Β. Κ. Τριανταφύλλωφ. Ένας Έλληνας ενταφιασμένος στο Τείχος του Κρεμλίνου – Δάσκαλος του Στρατάρχη Ζούκωφ, θεωρητικός της Πολεμικής Τέχνης

Η συνέντευξη αναδημοσιεύτηκε εμπλουτισμένη με περισσότερα στοιχεία. Μπορείτε να τη βρείτε ΕΔΩ

Ο ανιψιός του, Ηλίας Τριανταφυλλίδης απο τη Βέροια, μιλά στη faretra γι αυτόν

Συνέντευξη στη Δήμητρα Σμυρνή

Είναι  ενταφιασμένος στο Τείχος του Κρεμλίνου, εκεί που πολύ λίγοι είχαν τη μέγιστη τιμή να ταφούν…

Εδώ, σε μας, είναι άγνωστος. Και ίσως έτσι θα έμενε, αν ο ανιψιός του Ηλίας Τριανταφυλλίδης, φιλόλογος που ζει και δίδαξε στη Βέροια, δεν ένιωθε όχι την ανάγκη αλλά το χρέος να κάνει γνωστό έναν άνθρωπο, που πρόσφερε την ευφυΐα του σε μια τεράστια χώρα και σε ταραγμένους καιρούς, έναν δικό μας άνθρωπο, έναν απλό Πόντιο, γιο αγρότη, που ο μεγάλος Στρατάρχης  Ζούκωφ τον ονόμασε δάσκαλό του.

Τα βιβλία του Τριανταφύλλωφ, με σημαντικότερο το «Ο χαρακτήρας των επιχειρήσεων των σύγχρονων στρατιών», όχι απλά κυκλοφορούν στη ρωσική γλώσσα, αλλά εξακολουθούν να μεταφράζονται και σε άλλες, να πουλιούνται ακόμη και σήμερα και να αποτελούν σταθμό στα εγχειρίδια της Πολεμικής Τέχνης.  (Η φύση των πράξεων των σύγχρονων στρατών από V. K. Triandafillov – 15 εκδόσεις που δημοσιεύθηκαν μεταξύ 1926 και 1994 σε 3 γλώσσες και κατέχονται από 114 βιβλιοθήκες σε όλο τον κόσμο.)

Η Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια γράφει γι αυτόν: «Ανώτατος αξιωματικός και στρατιωτικός θεωρητικός της Σοβιετικής Ένωσης (…)

Ασχολήθηκε ευρύτατα με τη θεωρία του πολέμου. Στα έργα του εξετάζει την ανάπτυξη των στρατιών μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και επεξεργάζεται θέσεις για το χαρακτήρα της προετοιμασίας και της διεξαγωγής του μέλλοντος πολέμου και των επιχειρήσεων(…)

Τιμήθηκε με το παράσημο της Κόκκινης Σημαίας. Σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα.»

Και στον Α’ τόμο του βιβλίου «Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος» σημειώνεται: «Μεγάλη κατάκτηση της σοβιετικής στρατηγικής ήταν η μελέτη και η θεμελίωση της επιστημονικής θεωρίας για την επιθετική και αμυντική σε βάθος επιχείρηση ομάδας στρατιών και στρατιάς. Τις βάσεις της θεωρίας αυτής τις έθεσε ο Β. Κ. Τριανταφύλλωφ.»

Η ζωή του Τριανταφύλλωφ μοιάζει με παραμύθι, καθώς επιστρατεύεται το 1916 στον τσαρικό στρατό, ένας απλός δάσκαλος από το Καρς του Καυκάσου, για να καταλήξει, μετά από συμμετοχή του σε πολλές μάχες και τραυματισμούς, εκλεγμένος αρχηγός του Νοτιοανατολικού Μετώπου μετά τη Ρωσική Επανάσταση, και μετέπειτα υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου του Κόκκινου Στρατού.

Η ευφυΐα του στα θέματα της Πολεμικής Τέχνης τον οδηγεί στη συγγραφή σειράς έργων, με αποτέλεσμα να θεωρηθεί ένας από τους θεμελιωτές της μοντέρνας Στρατιωτικής Επιστήμης.
Ο Στρατάρχης  Ζούκωφ αφιερώνει στον Τριανταφύλλωφ περισσότερες σελίδες και περισσότερα εγκώμια απ’ ότι στον θρυλικό Φρούνζε.

Το 1931, στα 37 του χρόνια, ο Τριανταφύλλωφ σκοτώνεται σε αεροπορικό δυστύχημα. Ο Ζούκωφ, ο ταλαντούχος μαθητής του που αποφοιτά το 1930, τον αποκαλεί στα απομνημονεύματά του «δάσκαλό» του, επισημαίνοντας πως σ’ αυτόν η ΕΣΣΔ χρωστούσε την πρωτοπορία της στον πιο καίριο τομέα, παραμονές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Για το θείο του, που δεν γνώρισε, είναι όμως τόσο ζωντανός μέσα του από τις αφηγήσεις του παππού του που ζούσε κοντά τους, αλλά και από τα διαβάσματα που έχει κάνει γύρω απ’ αυτόν, ο Ηλίας Τριανταφυλλίδης καταθέτει στη faretra τις γνώσεις του, μετά από μελέτη πολλών χρόνων γύρω από τον άντρα αυτό, αλλά και τα συναισθήματά του, αφού είχε την τιμή να είναι ο αδελφός του πατέρα του, σε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση.

Πώς ο παππούς σας, ο πατέρας του θείου σας, του Βλαδιμήρ Τριανταφύλλωφ, βρέθηκε στην Ελλάδα μαζί με τον πατέρα σας;

Ήρθαν με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1922. Αποβιβάστηκαν στο λιμάνι του Πειραιά. Έχω ένα χαρτί από τότε με τη φωτογραφία του παππού μου. Φοράει ένα απ’ αυτά τα ρώσικα καπέλα, τα «παπάχ», και ακολουθεί ένα κείμενο σαν πιστοποιητικό, σαν ταυτότητα. «Ο φέρων το παρόν τυγχάνει πρόσφυξ εκ Ρωσίας και παρακαλείται ο οιοσδήποτε εις τον οποίον αποταθεί να του προσφέρει κάθε δυνατή βοήθεια…». Εκεί φαίνεται να είναι 52 ετών.

Πώς χωρίστηκε ο παππούς από το γιο του τον Βλαδιμήρ;

Ο παππούς ήταν στον Πόντο στο Καρς. Ήδη είχε γίνει η Ρωσική Επανάσταση, οπότε ο Βλαδιμήρ ήταν αξιωματικός καριέρας. Σαφώς και θα ήθελαν να τον κρατήσουν οι Ρώσοι, αλλά και ο ίδιος δε θα εγκατέλειπε την ήδη ξεκινημένη καριέρα του, για να πάει στο άγνωστο.
Ο παππούς μου έρχεται λοιπόν πρόσφυγας στην Ελλάδα και ο πατέρας μου, το τρίτο παιδί στη σειρά, αδελφός του Βλαδιμήρ, ήταν τότε 12 ετών.

Από πότε νιώθατε ότι στην οικογένειά σας είχατε έναν ξεχωριστό άνθρωπο;

Πάντοτε. Συχνά αναφέρονταν και στην «Πατρίδα» -μην ξεχνάμε ότι ένιωθαν ξεριζωμένοι – αλλά και σ’ αυτόν, που ήδη ήξεραν ότι είχε φτάσει ψηλά στρατιωτικά.

Θυμάμαι πως, όταν μικρός απομονωνόμουν σε μια γωνιά, για να διαβάσω, ο παππούς ερχόταν πάνω από το κεφάλι μου λέγοντας στα ποντιακά: «Τέρεν κι ομοίασον τον Βλαδιμέρ» ( Κοίτα να μοιάσεις στο Βλαδίμηρο). Είχε συναίσθηση ο παππούς ποιος ήταν ο γιος του, γιατί ήδη το ’22 ήταν υψηλόβαθμο στέλεχος της στρατιωτικής ιεραρχίας.

Είχαν φέρει και φωτογραφίες του μαζί τους οι δικοί μου, οπότε και για μας τους μικρότερους δεν ήταν κάτι ασαφές και ακαθόριστο. Πηγαίναμε, βλέπαμε τη φωτογραφία του σ΄ ένα περίοπτο σημείο του σπιτιού και νιώθαμε όλοι περήφανοι γι αυτόν. Αλλά και οι ξένοι, οι συγχωριανοί μας, οι γείτονες, μάς αντιμετωπίζανε με κάποιο σεβασμό, με κάποιο δέος, αφού ήξεραν πως η οικογένειά μας είχε αναδείξει έναν τόσο σημαντικό άνθρωπο.

Και πολύ αργότερα, όταν ταξίδεψα μεγάλος πια στη Ρωσία, συγκινήθηκα πάρα πολύ από το πώς τον έβλεπαν εκεί, μετά από τόσα χρόνια. Βρέθηκα σε μια παρέα με ομογενείς κι ένας μου λέει με ενθουσιασμό: « Περίμενε, αφού είσαι ανιψιός του Τριανταφύλλωφ, να σου φέρω ένα βιβλίο» και μου φέρνει τα «Απομνημονεύματα» του Ζούκωφ, γραμμένα στα ρωσικά. Είχε υπογραμμίσει σε πέντε σημεία του βιβλίου τις αναφορές που έκανε ο Ζούκωφ στον Τριανταφύλλωφ, σε διάφορες σελίδες. Και πρόσθεσε « Εμείς εδώ οι Πόντιοι όχι μόνο τον γνωρίζουμε, αλλά τον έχουμε, όπως εσείς στην Ελλάδα έχετε τον Κολοκοτρώνη»!

Τι εκτίναξε τον Βλαδιμήρ τόσο ψηλά, γιατί ήταν πολύ νέος, όταν ανέλαβε μια τόσο μεγάλη στρατιωτική θέση. Η στρατιωτική του ευφυΐα ή οι συγκυρίες της εποχής εκείνης;

Θεωρώ ότι ήταν γεννημένος για στρατιωτικός. Από το ‘16 υπηρετούσε στο στρατό του Τσάρου. Ξεκίνησε ως σκαπανέας τότε.

Αργότερα, με την Επανάσταση, κι αφού πολέμησε σε διάφορες μάχες, όπου διακρίθηκε και τραυματίστηκε και κάποιες φορές, βλέποντας ότι ξεχωρίζει, τον κάλεσαν στη Μόσχα, για να φοιτήσει στη Στρατιωτική Ακαδημία. Εκεί έπαιρνε το ένα πτυχίο μετά το άλλο και ενώ ήταν σε πολύ νεαρή ηλικία, το 1929 εκδόθηκε το βιβλίο του «Ο χαρακτήρας των εκτεταμένων χερσαίων πολεμικών επιχειρήσεων». Το βιβλίο αυτό είχε πολλές εκδόσεις, πολυμεταφράστηκε και κυκλοφορεί ακόμα. Σ’ αυτό το βιβλίο αναφέρεται ο Ζούκωφ, όταν αποκαλεί τον Τριανταφύλλωφ δάσκαλό του.

