Ελληνικά δύο κορυφαία ευρωπαϊκά βραβεία πολιτισμικής κληρονομιάς

Το εμβληματικό μνημείο της Επισκοπής Σικίνου, ένα παλίμψηστο από τα ρωμαϊκά χρόνια που επιβίωσε σχεδόν ακέραιο μέχρι τη σύγχρονη εποχή και διατηρεί όλες τις διαδοχικές επεμβάσεις, απέσπασε το Βραβείο Ευρωπαϊκής Πολιτισμικής Κληρονομιάς/Europa Nostra Award 2022 και συγκεκριμένα ένα από τα οχτώ ευρωπαϊκά βραβεία στην Κατηγορία της Συντήρησης.

Το καλοδιατηρημένο ναόμορφο μαυσωλείο οικοδομήθηκε τον 3ο αιώνα μ.Χ. και στη συνέχεια μετατράπηκε σε βυζαντινό ναό με συνεχή χρήση μέχρι τη δεκαετία του ’60. Τα τελευταία χρόνια παρέμενε κλειστό γιατί ήταν ετοιμόρροπο, οπότε και το 2017 το υπουργείο Πολιτισμού, διά της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, ξεκίνησε το έργο αποκατάστασης του μνημείου που θεωρείται μοναδικό στον ελλαδικό χώρο. Μάλιστα κατά τη διάρκεια των εργασιών, το καλοκαίρι του 2018, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν την ασύλητη ταφή μιας νεαρής γυναίκας ονόματι «Νεικώ» με πλούσια κτερίσματα, που δείχνουν ότι ανήκε στην ανώτερη τάξη.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Europa Nostra ανακοίνωσαν χθες από τις Βρυξέλλες τους νικητές των Ευρωπαϊκών Βραβείων Πολιτισμικής Κληρονομιάς για το 2022, που χρηματοδοτούνται από το πρόγραμμα «Δημιουργική Ευρώπη» της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η Ελλάδα έχει διπλή παρουσία καθώς ο Κώστας Καρράς, ο ιδρυτής της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) που πέθανε τον περασμένο Φεβρουάριο, τιμήθηκε (στην κατηγορία Πρωταθλητές Πολιτισμικής Κληρονομιάς) για το σύνολο της προσφοράς του.

«Εργάστηκε υπέρ της πολιτισμικής και φυσικής κληρονομιάς της Ελλάδας και της Ευρώπης, για να δημιουργήσει έναν πιο αειφόρο, συμπεριληπτικό και όμορφο κόσμο για τις μελλοντικές γενιές. Υπήρξε ένα οραματικός οικολόγος, ένας εξέχων ιστορικός και ένας αληθινός Ευρωπαίος» αναφέρει το σκεπτικό της Επιτροπής. Η χρονιά είναι επετειακή φέτος, καθώς τιμάται η 20ή επέτειος των Βραβείων της Ευρώπης που θεωρούνται κορυφαία στον τομέα της πολιτισμικής κληρονομιάς. Βραβεύονται 30 επιτεύγματα από 18 ευρωπαϊκές χώρες σε 5 κατηγορίες. Η τελετή απονομής θα διοργανωθεί στις 26 Σεπτεμβρίου στην Πράγα στο πρόσφατα ανακαινισμένο κτίριο της Κρατικής Οπερας.

«Πολλές από τις βραβευθείσες πρωτοβουλίες καταδεικνύουν το τεράστιο ενδιαφέρον και τη δέσμευση των νέων ανθρώπων για την κληρονομιά, την ιστορία και την πολιτιστική μας ταυτότητα, κάτι το οποίο σχετίζεται ειδικότερα με το φετινό Ευρωπαϊκό Ετος για τη Νεολαία. Μια ιδιαίτερη σκέψη συνοδεύει τους δύο Ουκρανούς νικητές» δήλωσε η επίτροπος της Ε.Ε., Μariya Gabriel, μετά την ανακοίνωση των νικητών.

Μεγάλη υπερηφάνεια για το μικρό κυκλαδονήσι

«Αυτό το έργο συνδύασε τη μεθοδική έρευνα με τη σχολαστική συντήρηση που είχαν ως αποτέλεσμα την υψηλής ποιότητας αποκατάσταση του μνημείου» αναφέρει στο σκεπτικό της η κριτική επιτροπή για το μνημείο της Επισκοπής. «Αποτελεί εξαιρετικό πολιτιστικό τοπόσημο για το οποίο είναι ιδιαίτερα υπερήφανη η μικρή νησιωτική κοινότητα.

