Ο Γιώργος Σεφέρης απέναντι στα πολιτικά πράγματα του καιρού του

Στην Ελληνική Ποίηση υπήρξαν εκείνοι που  συμμετείχαν στα πολιτικά δρώμενα με προσωπική δράση και με τα ποιήματά τους κι εκείνοι που δεν τους άγγιξε τίποτα απ’ όσα συνέβησαν στη χώρα.

Η γενιά του Σεφέρη, η Γενιά του ’30, χαρισματική σ΄όλα τα είδη του λόγου, ζει και δημιουργεί στα ταραγμένα χρόνια που συμβαίνουν τα μεγάλα γεγονότα. Έπος του ’40, Κατοχή, Εθνική Αντίσταση, Εμφύλιος.

Ποια είναι η θέση του Σεφέρη σ’ όλα αυτά;

Ο Γιώργος Σεφέρης είναι γεννημένος αστός. Και ο τρόπος που γεννιέται κανείς, το περιβάλλον, η μόρφωση καθορίζουν κατά το μεγαλύτερο μέρος τη μετέπειτα πορεία του.

Με το Σεφέρη συμβαίνει κι αυτό που καθορίζει την οπτική του πάνω στα μεγάλα γεγονότα. Δεν τα ζει. Σ’ αυτόν φτάνει μόνο ο απόηχός τους, γιατί όλες τις φορές τον χωρίζουν πολλά χιλιόμετρα απ’ αυτά.

Γεννιέται το 1900 κι η Μικρασιατική Καταστροφή τον βρίσκει το 1922 ήδη στο Παρίσι να σπουδάζει Νομικά από τα 18 του. Δεν είναι το ίδιο να ζεις τα γεγονότα, (ο Σεφέρης έχει μικρασιάτικες ρίζες), σαν διωγμένος ή πρόσφυγας με το να τα αφουγκράζεσαι από μακριά.

Σε πολλά του ποιήματα υπάρχει η πικρία για τον χαλασμό της Μικρασίας, αλλά το βίωμα είναι κάτι διαφορετικό.

Το 1927, μόλις 27 ετών, διορίζεται στο διπλωματικό σώμα ακόλουθος του υπουργείου Εξωτερικών.

Από τότε  αφιερώνεται στην Ποίηση και η μια συλλογή διαδέχεται την άλλη μετά τη “Στροφή”, που εκδίδεται το 1931 και εντυπωσιάζει.

Πού είναι ο ποιητής  όταν ξεκινούν τα μεγάλα γεγονότα  με την επίθεση των Ιταλών  και τη γερμανική εισβολή;

Ακολουθεί την Ελληνική Κυβέρνηση στο Κάϊρο με την ιδιότητα του διπλωμάτη.

Όλα αυτά τα χρόνια μέχρι το 1944, που οι Γερμανοί θα αποχωρήσουν από την Ελλάδα, ο ποιητής λείπει και τα γεγονότα  δεν μπορούν να έχουν την εμβέλεια και τη σφραγίδα στον ψυχισμό του, που είχαν για όσους ήταν και αγωνίστηκαν εδώ.

Εκείνο, όμως, που φαίνεται στα γραπτά του, με τη μορφή ημερολογίων, αλλά έμμεσα και συμβολικά σε ποίηματά του, είναι πως τα γεγονότα τον πονούν, έστω κι αν δεν έχει άμεση αντίληψή τους.

Εκείνο που δεν μπορεί να συγχωρήσει και το επαναλαμβάνει συχνά σε σημειώσεις και ποιήματα είναι η ανικανότητα των πολιτικών προσώπων που κυβερνούσαν την Ελλάδα πριν από το ’40 αλλά και μετά την απελευθέρωση.

Ο λόγος του είναι τόσο καυστικός, που δε μοιάζει να συνάδει με την καθαρά αστική καταγωγή του.

ΘΕΑΤΡΙΝΟΙ 

Στήνουμε θέατρα και τα χαλνούμε
όπου σταθούμε κι όπου βρεθούμε
στήνουμε θέατρα και σκηνικά,
όμως η μοίρα μας πάντα νικά.
Και τα σαρώνει και μας σαρώνει
και τους θεατρίνους και το θεατρώνη
υποβολέα και μουσικούς
στους πέντε ανέμους τους βιαστικούς.
Σάρκες, λινάτσες, ξύλα, φτιασίδια,
ρίμες, αισθήματα, πέπλα, στολίδια,
μάσκες, λιογέρματα, γόοι και κραυγές
κι επιφωνήματα και χαραυγές.
Ριγμένα ανάκατα μαζί μ΄ εμάς
(πες μου πού πάμε; Πες μου πού πας;)
πάνω από το δέρμα μας γυμνά τα νεύρα
σαν τις λουρίδες ονάγρου ή ζέρβρα.
Γυμνά κι ανάερα, στεγνά στην κάψα
(πότε μας γέννησαν; Πότε μας θάψαν;)
και τεντωμένα σαν τις χορδές
μιας λύρας που ολοένα βοΐζει. Δες
και την καρδιά μας, ένα σφουγγάρι,
στο δρόμο σέρνεται και στο παζάρι
πίνοντας το αίμα και τη χολή
και του τετράρχη και του ληστή.

