(συνέχεια από το προηγούμενο)
Συνεχίζουμε με τη μνεία των αρχαίων πόλεων και τα ανασκαφικά ευρήματα στις ανατολικές πλαγιές του Βερμίου, αφού βέβαια τελειώσουμε με τη συνοπτική αναφορά στους αρχαίους Μακεδόνες:
… Υπάρχει κα
ι η άποψη ότι οι Αργεάδες Μακεδνοί φαίνεται να ήταν η ισχυρότερη ανάμεσα στις μακεδονικές φυλές και στο τέλος της Χαλκοκρατίας αυτοί εντοπίζονται στη Πίνδο (Όρος Λάκμος) και στη περιοχή της Καστοριάς, που τότε ονομάζονταν Μάκετα ή Μάκεδα = υψηλή/ορεινή γη (Μαρσύας Μακεδών FGrH, 135/6.10). Με την εμφάνιση των Ορεστών εκτοπίζονται στη περιοχή του Βοϊου ή της Ελιμειώτιδας, από όπου τελικά εγκαταστάθηκαν στην Ημαθία και πήραν την τελική ονομασία Μακεδόνες (N.G. Hammond, The Macedonian State, t II, Paperback, 1989, σελ. 3-14).
Σύμφωνα μάλιστα με τον Ηρόδοτο (Α΄, 56, «το δε δωρικόν … οίκεε εν Πίνδω, Μακεδνόν καλεόμενον»), οι Μακεδνοί ή Μακεδόνες, το όνομα των οποίων παράγεται, όπως και το επίθετο μακρύς, από τη ρίζα μακ- και σημαίνει ‘ψηλός’ ή πιο ελεύθερα ‘αυτός που έρχεται από ψηλά’, ήταν ένα φύλο ταυτόσημο με τους Δωριείς, το οποίο αρχικά κατοικούσε στην Πίνδο.
Έτσι, από πολλά στοιχεία, όπως και από άλλα (γλωσσικά προπάντων, που δείχνουν τη συγγένεια των διαλέκτων), βασίζεται η υποστηριζόμενη στην παλαιότερη και σύγχρονη ιστορική έρευνα άποψη, σύμφωνα με την οποία η Μακεδονία φιλοξενεί ένα από τα βορειοδυτικά ελληνικά φύλα, με χώρο προέλευσης την περιοχή της Πίνδου.
Ωστόσο, όπως γίνεται αντιληπτό και όπως ειπώθηκε παραπάνω, όλα τα παραπάνω ανήκουν στη προϊστορία, δεν έχουν
τεκμηριωθεί ανασκαφικά και αποτελούν απόψεις, ιστορικών, εθνολόγων και άλλων σύγχρονων επιστημόνων, που περιμένουν την αρχαιολογική σκαπάνη και την περαιτέρω ιστορική έρευνα, που θα αποκαταστήσουν την αλήθεια.
Στην ανατολική πλευρά του Βερμίου αναπτύχθηκε έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα και συνεχής κατοίκηση από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Στα ελληνιστικά χρόνια η Βέροια (γνωστή και από τη κλασική εποχή), που βρίσκεται στους ανατολικούς πρόποδες του Βερμίου, ήταν η έδρα του ‘Κοινού των Μακεδόνων’, όπου συγκεντρώνονταν σύνεδροι Μακεδόνες από παντού. Και στους Ρωμαϊκούς χρόνους η Βέροια διατήρησε προνόμια και τη σημαντικότατη αυτή θέση.
Ο πόντιος συγγραφέας Στράβων, που έζησε τον 1ο π.Χ. και 1ο μ.Χ. αι., γράφει στην επιτομή του Ζ΄ βιβλίου των ‘Γεωγραφικών του: «…η Βέροια, πόλις εν ταις υπωρείας κείται του Βερμίου όρους…» (βλέπε Γ. Κ. Χιονίδης, ‘Η αρχαία σχέση της Βέροιας με τη Θράκη’, κείμενο του στο βιβλίο ‘Πανελλήνων Θρακών Απαύγασμα’, έκδοση Θρακικής Εστίας Βέροιας).
Ο χρόνος ίδρυσης της πόλης δεν είναι ακριβής και κατά πάσα πιθανότητα ανάγεται στους προϊστορικούς χρόνους. Η πόλη ιστορικά αναφέρεται από τον Θουκυδίδη το 432 π.Χ., αλλά προϋπήρχε και ‘η αρχή της ανάγεται και χάνεται – σύμφωνα με τον Γ. Χ. Χιονίδη – στους χώρους της Μυθολογίας’, χωρίς να μπορούμε να αποφανθούμε πότε ιδρύθηκε. Σύμφωνα πάλι με τον Γ. Χ. Χιονίδη, όλες οι ‘Βέροιες’ που υπάρχουν στον ελλαδικό και ξένο χώρο (Βερόη ή Βέροια – σημερινή Στάρα Ζαγόρα της Βουλγαρίας, Βέροια (τα) στον Βασσαρά Σπάρτης, Berea στο Οχάϊο της Αμερικής και Βέροια – σημερινό Χαλέπι Συρίας) είχαν ως η μητέρα (μητρόπολη) πόλη τη μακεδονική Βέροια του Βερμίου.
Με ορμητήριο τη Βέροια διαδόθηκε ο λόγος του Χριστού στην υπόλοιπη Μακεδονία, την Ήπειρο και τη Θεσσαλία χωρίς βέβαια να είναι τυχαία η διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου στον χώρο αυτό (50 ή 51 μ.Χ.). Θα μπορούσαν να ειπωθούν πολλά για αυτή την αρχαία πόλη και τις γύρω κώμες – χωρία της (Κυναίοι, Καννωνναία, Βλάγανοι, Αύραντον, Γαίμειον, Βάρη Νικίου κ. ά., βλέπε Χατζόπουλος Β. Μιλτιάδης ‘Χώρα και κώμες της Βέροιας’), που θα απαιτούσε ειδική μελέτη – δεν είναι, όμως, του παρόντος.
Στους ανατολικούς πρόποδες του Βερμίου επίσης βόρεια της Βέροιας και κοντά στη Νάουσα (νοητό τρίγωνο Νάουσα – Κοπανός – Λευκάδια) πρέπει να υπήρξε η αρχαία μακεδονική πόλη Μίεζα, ευρήματα της οποίας αποκαλύφτηκαν από την αρχαιολογία τις τελευταίες δεκαετίες. Η ίδρυσή της συνδέεται με το όνομα μιας μυθολογικής μορφής, της Μίεζας, κόρης του Βέρητα. Αδέλφια της ήταν η Βέροια και ο Όλγανος (ποτάμι – θεότητα). Ενεπίγραφη προτομή του Όλγανου βρέθηκε κοντά στον Κοπανό Νάουσας και εκτίθεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Βέροιας Το όνομα Μίεζα έχει σχέση με το Μίδα και πιθανόν να είναι η έδρα του Μίδα (μυθικός βασιλιάς των Βρυγών, ονομαστός για το χρυσάφι του). Όπως ειπώθηκε προηγουμένως, στο χώρο της ερατεινής Ημαθίας, κάτω από το Βέρμιο τοποθετούνται από τον Ηρόδοτο οι βασιλικοί κήποι του Μίδα. Τα αρχαία λείψανα που εντοπίζονται στην ευρύτερη περιοχή των Λευκαδίων και του Κοπανού Ημαθίας, περιλαμβάνοντας οικισμούς, επαύλεις, ψηφιδωτά δάπεδα, δρόμους, γέφυρες, νεκροταφεία και μεμονωμένα ταφικά μνημεία, θεμέλια δημόσιων κτιρίων, ακροπόλεις κλπ, έχουν ταυτιστεί σχεδόν από όλους τους ερευνητές (Πέτσας κλπ) με την αρχαία Μίεζα και τις γειτονικές της κώμες.