Κατά τις εργασίες αποκατάστασης του μνημείου επιδιώχθηκε η κατά το δυνατόν επανάχρηση αυθεντικών αρχιτεκτονικών μελών όπως επίσης ενσωματώθηκαν λίθοι που περισυλλέχθηκαν από τον περιβάλλοντα χώρο του. Ο συνδυασμός αρχιτεκτονικών στοιχείων ενός μαυσωλείου της ρωμαϊκής εποχής με αυτά ενός βυζαντινού ναού δημιουργούν ένα μοναδικό μνημείο που είναι απλά καθηλωτικό» σημειώνει χαρακτηριστικά.

Σ’ ένα από τα μικρότερα νησιά των νότιων Κυκλάδων, στη Σίκινο, το μνημείο της Επισκοπής βρίσκεται στην ενδοχώρα σκαρφαλωμένο σε κορυφή στην περιοχή όπου τοποθετείται η νεκρόπολη της αρχαίας Σικίνου. Σοβαρά πληγωμένο από καταστροφικούς σεισμούς και ανθρώπινες επεμβάσεις ανά τους αιώνες, εγκαταλείφθηκε τον 20ό αιώνα.

Η ΕΦΑ Κυκλάδων το 2016, με προϊστάμενο τον βυζαντινολόγο Δημήτρη Αθανασούλη, αποφάσισε την αποκατάσταση και την επαναλειτουργία του για το κοινό. Τη μελέτη ανέλαβε το επιστημονικό προσωπικό της Εφορείας, εγχείρημα που υποστηρίχθηκε από την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού και το Ιδρυμα Α. & Μ. Μαρτίνου. Το συνολικό έργο αποκατάστασης (ύψους περίπου 750.000 ευρώ) χρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου.

Οπως σημειώνει η ΕΦΑ Κυκλάδων, «το εντυπωσιακό αρχαίο μαυσωλείο, που δημιουργήθηκε στους μεταβατικούς αιώνες της Υστερης Αρχαιότητας, υπήρξε διαχρονικά τοπόσημο για το νησί της Σικίνου. Η αρχαιολογική έρευνα που έλαβε χώρα κατά την αναστήλωση του μνημείου εμπλούτισε τις γνώσεις μας για τα ταφικά μνημεία της ρωμαϊκής περιόδου στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, καθώς και για τη βυζαντινή ναοδομία στις Κυκλάδες. Κατά τις εργασίες αποκατάστασης της Επισκοπής αποκαλύφθηκαν πολύτιμα τεκμήρια του παρελθόντος, όπως επιγραφές και σπαράγματα ρωμαϊκών και βυζαντινών τοιχογραφιών, για τη διατήρηση των οποίων εγκαταστάθηκε σύστημα παρακολούθησης μικροκλίματος.

Το σημαντικότερο εύρημα ήταν ο ερμητικά σφραγισμένος, ασύλητος τάφος μιας γυναίκας της ανώτερης τάξης, ονόματι “Νεικώ”. Η κοινότητα της Σικίνου αφοσιωμένη στην αναστήλωση του μνημείου της Επισκοπής παρείχε κάθε υποστήριξη για την υλοποίηση του έργου. Με το κτίριο κλειστό για το κοινό επί μισό αιώνα, η τοπική κοινωνία προσδοκά να αποκαταστήσει τον ζωτικό δεσμό της με το εμβληματικό μνημείο, αρχικά με την αναβίωση του ετήσιου εορτασμού του Δεκαπενταύγουστου και στη συνέχεια εγκαινιάζοντας πολιτιστικές δραστηριότητες σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων σε αυτό τον απαράμιλλο αρχαιολογικό χώρο».

Πάντως τη διάκριση δεν χαιρέτισε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. Θα ήταν μια καλή ευκαιρία να δείξει ότι αντιλαμβάνεται και σέβεται τη συνέχεια του κράτους και την απρόσκοπτη δουλειά των υπηρεσιών και των στελεχών του υπουργείου Πολιτισμού, που συνεχίστηκε και επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ.