Συζητώντας με τον Παύλο Βασιλειάδη για την Τέχνη και το έργο του

Με αφορμή έκθεση έργων του στη Γκαλερί Παπατζίκου με θέμα: «Ουρανοί εντός και εκτός»

Συνέντευξη στη Δήμητρα Σμυρνή

ΔΣ. Κύριε Βασιλειάδη, είστε καλλιτέχνης αλλά και ψυχίατρος. Πόσο αντανακλάται μέσα στο έργο του καλλιτέχνη ο ψυχίατρος και πόσο ο καλλιτέχνης στη δουλειά του ψυχιάτρου;
ΠΒ. Ο ψυχίατρος ψάχνει. Κι εγώ έγινα ψυχίατρος, γιατί είχα ευρύτερα ενδιαφέροντα στο χώρο της Ιατρικής. Δηλαδή, δε μου έφτανε κάποια ειδικότητα, όπως πχ ωριλά. Δεν έχεις τη δυνατότητα έτσι να πας από τη μια ή την άλλη πλευρά. Με την ψυχιατρική μπορείς να ασχοληθείς με πολλά πράγματα. Πέρα από την ψυχανάλυση, με μυθολογία, τέχνη, και με ο,τιδήποτε άλλο. Δηλαδή υπάρχει μια εμβέλεια πολύ μεγαλύτερη στην ψυχιατρική κι εγώ πάντα είχα αυτή τη διάθεση, τη διάθεση της αναζήτησης. Έτσι πήγα προς αυτήν την πλευρά. Τώρα, εγώ προσωπικά δε βρίσκω ότι το ένα επηρεάζει το άλλο. Ούτε η Ψυχιατρική αντανακλάται στην Τέχνη ούτε η Τέχνη στην ψυχιατρική. Ίσως το δεύτερο πιο πολύ.

ΔΣ. Έτσι νομίζω κι εγώ. Ένας καλλιτέχνης είναι πάντα πιο ευαίσθητος και προσεγγίζει τον ασθενή του πιο τρυφερά, με μεγαλύτερη ευαισθησία, πέρα από την επιστημονική γνώση του αντικειμένου. Και πώς ξεκινήσατε να ζωγραφίζετε. Ποια ήταν η αφορμή, το ερέθισμα; Πότε ανακαλύψατε ότι θέλετε να ζωγραφίσετε;
ΠΒ. Όσο θυμάμαι τον εαυτό μου, ζωγράφιζα. Μόνος μου. Αλλά σαν φοιτητής ασχολήθηκα πιο σοβαρά με την Ιστορία αλλά και με την Ιστορία της Τέχνης. Αν και ανήκα στην Ιατρική, παρακολουθούσα τα μαθήματα της Ιστορίας της Τέχνης του Χρύσανθου Χρήστου, γιατί μου άρεσε πολύ. Τότε είχα αρχίσει να ασχολούμαι πιο συστηματικά. Βέβαια, δεν έβρισκες χρώματα. Υπήρχαν σκόνες. Είχα αρχίσει να φτιάχνω χρώματα με λινέλαιο και στιλβωτικό. Μιλάμε για το διάστημα της χούντας. Είχα δύο δωμάτια, δούλευα μία στο ένα, μία στο άλλο. Είχα κάνει μια πρώτη έκθεση στη γκαλερί ΖΜ και ήτανε πολύ καλή μπορώ να πω. Δούλευα τότε μυθολογικά θέματα. Και το κάνω ακόμα και τώρα.

ΔΣ. Το χρώμα είναι πληθωρικό στο έργο σας. Ολοφάνερα. Αποδίδει τη δική σας ψυχική διάθεση ή και συνειδητά θέλετε να φωτίσετε τον ψυχισμό των θεατών;
ΠΒ. Το χρώμα είναι πληθωρικό, αλλά ίσως δεν είναι αυτό το κομμάτι που επιδιώκω. Ουσιαστικά μ’ ενδιαφέρουν οι χάρτες του ουρανού κι έτσι ακολουθώ μια χρωματική κλίμακα. Είχα επηρεαστεί πάρα πολύ από τους πρώτους χάρτες, που είχαν γίνει στην Αναγέννηση. Μετά υπήρξαν κι άλλοι που χαρτογραφούσαν. Και καταλήξαμε μέχρι σήμερα στους 88 αστερισμούς, που όλοι κουβαλούν, συμβολίζουν κάτι. Πίσω από μυθολογία μου δόθηκε η ευκαιρία –εδώ και δέκα χρόνια δουλεύω αυτό το θέμα- να το εξαντλήσω. Με γοήτευσε η ιδέα ότι ο κάθε αστερισμός κρύβει κάποιο σημαντικό στοιχείο. Οπότε άρχισα να το υλοποιώ αυτό. Επίσης με γοήτευσε η ιδέα ότι υπάρχουν αστέρια τα οποία βλέπουμε, αλλά δεν υπάρχουν πια. Ταξιδεύει ακόμα το φως τους…