Η σπουδαιότητα του βιβλίου έγκειται στη χρήση των αρμάτων μάχης. Οι πρώτες λοιπόν μηχανοκίνητες μεραρχίες ήταν ιδέα δική του. Μάλιστα αναφέρεται ότι, όταν ανέπτυξε αυτήν την άποψη σ’ ένα στρατιωτικό συμβούλιο, οι περισσότεροι τον θεώρησαν τρελό, πολλοί λίγοι τον υποστήριξαν. Δοκιμάζοντας όμως στη συνέχεια τα τανκς, διαπίστωσαν τη φοβερή για την εποχή δύναμή τους. Υιοθετήθηκε λοιπόν η χρήση τους απ’ όλον τον κόσμο.

Εκεί που ξετύλιξε το ταλέντο του είναι ότι ο νους του μπορούσε να συλλάβει το πώς πρέπει να στήσει τις υπ’ αυτόν στρατιωτικές μονάδες. Οι στρατιωτικοί του σχεδιασμοί μοιάζαν με κινήσεις δεινού σκακιστή.

Όπως εκείνος απλώνει τα πιόνια του, για να πολιορκήσει τον αντίπαλο και να τον νικήσει, αυτό, μεταφερόμενο στο πολεμικό πεδίο, σήμαινε να δώσει τέτοιες θέσεις στις μονάδες τις στρατιωτικές, ώστε λογαριάζοντας υπό ποιες καιρικές, εδαφολογικές ή κλιματολογικές συνθήκες, με ποιους μπροστά, ποιους βοηθητικούς, θα μπορέσει να κάμψει την αντίσταση των αντιπάλων. Εφεδρείες, πιθανές απώλειες, όλα έπρεπε να υπολογιστούν στη λεπτομέρεια. Ήταν το αγαπημένο παιδί του Βοροσίλωφ αλλά και με το φιλολαϊκό προφίλ του τον αγαπούσε και ο ρωσικός λαός.

Είχε αναχθεί στην τέταρτη βαθμίδα της στρατιωτικής ιεραρχίας της Ρωσίας. Ήταν Υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Ο ανώτατος βαθμός ήταν Υπουργός Άμυνας. Ναι, αλλά ο Υπουργός Άμυνας, ο Βοροσίλωφ, ήταν πάνω από 60 χρονών, ενώ αυτός ήταν μόλις 37. Μετά τον Βοροσίλωφ ήταν ο Μιχαήλ Τουχατσέφσκυ, ο Αλεξάντερ Γκεγκόρωφ, αρχηγός του Γενικού Επιτελείου και μετά ο θείος μου. Ο Γκεγκόρωφ μάλιστα εκφώνησε τον επικήδειό του στις 14 Ιουλίου του 1931, όπως αναφέρει η εφημερίδα « Πράβδα». Την εφημερίδα την είχαμε κρυμμένη σ’ ένα σεντούκι. Άσχημα χρόνια τότε εδώ στην Ελλάδα…

Βέβαια, ίσως βοήθησαν και οι συγκυρίες πέρα από τις ικανότητες. Γιατί σε τέτοιες ταραγμένες εποχές τα ταλέντα αναδεικνύονται και τα ψάχνουν ακόμη περισσότερο, έχοντάς τα απόλυτη ανάγκη. Κάποιες φορές όμως μπορεί να συμβεί και το αντίθετο, να χαθούν ταλέντα, μέσα στην ταραχή των γεγονότων.

Ήταν μια εποχή ταραγμένη, μεταβατική, αν σκεφτούμε ότι εφαρμοζόταν σε παγκόσμιο επίπεδο ένα πολιτικό και κοινωνικό πείραμα, η εγκαθίδρυση ενός νέου συστήματος, που έφερε τις περισσότερες χώρες στην Ευρώπη εναντίον της Ρωσίας. Αντίπαλος μεγάλος και η Αμερική. Και η Ελλάδα ακόμη είχε στείλει δύο στρατιωτικά τμήματα, καθοδηγούμενη απέξω, για να πολεμήσει τη Ρώσικη Επανάσταση.