Η πόλη γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη στους ελληνιστικούς χρόνους και κατόπιν. Αναφέρεται από αρχαίους συγγραφείς (Πλούταρχος, Πτολεμαίος, Πλίνιος, Στ. Βυζάντιος κ.ά.) ότι στην ευρύτερη περιοχή της Μίεζας στο Νυμφαίο (Ιερό των Νυμφών και Νύμφες είναι η προσωποποίηση της φύσης) στη θέση ‘Ισβόρια’ (πηγές, κεφαλόβρυση) εντοπίστηκε η σχολή του Αριστοτέλη, όπου σπούδασε ως νεαρός ο Μέγας Αλέξανδρος. Πάγια ήταν η ταχτική των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων να ιδρύουν τις σχολές τους σε ιερούς χώρους. Επίσης βρέθηκαν στη περιοχή Λευκαδίων (περιοχή του Κάτω Αγίου Νικολάου) εντυπωσιακότατοι Μακεδονικοί τάφοι (ο τάφος της ‘Κρίσεως’ ή ‘Μέγας Τάφος των Λευκαδίων’, ο τάφος Λύσωνος και Καλλικλέους των γιών του Αριστοφάνους, ο τάφος των Ανθεμίων και ο τάφος Kinch), πολλά οργανωμένα νεκροταφεία, οικισμοί, καθώς και αρχαίο θέατρο της πρώιμης ρωμαϊκής περιόδου κλπ. Όλα αυτά φανερώνουν μια δυναμική μακεδονική πόλη. Ακόμα αναφέρεται από κάποιους αρχαίους συγγραφείς (Τίτος Λίβιος), όχι όμως από όλους, και η πολίχνη Κίτιον (Κισσόπολις), η οποία πιθανόν να ήταν κοντά στη σημερινή Νάουσα.
Από εργασία των αρχαιολόγων Νεκτάριου Πουλακάκη και Ειρήνης Ψαρρά (Παλαιότερες και νεότερες έρευνες στην περιοχή Τριλόφου – Στενημάχου Ν. Ημαθίας’) πληροφορούμαστε ότι και στην περιοχή Τριλόφου και Στενήμαχου βόρεια της Βέροιας στους πρόποδες του Βερμίου βρέθηκαν αρχαιότητες (οικισμοί – νεκροταφεία). Σε αυτό συνέβαλε η επισήμανση και διορατικότητα του εξαίρετου αρχαιολόγου Φ. Πέτσα (1918 – 2004). Τα αρχαιολογικά αυτά ευρήματα χρονολογούνται από τα προϊστορικά χρόνια (αρχαιότερη Νεολιθική περίοδος) μέχρι τα μεταβυζαντινά χρόνια, πράγμα που συμβάλει στη διαπίστωση της εκεί διαχρονικής πυκνής κατοίκησης και παρουσίας του ανθρώπου με σαφή αγροτοκτηνοτροφικό χαρακτήρα. Ο αρχαίος οικισμός του Τριλόφου πρέπει να ανήκε στην περιοχή της παλιάς Βέροιας νότια και ο αντίστοιχος του Στενημάχου ανήκε στην αρχαία κώμη της Μίεζας βόρεια. Τις δύο πόλεις (Βέροια – Μίεζα) στην αρχαιότητα θα πρέπει να χώριζε το φυσικό ρέμα Σκροπ, που κατέληγε στο χείμαρρο Κολιμπάκο. (συνεχίζεται)
Σημ: οι πηγές και η βιβλιογραφία βρίσκονται μέσα στo κείμενo.
(Το κείμενο-μελέτη του Γιάννη Τσιαμήτρου αποτελεί το 3ο μέρος από τα 5 με θέμα το Βέρμιον Όρος. Η φαρέτρα θα δημοσιεύσει και τα 5 μέρη, ένα κάθε Κυριακή. Η πρώτη δημοσίευση του σημερινού κειμένου έγινε στην εφημερίδα “Ημερήσια” της Βέροιας στις 09.04.2016)