ΔΣ. Το θέμα στην ατομική σας έκθεση, εδώ στη Βέροια, στη Γκαλερί Παπατζίκου, είναι ο ουρανός («Ουρανοί εντός κι εκτός»). Ο ουρανός ως σύμβολο ψυχικής ανάτασης, ελευθερίας του ατόμου; «Διψάμε για ουρανό» που γράφει κι ο Σαχτούρης…
ΠΒ. Ναι, είναι όλα αυτά.

ΔΣ. Θεωρείτε ότι έχετε συνειδητές επιδράσεις από άλλους ζωγράφους;
ΠΒ. Σαφώς και είχα από τον Κώστα τον Λαχά, τον Όμηρο το Γεωργιάδη και από τους ξένους από τον Λούσιαν Φρόιντ (εγγονός του Σίγκμουντ Φρόιντ). Πήρα πολλά απ’ αυτούς. Δεν έχω σπουδάσει ζωγραφική, αλλά έχω μια παιδεία πάνω σ’ αυτήν.

ΔΣ. Πως περάσατε από τη ζωγραφική στο επίπεδο, στο χώρο των τριών διαστάσεων, στις κατασκευές;
ΠΒ. Δεν ξέρω γιατί πέρασα στις κατασκευές. Μια πρώτη μου εμπειρία ήταν στην Αθήνα, στο «Πολυπλάνο». Τότε έκανα μια πολύ ρεαλιστική ζωγραφική, δρόμοι πολυκατοικίες, χωρίς χρώμα και παράλληλα έκανα μικρά σπιτάκια πολύχρωμα, που τα ‘στηνες κι έκανες μια πολύχρωμη πόλη. Βγήκε σαν μια φυσική ανάγκη. Να, δείτε, (δείχνοντας φωτογραφίες των έργων του εκείνης της εποχής), αυτά είναι τα σπιτάκια μου, τα κατασκεύαζα και τα ένωνα. Αυτό το παιχνίδι το έκανα πάθος μου. Τα λουλούδια… δείτε! Περνάει ο πιτσιρικάς μέσα απ’ αυτά τα λουλούδια που κατασκεύασα κι αυτά κινούνται πάνω στα μεταβλητά υποστηρίγματα. Δέστε…

ΔΣ. Άρα Ζωή και Τέχνη συνυπάρχουν.
ΠΒ. Ομολογώ ναι. Είναι βιωματική τέχνη. Γίνεται ένα παιχνίδι με το θεατή. Να, δείτε κι αυτό το έργο. Έχει σχέση με τον εγκέφαλο. Όταν μιλάς, παίζουνε τα φύλλα. Αν σιωπήσεις, σταματάει.

ΔΣ. Να, βλέπετε, εγκέφαλοι… Ο ψυχίατρος πάλι! Δρόμοι παράλληλοι!
ΠΒ. Εδώ, βλέπετε την Κλωθώ, τη μοίρα. Εδώ, βλέπετε αυτό το φεγγάρι που υπάρχει και σ’ αυτόν το χώρο της έκθεσης, στη Βέροια, ένα φεγγάρι με ακτίνες. Εδώ, τα δέντρα αυτά είναι ψεύτικα. Μοιάζουν όμως αληθινά. Εδώ, τα βράχια είναι ψεύτικα. Προσπαθούσα να κάνω το μπέρδεμα ανάμεσα στο ψεύτικο και το αληθινό.

ΔΣ. Έτσι είναι και η ζωή τελικά σήμερα. Τόσο πολύ μπερδεύτηκε το ψεύτικο με το αληθινό… Μήπως υποσυνείδητα θέλετε να περάσετε κάτι τέτοιο;
ΠΒ. Μπορεί, δεν είναι απίθανο. Να, δείτε αυτό. Τώρα από τον ουρανό περνώ στη νύχτα. Να, αυτό το φεγγάρι είναι εδώ παρακάτω (δείχνοντας πάντα τη φωτογραφία) πίσω από το Μακεδονία Παλλάς. Ακόμα δε φωτίστηκε, θα φωτιστεί όμως. Να λοιπόν, που έτσι, η δουλειά μου, η δουλειά του καλλιτέχνη βγαίνει στο χώρο και ουσιαστικά λειτουργεί σε σχέση με το χώρο. Να, το φεγγάρι πχ δε θα λειτουργήσει χωρίς την αντανάκλαση της θάλασσας.

