Εφαρμόζοντας πρακτικές γλωσσικού γραμματισμού στην εκπαίδευση ενηλίκων
Προσεγγίζοντας γλωσσοδιδακτικά την εφημερίδα και τα Μ.Μ.Ε
Η αξιοποίηση του αυθεντικού κειμενικού υλικού, που παρέχουν τα Μ.Μ.Ε ως συντελεστής πραγμάτωσης του γλωσσικού γραμματισμού κατά τη διδακτική διαδικασία, είναι πολυσήμαντη. Ιδίως η εφημερίδα συνιστά καθαυτή ένα διαρκές μάθημα της νεοελληνικής γλώσσας. Καταρχάς ο εκπαιδευόμενος αποτελεί σταθερά το επίκεντρο της διαδικασίας. Ο εκπαιδευτικός κατευθύνει δημιουργικά τη μάθηση ως γνωστικός συνεργάτης αφήνοντας παράλληλα τους μαθητές να εργάζονται και αυτοί ομαδικά, να καταθέτουν απόψεις, να κρίνουν και να αξιολογούν. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η διαπλοκή των εκπαιδευομένων με το λόγο των Μ.Μ.Ε και κυρίως με την εφημερίδα περιστράφηκε γύρω από δύο άξονες εφαρμογής: αφενός στη διδακτική πράξη καθαυτή, αφετέρου στην υλοποίηση ενός σχεδίου δράσης με σκοπό την έκδοση περιοδικού. Αξιοποιήθηκαν χρηστικά κείμενα, προερχόμενα από ημερήσιες και περιοδικές εκδόσεις, καθώς και αποσπάσματα από τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές. Κατά περίπτωση χρησιμοποιήθηκε και το Ίντερνετ, προκειμένου να οικειωθούν οι εκπαιδευόμενοι με τη μορφή παρουσίασης του τύπου σε οθονικό περιβάλλον.
Ως θεμελιώδης πράξη γλωσσικού γραμματισμού εκτέθηκε εν συντομία η τυπική δομή μίας ημερήσιας εφημερίδας και ενός περιοδικού εντύπου ποικίλης ύλης. Επεξηγήθηκαν λεπτομερώς τα καταγεγραμμένα στοιχεία. Καταρχάς σχολιάστηκε η προμετωπίδα μίας εφημερίδας: το όνομα και τα κριτήρια καθορισμού του (επικαιρικά ή ενδεχομένως και ιστορικά), οι λογότυποι, η αισθητική των τίτλων (το μέγεθος και το είδος της γραμματοσειράς, οι χρωματισμοί) και οι λοιπές σημάνσεις (πχ χρονολογία πρώτης έκδοσης, αριθμός φύλλου κυκλοφορίας, ημερομηνία). Μελετήθηκαν και άλλα γνωρίσματα, όπως είναι τα ονόματα του εκδότη και του διευθυντή σύνταξης, οι στήλες, η λογική της σελιδοποίησης (σύγκριση του σχήματος offset με την πιο παραδοσιακή μορφή). Παρουσιάστηκαν επίσης και εφημερίδες και περιοδικά με μονοσήμαντη θεματική (οικονομικές, αθλητικές, καλλιτεχνικές, με γεωγραφικό ή οικολογικό περιεχόμενο κοκ). Έμφαση δόθηκε και στις τοπικές εκδόσεις. Σε όλη τη χρονική έκταση αυτών των μαθημάτων καθώς και κατά την πεντάμηνη διάρκεια του project λειτουργούσε ανελλιπώς στις σχολικές τάξεις το «ελληνικό περίπτερο». Οι εκπαιδευόμενοι το έστηναν κάθε φορά με προθυμία και φρόντιζαν τακτικά να το ανανεώνουν.
Ως προς την κατανόηση και την παραγωγή λόγου, προφορικού ή γραπτού, οι αναπτυσσόμενες δραστηριότητες σχηματοποιήθηκαν σε ροή λογικής ακολουθίας. Καταρχάς δόθηκε έμφαση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων για την πρόσληψη των προφορικών «κειμένων», που (ανα)παράγονται στα Μ.Μ.Ε. Χρησιμοποιήθηκαν αποσπάσματα από βιντεοσκοπημένες και μαγνητοφωνημένες ανακοινώσεις σε τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές (από το ειδησεογραφικό και το μετεωρολογικό δελτίο αντίστοιχα). Κατ’ αναλογία προσεγγίστηκε και η συζήτηση, ως ο κύριος τύπος της προφορικής επικοινωνίας. Ο εκπαιδευόμενος κλήθηκε να διακρίνει την τυπολογία και το περιεχόμενό της: τον πομπό και το δέκτη, το χώρο και το χρόνο της συνομιλίας, το εκπεμπόμενο μήνυμα, το ρόλο του συντονιστή. Επισημάνθηκαν τα εξωγλωσσικά αλλά και τα παραγλωσσικά στοιχεία, στο μέτρο που ενσυνείδητα και κατά περίπτωση χρησιμοποιούνταν από τους διαλεγομένους.
Τονίστηκε επίσης η επικοινωνιακή δυσχέρεια, η σύγχυση που προξενεί στο δέκτη, η αδυναμία των συνομιλητών να εφαρμόσουν τις βασικές αρχές του διαλόγου. Τα «παράθυρα» στα ειδησεογραφικά δελτία και γενικότερα αρκετές ατυχείς απόπειρες διαλόγου στο σύγχρονο τηλεοπτικό πολιτισμό αποτελούν εύγλωττο αντιπαράδειγμα. Κατά την παραγωγή λόγου οι εκπαιδευόμενοι ασκήθηκαν στη δημιουργία δικών τους προφορικών ανακοινώσεων, που υποτίθεται ότι θα γνωστοποιούνταν στο ευρύ κοινό. Επιπλέον, εφαρμόζοντας πρακτικές δραματοποίησης, προσομοιωμένες στην πραγματικότητα, επιχειρήθηκε και η ανάπτυξη ενός «τηλεοπτικού» διαλόγου σε οργανωμένες ομάδες. Καθορίστηκε το θέμα συζήτησης και με τον κατάλληλο συντονισμό οι μετέχοντες προσπάθησαν να διατυπώσουν ολοκληρωμένα τις απόψεις τους, να διαφωνήσουν τεκμηριωμένα, να επιχειρηματολογήσουν. Αξιοποιήθηκαν ακόμη οι επιτονισμοί, οι παύσεις, η γλώσσα του σώματος (χειρονομίες, βλέμμα). Συνολικά το ενδιαφέρον εστιάστηκε στη δυνατότητα των μαθητών να διαχειρίζονται αποτελεσματικά πολλά είδη προφορικού λόγου επιτυγχάνοντας αξιόπιστη επικοινωνία.
Αντιστοίχως στη συνέχεια προσεγγίστηκαν τα γραπτά κείμενα των Μ.Μ.Ε. Παρουσιάστηκαν κατά κλίμακα ο ειδησεογραφικός και ο σχολιογραφικός λόγος, ενώ τονίστηκαν και τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του χρονογραφήματος. Ουσιαστικά το ενδιαφέρον στράφηκε στο να μάθουν καταρχάς οι μαθητές να αναγνωρίζουν τα ποικίλα κειμενικά είδη, που περιέχονται σε μία εφημερίδα. Προκειμένου να είναι επαρκέστερη η κατανόηση, συζητήθηκαν αναλυτικά τα ιδιαίτερα γνωρίσματα, που μορφικά και εννοιολογικά διέπουν το κάθε είδος (τίτλος, είδηση, ρεπορτάζ, σχόλιο, δελτίο τύπου). Αναζητήθηκε ακόμη η αποτύπωση της επικαιρότητας με γνώμονα συγκεκριμένες επιλογές σε κάθε περίπτωση: εάν δηλαδή επρόκειτο για έντυπο πανελλήνιας εμβέλειας ή τοπικής κυκλοφορίας, εάν ή εφημερίδα ήταν πολυθεματική ή θεματικά «εξειδικευμένη», κατά πόσο η εστίαση στο τάδε ή το δείνα ζήτημα επηρεάζεται από την τοποθέτηση του εντύπου στο ευρύτερο πολιτικό πλαίσιο.
