτάσσει το κοινωνικό σύστημα.

Η τέχνη στο σύνολό της, είναι αντανάκλαση της αντικειμενικής πραγματικότητας με καλλιτεχνικά μέσα και με εικόνες και παίρνει μέρος στον ταξικό αγώνα σαν μέσο και σαν όπλο της κάθε τάξης στην πάλη της.

Κατά συνέπεια, η ταξικότητα διέπει το έργο του κάθε καλλιτέχνη στον ένα ή στον άλλο βαθμό, γιατί το καλλιτεχνικό έργο δεν εξαρτάται μόνο από την θέληση και τις επιθυμίες του δημιουργού του, αλλά και από τα αντικειμενικά ταξικά συμφέροντα που προσωποποιούνται στις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Η τέχνη, εκφράζει πάντα μια συγκεκριμένη κοινωνικο- ψυχολογική στάση, συμπυκνώνοντας ανθρώπινες εμπειρίες. Είναι προϊόν και φορέας ιδεολογίας.

Ο Μπ. Μπρεχτ, κάνοντας κριτική στους καλλιτέχνες που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο απομακρύνονται από την αντικειμενική πραγματικότητα της ταξικής πάλης, σημείωνε : «Αποδίδετε την καμπυλωτή γραμμή μιας καρέκλας, όχι την ίδια την καρέκλα. Αποδίδετε το φλογάτο κόκκινο του ουρανού. Όχι το σπίτι που φλέγεται. Σαν ζωγράφοι της άρχουσας τάξης, δεν θα χρειαζόσασταν να προκαλέσετε κανένα συγκεκριμένο αίσθημα, όπως την οργή για συγκεκριμένες αδικίες ή τον πόθο για συγκεκριμένα πράγματα, τα οποία κατακρατούνται από τους κρατούντες, κανένα από τα αισθήματα τα δεμένα με τη γνώση που αλλάζουν τον κόσμο με συγκεκριμένο τρόπο. Θα δημιουργούσατε μονάχα ολότελα γενικά συγκεχυμένα, αόριστα συναισθήματα, που έχουν την ικανότητα να δοκιμάζουν όλοι, οι κλέφτες και τα θύματα της κλοπής, οι καταπιεσμένοι και οι καταπιεστές» ³

Προοδευτική τέχνη είναι η τέχνη που εκφράζει τα συμφέροντα των ανερχόμενων τάξεων. Ο Λένιν σημείωνε : « Σε κάθε πολιτισμό υπάρχουν έστω μη αναπτυγμένα στοιχεία δημοκρατικού και σοσιαλιστικού πολιτισμού, γιατί σε κάθε έθνος υπάρχει εργαζόμενη και εκμεταλλευόμενη μάζα , που οι συνθήκες της ζωής τους γεννούν αναπόφευκτα την δημοκρατική και σοσιαλιστική ιδεολογία. Για αυτό «εθνικός πολιτισμός» γενικά είναι ο πολιτισμός των τσιφλικάδων, των παπάδων, της αστικής τάξης».⁴

Η αποδοχή ενός ενιαίου πολιτισμού οδηγεί στην αποδοχή του κυρίαρχου πολιτισμού, τα χαρακτηριστικά του οποίου διαμορφώνονται από τους «πολιτιστικούς» ή καλύτερα κοσμοπολίτικους στόχους των πιο ισχυρών τμημάτων του μονοπωλιακού κεφαλαίου : ατομικισμός, ρατσισμός, ηθική κάλυψη της απληστίας, του φασισμού ( βλ. το τραγούδι με τίτλο «1944» της Eurovision), απανθρωπιά, βία, κ.λ.π. Η Eurovision αυτούς τους σκοπούς εξυπηρετεί.

Η αποξένωση όμως της εργατικής τάξης από τα μέσα παραγωγής σε συνδυασμό με την κοινωνικοποίηση της παραγωγής, διαμορφώνει τις αντικειμενικές προϋποθέσεις για τη δημιουργία συνείδησης της κοινωνικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής. Αυτή λοιπόν η συνείδηση δημιουργεί μια άλλη κλίμακα αξιών για την εργατική τάξη για το λαό. Έτσι οι θεμελιώδης αξίες των δύο τάξεων είναι θεμελιωδώς αντίθετες.

Συνεπώς, η πρόσληψη αξιών μέσω της τέχνης είναι οπωσδήποτε ζήτημα παιδείας. Πρωτίστως όμως είναι ζήτημα ταξικό. Αφορά τις αξίες που αντανακλά.

Γνωρίζοντας οι δυνάμεις της συντήρησης ότι η ανάπτυξη του προοδευτικού πολιτιστικού κινήματος, των λαϊκών πολιτιστικών δραστηριοτήτων, ο χαρακτήρας και η κατεύθυνση των καλλιτεχνικών αναζητήσεων είναι ζήτημα μείζονος σημασίας για την πορεία και την έκβαση των πολιτικών και ιδεολογικών αγώνων, προσπαθούν λοιπόν να επιβάλλουν στους λαούς μια «ρευστή αισθητική» που θα άμβλυνε στον ένα ή στον άλλο βαθμό τη δυνατότητα προοδευτικής ιδεολογικής επίδρασης. Αυτή η «ρευστή αισθητική» είναι το κύριο στοιχείο της προσπάθειας «πολιτιστικής ομογενοποίησης» σε παγκόσμιο επίπεδο. ⁵

Μία γλώσσα, ένας ήχος, μια γεύση, μια άποψη, ένας κοινός κώδικας έκφρασης και δημιουργίας, μια αντίληψη, ένα σύστημα αξιών, ένας κυρίαρχος πολιτισμός, ο πολιτισμός της κυρίαρχης τάξης, ο πολιτισμός του ιμπεριαλισμού, σε μια κυρίαρχη πολιτιστική αγορά που θα ικανοποιεί τις ίδιες ανάγκες και τις ίδιες αξίες.

Σε αυτό το πλαίσιο, η πολιτιστική διαφορετικότητα, ο παγκόσμιος πλούτος των διαφορετικών πολιτισμών είναι ένα τεράστιο εμπόδιο. Η πολιτιστική διαφορετικότητα εμποδίζει την «πολιτιστική ομογενοποίηση» και ευνοεί τον προοδευτικό πολιτισμό.

Η Eurovision, είναι ένας οργανισμός που δημιουργήθηκε για αυτό τον σκοπό. Η «ρευστή αισθητική» κυριαρχεί σε όλες τις δραστηριότητες αυτού του οργανισμού. Κυριαρχεί στη φόρμα και στο περιεχόμενο της μουσικής, των χορογραφιών, της τεχνικής υποστήριξης, στο φύλο και μάλιστα στα βιολογικά χαρακτηριστικά με τρόπους που σοκάρουν, στον τρόπο επικοινωνίας και προβολής ιδιαίτερα από τα Μ.Μ.Ε. , στον τρόπο που διεξάγεται η ψηφοφορία για την ανάδειξη του νικητή, στην εμπορευματοποίηση του «πολιτιστικού» προϊόντος και στην κατανάλωσή του.