ΔΣ. Θάθελα να μου πείτε μερικά πράγματα για την Art Therapy και το ρόλο της, αφού συνδυάζετε τον καλλιτέχνη με τον ψυχίατρο.
ΠΒ. Είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας. Οι ασθενείς μαζεύονται, ζωγραφίζουνε κάτι χωρίς καθοδήγηση ελεύθερα, και η δουλειά του ψυχοθεραπευτή είναι μέσα από το έργο να δει τι γίνεται και να συζητήσει πάνω σ’ αυτό. Σε ορισμένους θεραπευόμενους είναι πιο εύκολος τρόπος για διάγνωση, γιατί στην ομιλία η λογική ελέγχει τα λεγόμενα, ενώ το συναίσθημα στη ζωγραφική δεν ελέγχεται.

ΔΣ. Κάνατε κάποιες διαλέξεις, εδώ στη Βέροια, γύρω από τη σχέση τρέλας και Τέχνης. Ο καλλιτέχνης, όταν είναι ιδιαίτερος, και πολλές φορές είναι, σημαίνει ότι είναι στα σύνορα της τρέλας;
ΠΒ. Όχι βέβαια.

ΔΣ. Ο Van Gogh θεωρήθηκε τρελός. Όταν έκοψε τ’ αυτί του και έκανε το ακρωτηριασμένο του πορτρέτο, ήταν τρελός;
ΠΒ. Ο Van Gogh ήταν τρελός. Αλλά κι από την εποχή του Πλάτωνα υπήρχε αυτό, η ωραία τρέλα. Η «ιερά μανία». Το να υπάρχει δηλαδή αυτή η σύνθεση της διάνοιας με την τρέλα, είναι μια ιστορία πολύ σημαντική και ανακινεί στις μέρες μας το θέμα της δημιουργικής ψύχωσης. Ένα άτομο το οποίο πάσχει από ψύχωση μπορεί ν’ αρχίσει κάτω από ορισμένες συνθήκες να δημιουργεί! Ναι, ο Van Gogh τον τελευταίο ενάμιση χρόνο έκανε τα καλύτερα έργα του, τα συνταρακτικά! Αυτά τον έκαναν διάσημο. Και υπάρχουν κι άλλοι τέτοιοι καλλιτέχνες. Και γεννιέται το ερώτημα πώς, αφού η ψύχωση καταστρέφει τα πάντα σιγά-σιγά, σε ορισμένες περιπτώσεις και μάλιστα στη ζωγραφική έχουμε δημιουργία;

ΔΣ. Αν σας έλεγαν ότι πρέπει οπωσδήποτε να επιλέξετε ανάμεσα στον ψυχίατρο και τον καλλιτέχνη, θα μπορούσατε;
ΠΒ. Αδύνατον. Έχω την αίσθηση ότι το ένα συμπληρώνει το άλλο, χωρίς όμως να μπορώ να τα διαχωρίσω.

ΔΣ. Είναι το έργο σας προσλήψιμο, ευανάγνωστο για το θεατή;
ΠΒ. Νομίζω πως ναι. Δεν κρύβω κάτι. Και ιδιαίτερα οι κατά σκευές μου είναι ακόμη πιο ευανάγνωστες. Παράδειγμα, όταν δίνεις έναν κήπο με λουλούδια, μεταλλικά βέβαια, είσαι κατανοητός. Ή το φεγγάρι… Τα πράγματα στην τέχνη είναι συνεχώς σε ζύμωση. Αν δούμε τα κινήματα που υπάρχουν στην Τέχνη, τις απόψεις και τις προτάσεις των καλλιτεχνών, είναι όλα πολύ προχωρημένα. Τρέχουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Άλλωστε, όλος ο 20ος αιώνας έφερε μια άλλη δημιουργική αναταραχή στην Τέχνη.

ΔΣ. Είστε καταξιωμένος καλλιτέχνης. Πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις. Επιλογή έργων σας στην Εθνική Πινακοθήκη… Αν και αυτοδίδακτος, πώς τα καταφέρατε;
ΠΒ. Όντας ψυχίατρος, είχα ένα επάγγελμα που αγαπούσα κι έτσι δεν είχα καμιά δέσμευση. Μπορούσα να κάνω ό,τι ήθελα, ό,τι μου ερχόταν στο κεφάλι, κάτι το οποίο περιορίζει πολλούς καλλιτέχνες να κάνουν κάτι πολύσημο, η κάτι που θα τους αρέσει. Και, ίσως, το ότι δεν πήγα στη Σχολή Καλών Τεχνών το βρίσκω θετικό… Γιατί πρέπει για χρόνια να προσπαθήσεις ν’ αποτινάξεις το βάρος της σχολής. Κέρδισα έτσι, με το να είμαι αυτοδίδακτος, ένα είδος ελευθερίας…