Εν προκειμένω, επειδή στον αριθμητικό γραμματισμό είχαν διδαχθεί οι εκπαιδευόμενοι πώς μετριέται το εμβαδόν των επιφανειών, τους ζητήθηκε να κάνουν ανάλογη μέτρηση και στην επιφάνεια που κατελάμβανε η καταγραφή της ίδιας είδηση σε τρεις διαφορετικές εφημερίδες. Ως κριτήριο ένδειξης είχε τεθεί η σημασία – έκταση που απέδιδε το κάθε έντυπο στην αυτή είδηση. Με την ίδια λογική προχώρησαν και στην πρακτική της αποδελτίωσης. Συγκεκριμένα απομόνωσαν τις αναφορές στο ίδιο θέμα από διάφορα έντυπα ημερήσιας και εβδομαδιαίας κυκλοφορίας. Ακολούθως μελέτησαν το γλωσσικό ύφος, το σχόλιο που συχνά περιέβαλε την είδηση, την πρόθεση του δημοσιογράφου. Εργαζόμενοι πάντα ομαδικά διερεύνησαν και συναφείς πρακτικές στην παρουσίαση της ειδησεογραφίας, όπως είναι πχ η συνειδητή αποσιώπηση, η υπαινικτική απαξίωση, η μεροληψία ή Αντιθέτως, η απόπειρα για αντικειμενική παράθεση των πληροφοριών. Εξετάστηκαν επίσης γλωσσικά οι λεζάντες των φωτογραφιών, που συνόδευαν την ειδησεογραφία. Μελετήθηκαν τα comics και η ευφυώς ελλειπτική τους γλώσσα καθώς και τα σχεδιαγραφήματα, όπου υπήρχαν. Ανιχνεύθηκαν ακόμη τα γνωρίσματα προφορικότητας, που ενυπήρχαν σε αρκετά κείμενα. Σε κάθε περίπτωση το ζητούμενο ήταν ενιαίο.
Οι μαθητές περνούσαν σταδιακά από την παρατήρηση και τη διδασκαλία στην πράξη[1]. Παρήγαγαν δικά τους κείμενα Μ.Μ.Ε, όλο και πιο εύστοχα, διαρκώς και πιο εμπλουτισμένα. Κατέγραφαν τις ειδήσεις που τους εντυπωσίαζαν, προέβαιναν σε σχολιασμό της τρέχουσας επικαιρότητας, προσπάθησαν να γράψουν χρονογραφήματα με αφορμές την καθημερινότητα ή τη συμμετοχή τους σε σχολικές δραστηριότητες. Μια εκπαιδευόμενη μάλιστα έγραψε ένα απολαυστικό κείμενο σε ντοπιολαλιά με θέμα μία σχολική εκδρομή. Με αφορμή τη διδασκαλία της περίληψης, που είχε προηγηθεί, κατέστη εφικτή και η γλωσσική προσέγγιση των δελτίων τύπου. Η νοηματική πύκνωση και η προσήλωση στο ουσιώδες, παρείχε τη δυνατότητα να επιχειρηθούν ανάλογες καταγραφές. Από τις πιο σημαντικές παραμέτρους στη διδακτική διαδικασία υπήρξε και η συνέντευξη. Το δομημένο σχήμα και η στοχοθεσία των ερωτήσεων, τα όσα αποκαλύπτει ή συγκαλύπτει ο λόγος των απαντήσεων αποτέλεσαν βασικό κριτήριο προβληματισμού. Τέθηκαν προς αξιολόγηση και τα επιμέρους ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας. Η μελέτη των συνεντεύξεων συνέβαλε στο να κατανοηθεί πληρέστερα η ανθρώπινη συλλογιστική και η διαφορά οπτικής στη θέαση των πραγμάτων. Κατέστη αντιληπτό ότι όλοι όσοι ακούν ή διαβάζουν κάτι συγκεκριμένο, δεν το αντιλαμβάνονται κατ’ ανάγκη με τον ίδιο τρόπο. Η άμβλυνση αυτή διαφοροποιεί τη σκέψη και επαναπροσδιορίζει τη σύλληψη των εννοιών σε νέες συντεταγμένες.