Μέση Ανατολή, Παρασκευή 6 Αυγούστου 1943

Επικριτικός σχεδόν πάντα με το πολιτικό κατεστημένο της εποχής του, μπορεί να μη ζει κοντά στο λαό τα πάθη του, τον μνημονεύει, όμως , με βαθιά πίκρα.

Ειδικά το Έπος του ’40 και Εθνική Αντίσταση δεν βιώνονται από τον ίδιο, όπως από τον Ελύτη για παράδειγμα, που το “Άξιον Εστί” του τα μετουσίωσε σε Εθνικό Ύμνο της Νεότερης Ελλάδας.

Ο ποιητής ακούει, διαβάζει, αλλά δεν βιώνει. Κι αυτή η πλευρά της  μη βιωματικότητας είναι πάντα το αδύνατο σημείο του.

Τον κατηγόρησαν ότι, ενώ άλλοι αγωνίζονταν, αυτός ήταν ασφαλής στο διπλωματικό του κουκούλι. Ασφαλής ναι, όχι, όμως, αδιάφορος και ήσυχος.

Όταν πλησιάζει ο Εμφύλιος, ο Σεφέρης αντιλαμβάνεται το μέγεθος της καταστροφής που έρχεται και γράφει σ’ ένα από τα δυνατότερα ποιήματά του:

ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ

[…]

Ψυχές μαραγκιασμένες από δημόσιες αμαρτίες,
Καθένας κι ένα αξίωμα σαν το πουλί μες στο κλουβί του.
Το βροχερό φθινόπωρο σ΄ αυτή τη γούβα
Κακοφορμίζει την πληγή του καθενός μας
ή αυτό που θα ΄λεγες αλλιώς, νέμεση μοίρα
ή μοναχά κακές συνήθειες, δόλο και απάτη,
ή ακόμη ιδιοτέλεια να καρπωθείς το αίμα των άλλων.
Εύκολα τρίβεται ο άνθρωπος μες στους πολέμους.
Ο άνθρωπος είναι μαλακός, ένα δεμάτι χόρτο.

[…]

Ένα παρθένο δάσος σκοτωμένων φίλων το μυαλό μας.
Κι αν σου μιλώ με παραμύθια και παραβολές
είναι γιατί τ΄ ακούς γλυκότερα, κι η φρίκη
δεν κουβεντιάζεται γιατί είναι ζωντανή
γιατί είναι αμίλητη και προχωράει
στάζει τη μέρα, στάζει στον ύπνο
μνησιπήμων πόνος.
Να μιλήσω για ήρωες να μιλήσω για ήρωες: Ο Μιχάλης
που έφυγε με ανοιχτές πληγές από το νοσοκομείο
ίσως μιλούσε για ήρωες όταν, τη νύχτα εκείνη
που έσερνε το ποδάρι του μες στη συσκοτισμένη πολιτεία,
ούρλιαζε ψηλαφώντας τον πόνο μας. «Στα σκοτεινά
πηγαίνουμε, στα σκοτεινά προχωρούμε…»
οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά.
Λίγες οι νύχτες με φεγγάρι που μ΄ αρέσουν

Cava dei Tirreni, 5 Οκτωβρίου 1944

Και η πικρία και προπαντός η ανησυχία συνεχίζεται και πολύ αργότερα,  καταγράφεται σε πολλά κείμενα, ώσπου, όταν πια η Δικτατορία των Συνταγματαρχών θα εξευτελίσει την Ελλάδα, η δήλωσή του, και η πάνδημη κηδεία του που την ακολουθεί σαν πεθαίνει, να τον αποκαταστήσουν  ως προς την προηγούμενη στάση του απέναντι στα πολιτικά πράγματα του καιρού του.

………………

Οι «Παρενθέσεις» είναι μικρά κείμενα, μικρές πινελιές, σε θέματα πολιτισμού ή ζωής, που φωτίζουν γωνιές από μεγαλύτερα θέματα, λειτουργώντας σαν παρ-εν-θέσεις.