Το απολίτικο στίγμα αυτής της «ρευστής αισθητικής» είναι ένα μεγάλο ψέμα.
Αυτή ακριβώς η αισθητική είναι η κυρίαρχη πολιτική της Ε.Ε. στον τομέα του πολιτισμού. Το τραγούδι που αναδείχθηκε πρώτο στη φετινή διοργάνωση, είναι στρατευμένο στην προσπάθεια να διαστρεβλώσει την ιστορική αλήθεια σχετικά με την υπόθεση των Τατάρων, αλλά και να στιγματίσει τον κομμουνισμό και την Σοβ. Ένωση. Ετσι, επιβεβαίωσε μια νομοτελειακή θέση της Μαρξιστικής αισθητικής : η τέχνη μπορεί να είναι στρατευμένη και η αισθητική μπορεί να είναι πολιτική. Το τραγούδι της Eurovision με τίτλο «1944» είναι στρατευμένο στο φασισμό. « Θα μπορούσε κανείς να αναφερθεί στα αριστουργήματα που έχει δώσει η στράτευση χιλιάδων καλλιτεχνών στις διάφορες θρησκείες, συμπεριλαμβανομένης και της χριστιανικής, για να πείσει ότι δεν είναι η στράτευση σε μια συγκεκριμένη ιδεολογία εκείνη που αντιμάχονται οι αντίπαλοι της σοσιαλιστικής ιδεολογίας, αλλά η στράτευση στα ιδανικά του σοσιαλισμού. Γιατί κανείς δε βγήκε ποτέ να κατηγορήσει τη στράτευση των καλλιτεχνών στη θρησκεία και την εκκλησία. Εκπληκτικά αριστουργήματα της Αναγέννησης, του Μανιερισμού, του Μπαρόκ και άλλων καλλιτεχνικών εποχών, δημιουργήθηκαν όχι μόνο σαν αποτέλεσμα της στράτευσης καλλιτεχνών στη χριστιανική θρησκεία, αλλά και σύμφωνα με τις απαιτήσεις και τη χρηματοδότηση του Πάπα και άλλων θρησκευτικών και πολιτικών ηγετών». ⁶

Σε αυτή την κατεύθυνση, είναι χαρακτηριστικό ολοσέλιδο δημοσίευμα της Αγγλικής εφημερίδας “Independent” για τη δράση και τον ρόλο της CIA στον χώρο της τέχνης. Σύμφωνα με το άρθρο, κατά την περίοδο του ψυχρού πολέμου, η μυστική υπηρεσία του αμερικανικού ιμπεριαλισμού αφού επιχείρησε και πέτυχε να ελέγξει τη μοντέρνα και ιδιαίτερα τη σουρεαλιστική τέχνη (γκαλερί, καλλιτέχνες, ΜΜΕ, κ.λ.π.) διέθεσε στη συνέχεια για την ενίσχυσή της πολλές εκατοντάδες εκατομμυρίων δολαρίων. Ο στόχος αυτής της προσπάθειας ήταν διπλός , ενώ δηλαδή επιχειρείτο να περάσει η άποψη που θέλει την τέχνη να είναι «δομικά ανοργάνωτη» , προσπάθησε ταυτόχρονα να επιβληθεί «μια ρευστή αισθητική» που θα στρέβλωνε το αποτέλεσμα της αντανάκλασης των κοινωνικών διεργασιών, έτσι ώστε η αντίδραση των λαών απέναντι στην πολύμορφη καπιταλιστική κρίση να απέκλινε όσο το δυνατό περισσότερο από την μαρξιστική λενινιστική κοσμοαντίληψη.

Σε αυτό τον ιδεολογικό πόλεμο, σημαντικό ρόλο παίζει και η Εurovision. Η δε σχέση της με τις μυστικές υπηρεσίες του ιμπεριαλισμού είναι προφανής.

Βιβλιογραφία

¹ Κ.Μαρξ, Εισαγωγή της κριτικής της πολιτικής οικονομίας, «Κριτική της πολιτικής οικονομίας»

² Η.Μιχαλαρέας, «Η έννοια της προοδευτικότητας στην τέχνη», ΚΟΜΕΠ τεύχος 3, 1995

³ Μ. Μπρεχτ : «Για την τέχνη και την πολιτική»

⁴ Λένιν, Άπαντα

⁵ Η. Μιχαλαρέας, «Ζητήματα Μαρξιστικής- Λενινιστικής αισθητικής» ΚΟΜΕΠ, τεύχος 4, 1996

⁶ Α. Δημητρίου, «Η στρατευμένη τέχνη σήμερα, το παράδειγμα του Πικάσο», Ριζοσπάστης, 3/1/1993

*O Ηλίας Μιχαλαρέας είναι Δρ. Ψυχολογίας- Δρ. Γεωγραφίας. Επιστημονικά Υπεύθυνος Μονάδας Απεξάρτησης «Διάπλους» της Ψυχιατρικής Κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας.

(το άρθρο του Ηλία Μιχαλαρέα δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στον Ημεροδρόμο στις 23/5/2016)

 imerodromos.gr

–