Η παρατήρηση αλλά και η οργάνωση της διδακτικής μεθόδευσης ακολούθησε στις βασικές της αρχές το σχήμα της συστημικής προσέγγισης. Η γλώσσα των δημοσιογραφικών εντύπων αποτέλεσε το εφαλτήριο για κριτική διείσδυση σε μία σειρά επιμέρους ζητημάτων, που άπτονται ευρύτερα την προβληματική της αγωγής στα Μ.Μ.Ε. Διερευνήθηκαν οι αξίες και οι κανόνες που συγκροτούν γενικά τον ειδησεογραφικό λόγο κυρίως στον τύπο αλλά και στα ραδιοτηλεοπτικά μέσα. Τέθηκαν καίριοι προβληματισμοί σε σχέση με την επιλογή, την ιεράρχηση και την προβολή των ειδήσεων, τον τρόπο και το ήθος του σχολιασμού, την απεικόνιση της πραγματικότητας ως διαχειριστικού προτύπου. Συζητήθηκε ακόμη η δύναμη της εικόνας και η επίδραση που ασκεί στην ψυχολογία του δέκτη και γενικότερα στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Παρουσιάστηκαν ακροθιγώς και συνθετότερα φαινόμενα, όπως είναι ο λαϊκισμός και οι αυτόκλητες ή μη «αυθεντίες» στο ρόλο των ειδημόνων.
Η συγκριτική εξέταση, κυρίως μεταξύ της εφημερίδας και της τηλεόρασης, επέτρεψε την προσέγγιση και άλλων ζητημάτων αιχμής. Το ηθικό και κανονιστικό πλαίσιο που επενδύει τον καταγραφόμενο λόγο της ειδησεογραφίας σημαίνεται εκάστοτε και από την κρατούσα αντίληψη για τη λογοκρισία (ή/και την αυτολογοκρισία) και για τη δημοσιογραφική δεοντολογία. Ποικίλοι παράγοντες, κυρίως πολιτικοί και κοινωνικοί, αλλά και το κλίμα μίας εποχής, τα ιδεολογικά ερείσματα και οι ηθικές επιταγές του καθορίζουν εν γένει και το πλαίσιο για την ελευθερία της έκφρασης. Το γεγονός ότι οι ίδιοι οι εκπαιδευόμενοι προέβησαν σε δημιουργικές πρωτοβουλίες, όπως η διενέργεια συνέντευξης και η παραγωγή ρεπορτάζ πάνω σε θέματα τοπικού ενδιαφέροντος, η καταγραφή γεγονότων από τη σχολική τους εμπειρία και τελικά η δημιουργία ενός περιοδικού, κρίνεται αξιόλογο όσο και ευοίωνο σύνθεμα γραμματισμού.
Όντως η εξωστρέφεια των παιδαγωγικών δραστηριοτήτων, η υλοποίηση του σχεδίου δράσης αλλά και οι εργασίες που αυτοβούλως ανέλαβαν να περαιώσουν οι εκπαιδευόμενοι, λειτούργησαν θετικά. Ασχολήθηκαν ενεργά με θέματα της καθημερινότητας, που ο δημοσιογραφικός λόγος δύναται να τα αποτυπώνει – παρά τις επιμέρους ενστάσεις ή διαφωνίες. Η επίγνωση για παράδειγμα του θεσμικού πλαισίου, των νομικών και οικονομικών παραγόντων που καθορίζουν τον τρόπο παραγωγής των μηνυμάτων στα Μ.Μ.Ε επέτρεψε σε ένα μέτρο και την συνειδητοποίηση των μηχανισμών κατασκευής της τρέχουσας κοινωνικής γνώσης. Αντιστοίχως η αληθοφάνεια – υπό τη μορφή του «αφελούς» ρεαλισμού – που ανιχνεύεται στα φωτορεπορτάζ αναδύει την ετοιμότητα, προάγει την κριτική σκέψη και την ευαισθησία στην ερμηνεία της πραγματικότητας. Οι εκπαιδευόμενοι απέδειξαν τελικά την ικανότητά τους να μετέχουν αλλά και να οργανώνουν συζητήσεις, να πραγματεύονται, να καθορίζουν το πλαίσιο συμπεριφοράς σε μία συνέντευξη, να κινούνται με ευελιξία εμφορούμενοι από ομαδοσυνεργατικό πνεύμα.
Οι εκτιμήσεις των εκπαιδευομένων
Εν κατακλείδι οι εφαρμογές του γλωσσικού γραμματισμού με την πολυσυλλεκτική αξιοποίηση του αυθεντικού υλικού υπήρξαν αποδοτικές. Η διδακτική προσέγγιση της εφημερίδας και οι αναζητήσεις στο διαδίκτυο εμπλούτισαν την εκπαιδευτική διαδικασία και κινητοποίησαν έμπρακτα το ενδιαφέρον του μαθητικού πληθυσμού. Στα πρώτα στάδια της επαφής με τους εκπαιδευομένους τους είχε ζητηθεί να καταγράψουν σε ένα φύλλο ποιες θεωρούσαν ότι ήταν οι ανάγκες τους στη νεοελληνική γλώσσα. Το ζητούμενο δηλαδή ήταν να καταδειχθούν οι άμεσες προτεραιότητες – απαιτήσεις τους από το αντικείμενο του γλωσσικού γραμματισμού, γεγονός που θα καθόριζε και τις επιμέρους μαθησιακές προσδοκίες. Στο πέρας της διαδικασίας (μετά την ολοκλήρωση και του σχεδίου δράσης) κλήθηκαν να απαντήσουν γραπτά σε μία μικρή συνέντευξη. Οι ερωτήσεις αφορούσαν δύο κυρίως σημεία αναφοράς:
-
Εάν τους βοήθησε σε κάτι ο γλωσσικός γραμματισμός και σε ποιο μέτρο κατά τη διάρκεια της διετούς φοίτησής τους.
-
Ποια ήταν η γνώμη τους για τη χρήση αποσπασμάτων από τις εφημερίδες, τα περιοδικά και τις ιστοσελίδες του διαδικτύου στη γλωσσική διδασκαλία; Ήταν κατά τη γνώμη τους αποτελεσματική; Είχε για αυτούς κάποιο νόημα;
Οι απαντήσεις ασφαλώς ποικίλαν. Απάντησαν εκούσια όσοι εκπαιδευόμενοι το επιθυμούσαν. Καταγράφονται εδώ χαρακτηριστικά ορισμένες απαντήσεις αυτούσιες για τις ερωτήσεις (1) και (2). Συνειδητά δεν τηρώ την ορθογραφία του πρωτοτύπου:
(Γυναίκα, 37 ετών, Έγγαμη και μητέρα δύο παιδιών, Ιδιωτική Υπάλληλος)
Με βοήθησε πάρα πολύ ο γλωσσικός γραμματισμός σε διάφορα θέματα. Πρώτα στην ορθογραφία, στο πώς να εκφράζομαι, στο να συντάσσω προτάσεις. Μπορώ να εκφράζομαι πιο ελεύθερα, γνωρίζω περισσότερες λέξεις και μάλιστα ξέροντας (sic) πιο σωστά την ερμηνεία τους.
(Άντρας, 25 ετών, Άγαμος, Αγρότης)
Με βοήθησε πολύ ο γλωσσικός γραμματισμός, γιατί είχα κάποια κενά στην ορθογραφία και μπόρεσα να τα καλύψω. Μάλιστα σκέφτομαι πιο εύκολα και απαντώ πιο άνετα.
(Γυναίκα, 30 ετών, Έγγαμη και μητέρα δύο παιδιών, Οικιακά)
Με βοήθησε (ενν. ο γλωσσικός γραμματισμός) να πλουτίσω το λεξιλόγιό μου, να εκφράζομαι καλύτερα, να χρησιμοποιώ λέξεις που δεν ήξερα. Επίσης μπορώ να βοηθήσω τα παιδιά στα μαθήματά τους και μπορώ να διαβάζω καλύτερα.