Πέρασε πάρα πολύ δύσκολες φάσεις η Επανάσταση. Πολεμήθηκε σκληρά και από μέσα, από το στρατό του Τσάρου, Κοζάκους, Ουκρανούς, αλλά και απέξω, από Δύση και Ανατολή. Δυτικά την πολεμούσαν οι Ιάπωνες. Και φυσικά οι επαναστάτες ήταν σχεδόν άοπλοι.

Εκείνο όμως που συχνά κρίνει τους πολέμους είναι το ηθικό. Ο λαός, αν και άοπλος, είχε πολύ υψηλό πολεμικό φρόνημα και εκεί πρέπει να αποδοθεί η νίκη των επαναστατικών λαϊκών δυνάμεων.

Δεν θα έπρεπε το σημερινό Ελληνικό Κράτος ή οι διάφορες Εστίες Ποντιακού Ελληνισμού που υπάρχουν εδώ να θυμηθούν και κατ’ επέκταση να τιμήσουν έναν τέτοιο Έλληνα, που οι Ρώσοι ενταφίασαν στο Τείχος του Κρεμλίνου, πίσω ακριβώς από το Μαυσωλείο του Λένιν;

Θίγετε ένα θέμα λεπτό και δύσκολο. Να σας πω ότι ο πατέρας μου καταταλαιπωρήθηκε, μόνο και μόνο επειδή είχε έναν αδελφό εξέχοντα στρατιωτικό παράγοντα στη Σοβιετική Ένωση; Έφτασαν να τον χτυπήσουν τόσο πολύ, ώστε του σπάσανε τα κόκκαλα. Κόντεψε να πεθάνει. Τον μεγάλο μου αδελφό τον φέρανε, ενώ ήταν στρατιώτης, σκοτωμένο στο σπίτι. Κι όσο για μένα, έχοντας τελειώσει τη Φιλολογία σε νεαρή ηλικία, όταν περνούσα από επιτροπές στο Στρατό, προκειμένου να γίνω αξιωματικός, φυσικά κοβόμουν. Και βέβαια θυμάμαι και κάποιες ταπεινώσεις και κρατητήρια. Τότε, αυτά συνέβαιναν.

Τώρα, αυτό που θα ήθελα ως ανιψιός του να φανεί, είναι το ότι ένας τόσο σπουδαίος άντρας για τους Σοβιετικούς ήταν ένας δικός μας Έλληνας και Πόντιος. Ήταν ένας ανόθευτος γνήσιος Έλληνας, γιος του παππού μου του Κυριάκου, της γιαγιάς μου της Αναστασίας κι όχι μόνο ένας εξέχων στρατιωτικός, που δέχθηκε τόσες τιμές από τους ξένους αλλά δεν τον γνωρίζουν οι δικοί του.

Ο παππούς μου και πατέρας του Βλαδιμήρ ήταν άνθρωπος με δημοκρατικές αρχές και έτσι γαλούχησε κι εκείνον και τα υπόλοιπα παιδιά του. Συχνά σε ιστορίες και παραμύθια που μας έλεγε ο παππούς δεν παρέλειπε να τονίσει τα αντιμοναρχικά του αισθήματα. Και χριστιανός ορθόδοξος όμως ένιωθε και αυτό το αποδεικνύει κι αυτή η παμπάλαια και βαριά εικόνα που κουβαλήσαν απ’ τον Πόντο και την έχω τώρα εγώ. ( Πίσω του μια μεγάλη εικόνα επισφραγίζει με την επιβλητικότητά της τα λόγια του.)

Ίσως εδώ θα πρέπει να προσθέσω πως ενώ το ελληνικό κράτος τότε μας τιμώρησε με έμμεσο τρόπο για τη συγγένειά μας με τον Βλαδιμήρ, αντίθετα το ρωσικό κράτος έψαξε και βρήκε τον πατέρα του, τον παππού μου, εδώ στην Ελλάδα και τον τίμησε έμπρακτα.