(Γυναίκα, 49 ετών, Έγγαμη και μητέρα δύο παιδιών, Δημοτικός Υπάλληλος)
Με βοήθησε στο να διαβάζω με άνεση και να κατανοώ τα γραπτά κείμενα, την ποίηση, τη λογοτεχνία (ενν. προφανώς η πεζογραφία), τους ορθογραφικούς κανόνες, τη γραμματική, να στείλω μία επιστολή διαμαρτυρίας, μία αίτηση, ένα βιογραφικό, να μπορώ να διαβάζω διαφημίσεις, λογαριασμούς, να συντάσσω επιστολές. Επίσης με βοήθησε να μπορώ να εκφράσω τις σκέψεις μου. Επίσης, να μπορώ με επιχειρήματα να υποστηρίξω κάποιο αίτημά μου πχ στην εργασία μου.
(Άντρας, 24 ετών, Άγαμος, Βοηθός σε χημικό εργαστήριο)
Με βοήθησε σε πολλά πράγματα. Ένα από αυτά είναι η ορθογραφία. Έμαθα να ξεχωρίζω κάποια γράμματα, τα οποία ταίριαζαν μεταξύ τους και με προβλημάτιζαν να τα ξεχωρίσω. Επίσης έμαθα πολλές λέξεις, τις οποίες δεν ήξερα. Θα ήθελα να παρατηρήσω ότι ο γλωσσικός γραμματισμός είναι ένα σημαντικό κομμάτι της καθημερινότητας και χωρίς αυτόν δε γίνεται. Ειδικά για μένα που ήρθα εδώ από τη Ρωσία.
(Άντρας, 25 ετών, Άγαμος, Συμβασιούχος Δημοτικός Υπάλληλος)
Ο γλωσσικός γραμματισμός με βοήθησε πάρα πολύ στο πώς να μιλάω στους γύρω μου και πώς να γράφω. Οι παρατηρήσεις μου; Δε μου φτάνουν δύο χρόνια, για να μάθω τόσα πολλά για το γραμματισμό, γιατί ο γραμματισμός δεν τελειώνει ποτέ.
(Γυναίκα, 26 ετών, Άγαμη, Βοηθός μαγείρου)
Ναι, πάρα πολύ, γιατί δεν ήξερα πού παν’ τα τέσσερα! Με βοήθησε στους τόνους και να μάθω να γράφω με μικρά γράμματα.
(2)
(Άντρας, 22 ετών, Άγαμος, Υπάλληλος εστιατορίου)
Ήταν αρκετά καλός ο τρόπος που επεξεργαστήκαμε όλα τα ζητήματα και κάθε είδος θέματος. Για μένα είναι το ίδιο όλα αυτά. Δεν έχει καμία διαφορά το να διδάσκομαι τη γλώσσα είτε από τα βιβλία, είτε από τις εφημερίδες ή από το Ίντερνετ.
(Γυναίκα, 51 ετών, Έγγαμη και μητέρα τριών παιδιών, Εργάτρια – Οικιακά)
Η χρήση αποσπασμάτων από διάφορα έντυπα ήταν αποτελεσματική. Εξοικειώθηκα με τα κείμενα, που μας κατακλύζουν καθημερινά και έμαθα να τα χειρίζομαι ικανοποιητικά. Έμαθα πώς να ψάχνω και να βρίσκω αυτό που χρειάζομαι.
(Γυναίκα, 39 ετών, Έγγαμη, Ιδιωτικός Υπάλληλος)
΄Ολο το υλικό που μας δόθηκε είναι αποτελεσματικό και χρήσιμο. Το διαδίκτυο είναι σημαντικό, γιατί βοηθάει στις εργασίες μας αποτελεσματικά, αφού μπορείς να βρεις ό,τι θέλεις και για όποιο θέμα σε ενδιαφέρει. Τα περιοδικά και οι εφημερίδες είναι εξίσου σημαντικά, γιατί είναι πιο φιλικά και ξεκούραστα, εκτός από το γεγονός πως σε ενημερώνουν για όποιο θέμα επιλέξεις.
(Γυναίκα, 34 ετών, Έγγαμη, Οικιακά)
Όταν διαβάζω κάποια εφημερίδα ή ένα περιοδικό μπορώ να κατανοήσω τη γλώσσα, δηλαδή το κείμενο που διαβάζω μπορώ να καταλάβω τι λέει, τι μου ζητάει. Φυσικά ήταν αποτελεσματική (ενν. η χρήση τέτοιων αποσπασμάτων), γιατί πέρα από το κείμενο που διαβάζω υπάρχουν και φωτογραφίες, πληροφορίες, σταυρόλεξα και αυτό βοηθάει κατά τη γνώμη μου πολύ. Μαθαίνουμε τη γλώσσα καλύτερα και με πιο ευχάριστο τρόπο.
(Άντρας, 19 ετών, Άγαμος, Εργάτης, Οικογένεια οικονομικών μεταναστών από την Αλβανία, Εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα το 2004)
Με βοήθησε να βλέπω και να διαβάζω διαφορετικά οποιοδήποτε κείμενο. Φυσικά είναι καλύτερα να βλέπεις κάποια εφημερίδα ή στο Ίντερνετ, γιατί δε βλέπεις μόνο γράμματα αλλά και εικόνες και σχέδια και καταλαβαίνεις καλύτερα αυτά που διαβάζεις.
Συνολικά απάντησαν δεκαεννέα (19) εκπαιδευόμενοι. Στο δείγμα αντιπροσωπεύονται έξι (6) άντρες και δεκατρείς (13) γυναίκες. Οι άντρες γενικά είναι λιγότεροι σε αυτό το σύνολο του μαθητικού πληθυσμού, σε μία αναλογία 2/3. Μάλιστα, εκτός από δύο που δεν απάντησαν, οι λοιποί είναι ηλικίας έως τριάντα ετών. Οι περισσότεροι είναι άνεργοι ή ασχολούνται με αγροτικές εργασίες περιστασιακά. Ελάχιστοι, πιο «τυχεροί» υποαπασχολούνται ή εργάζονται ως εποχιακοί συμβασιούχοι υπάλληλοι. Σε καμία περίπτωση, τουλάχιστον εισοδηματικά, δεν εμπίπτουν καν στα οικονομικά δεδομένα της επονομαζόμενης (ακόμη τότε) G 700. Οι υψηλοί δείκτες ανεργίας στην πόλη και την περιφέρεια της Νάουσας και η συνεπόμενη οικονομική καχεξία αγγίζουν κυρίως αυτές τις ηλικίες. Ένας από τους λόγους που αποφασίστηκε η ίδρυση του Σ.Δ.Ε σε αυτήν την πόλη του νομού συνδέεται αναμφίβολα και με την κρατούσα παθογένεια. Οι 6 άντρες λοιπόν που συμμετείχαν στη συνέντευξη είναι 19, 22, 24, 25, 25 και 30 ετών αντίστοιχα. Και οι 13 γυναίκες ηλικιακά αντιπροσωπεύουν το φάσμα των 24, 26, 30, 34, 35, 37, 39, 42, 47, 49, 50 και 51 ετών αντίστοιχα.
Κατά το παιδαγωγικά θεμιτό κριτήριο τα τμήματα στους δύο Κύκλους Σπουδών δεν είναι ομοιογενή ως προς τις επιδόσεις. Είναι αξιοσημείωτο, όσο και αναμενόμενο, το γεγονός ότι οι περισσότεροι μαθητές έδωσαν έμφαση στην ορθογραφημένη μορφή των λέξεων, στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου, στην κατανόησή του καθώς και στην ορθή διατύπωση των νοημάτων. Εμπειρικά οι προσδοκίες αυτές ήταν ανιχνεύσιμες εξαρχής και προβάλλονταν από τους ίδιους τους εκπαιδευόμενους ως αδήριτες ανάγκες. Μάλιστα για τα άτομα άνω των τριάντα ετών, που κατά δήλωσή τους – όπως αποτυπωνόταν κατά τις συνεντεύξεις εγγραφής στο σχολείο και καταχωρούταν στο ατομικό τους φυλλάδιο – είχαν εγκαταλείψει το Γυμνάσιο από τους πρώτους μήνες φοίτησης έως ακόμη και λίγο πριν από την ολοκλήρωση της Τρίτης Τάξης, φαίνεται ότι η ορθογραφία ειδικά αποτελούσε φόβητρο. Έχοντας παιδευτικές προσλαμβάνουσες από ένα σύστημα πιο ανελαστικό, που την έννοια του γραμματισμού την περιόριζε στη γλωσσική μικροδομή και την τυπολογία, ήταν μοιραίο να οδηγηθούν σε αυτήν τη στρεβλή όσο και μονοδιάστατη αντίληψη για τη γλώσσα. Συχνά αναφέρονταν σε δασκάλους αυταρχικούς, που εξαντλούσαν όλη τους την αυστηρότητα σε αυτή τη σχηματική διδασκαλία. Ιδίως οι εργαζόμενοι ήταν εμφανές ότι διέπονταν από ενοχές για αυτή τους την «αδυναμία». Αισθάνονταν ότι εξαιτίας αυτού του παράγοντα υστερούσαν επαγγελματικά, κάποτε και ότι μειονεκτούσαν κοινωνικά!