Στο τέλος της δεκαετίας του ’50, ο Ρώσος Πρέσβης, ερχόμενος στη Θεσσαλονίκη να εγκαινιάσει το τουριστικό περίπτερο της τότε ΕΣΣΔ, ήρθε στο χωριό μας στη Νέα Ζωή (τώρα Λουδίας), για να δει τον παππού μου, που ήξεραν πως έμενε εκεί.

Καθώς ο παππούς μου καθόταν κάτω από τα δέντρα της αυλής, όπου έπινε τον καφέ του με τους άλλους γέροντες γείτονες, ο Πρέσβης, που νομίζω λεγόταν Σεργκέιεφ, αν θυμάμαι καλά, τον αγκάλιασε, δάκρυσαν, είπαν κάτι στα ρωσικά –θυμόταν ο παππούς μου τα ρωσικά – έδειξε πολύ χαρούμενος ο πρέσβης που γνώρισε τον πατέρα του Τριανταφύλλωφ και φρόντισε να παίρνει ο παππούς μου μια σύνταξη, καλή για κείνα τα χρόνια. Μ’ αυτήν χτίσαμε ένα άλλο καλύτερο σπίτι, γιατί το παλιό που μέναμε ήταν από πλιθιά, ανθυγιεινό και στενόχωρο.

Και δεν ήταν η μοναδική τιμή από την πλευρά του ρωσικού κράτους. Μάθαμε πως έδωσαν αργότερα το όνομα του Τριανταφύλλωφ σε πυρηνικό υποβρύχιο και το όνομά του σε πολύ κεντρικό δρόμο της πρωτεύουσας της Οσετίας, στο Βλαντικαυκάς, που λέγεται «Ούλιτσα Τριανταφύλλοβα». Έχουμε πολλούς Πόντιους σ’ αυτήν την πόλη κι έχουμε και συγγενείς μας.

Μια τέτοια χαρισματική προσωπικότητά, μ’ ένα τέτοιο συγγραφικό έργο-γιατί πρόλαβε και έγραψε και άλλα βιβλία – χάνεται σ΄ ένα αεροπορικό δυστύχημα σε ηλικία μόλις 37 ετών. Ποια θα ήταν ίσως η συνέχεια, αν δεν είχε συμβεί αυτό;

Εδώ θα πρέπει να αναφερθεί μια ελάχιστη πιθανότητα, όπως ακούστηκε από κάποιους, ότι ίσως δεν επρόκειτο για αεροπορικό δυστύχημα… Αλλά εγώ δεν δέχομαι αυτήν την εκδοχή, γιατί δεν στηρίζεται σε λογικά επιχειρήματα.

Είναι ο μόνος μη Σοβιετικός που είχε την τιμή να ενταφιαστεί στο Τείχος του Κρεμλίνου. Αυτό δε θα μπορούσε να συμβεί, αν είχε περιπέσει σε δυσμένεια. Το κύριο άρθρο της «Πράβδα» την ημέρα της κηδείας του είχε τον τίτλο «Η ζωή σταμάτησε», που ήταν και ο επικήδειος του Γκεγκόρωφ. Επιπλέον εξακολουθούν να εκδίδουν τα βιβλία του, με κορυφαίο το πρώτο του ’29, του οποίου τη θεωρία εφάρμοσε ο Στρατάρχης  Ζούκωφ, ο μαθητής του, στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Δεν συνάδουν λοιπόν όλ’ αυτά με μια πιθανή δυσμένεια.

Επομένως, ανεξάρτητα από το τι θα είχε συμβεί, αν δεν είχε πεθάνει τόσο νέος, και μ’ αυτήν την σύντομη ζωή του αναδείχτηκε σε μια ξεχωριστή προσωπικότητα.

Και ήταν για μένα πραγματικά μεγάλη χαρά να μπορέσω να μιλήσω γι αυτόν.