Και εδώ ακριβώς παρουσιαζόταν η σοβαρή πρόκληση, το στοίχημα που έπρεπε να κερδηθεί. Όταν προσήλθαν στο σχολείο, έπρεπε αφενός να κατανικηθούν αυτές οι πλεγματικές τους καθηλώσεις και αφετέρου να αντιληφθούν έμπρακτα οι ίδιοι πως η γλωσσική διδασκαλία – άρα και η εγγραμματοσύνη – είναι κάτι πολύ πιο πέρα και πάνω από την ορθογραφία ή τη στείρα απομνημόνευση γραμματικών κανόνων. Έπρεπε να ξεπεραστούν αυτές οι εκμαθημένες εμπειρίες, που ήδη είχαν μετατραπεί σε αγκυλώσεις. Στις ευχετήριες κάρτες του Σ.Δ.Ε για τα Χριστούγεννα εκείνη τη χρονιά κατηγορηματικά είχα τονίσει και καταγράψει ένα μότο που παρέπεμπε απευθείας στον Ντεκάρτ: «Η γνώση είναι δύναμη! Αρκεί να της δίνεις και δεύτερη ευκαιρία…» Δουλεύοντας λοιπόν συστηματικά, σε κλίμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης και αλληλεπίδρασης, επιτεύχθηκε ο βασικός σκοπός της διδακτικής διαδικασίας. Οι εκπαιδευόμενοι αντιλήφθηκαν την αξία της αυτομόρφωσης, μέσα από την ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων, που ο γλωσσικός γραμματισμός διαρκώς επιβεβαιώνει. Ικανοποίησαν χρόνιες προσδοκίες, αισθάνθηκαν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και εν τέλει αυτή τους την εκτίμηση εξέφρασαν θετικά.
[1] Η εφημερίδα παρουσιάζει εξαιρετική ευελιξία ως προς το φάσμα του αυθεντικού υλικού∙ προφανώς επειδή η ίδια εμπεριέχει ευρεία ποικιλία κειμενικών ειδών. Προσφέρεται για πληθώρα εφαρμογών στην κατάκτηση της γλωσσικής εγγραμματοσύνης. Οι ασκήσεις – δραστηριότητες γλωσσικής δομής κινούνται στο προδιαγεγραμμένο σύστημα αναφοράς. Εκτός από την ορθογραφημένη χρήση της γλώσσας η μετάβαση σε συνθετότερες δομές κατά την επεξεργασία του γραπτού λόγου γίνεται απρόσκοπτα. Ο εκπαιδευόμενος οικειώνεται αρχικά με την ορολογία (πχ μέρη του λόγου, γραμματικές κατηγορίες όπως γένος, αριθμός, πτώση, χρόνος), μαθαίνει κατόπιν να κατανοεί τις βασικές λειτουργίες της σύνταξης (πχ υποκείμενο και κατηγόρημα, διάκριση κύριων προτάσεων από τις δευτερεύουσες), για να οδηγηθεί τελικά σε πιο απαιτητικές δεξιότητες στην επεξεργασία του γραπτού λόγου (φραστική ποικιλότητα, επαρκής χρήση των μετοχικών συνόλων, εννοιολογική διάκριση στη χρήση της παθητικής σύνταξης έναντι της ενεργητικής).
Σημείωση Φαρέτρας: Το 1ο μέρος της εργασίας μπορείτε να το διαβάσετε ΕΔΩ
