Ο μετασχηματισμός του εκπαιδευτικού μας συστήματος είναι ζήτημα συλλογικής συνείδησης

Γράφει ο Νίκος Φωτόπουλος

Το ότι ο χώρος της εκπαίδευσης έχει διαχρονικά προβλήματα το γνωρίζουμε όλοι. Το πιο σημαντικό κατά τη γνώμη μου βρίσκεται στην ουσία και την ποιότητα αυτού που αποκαλούμε «δημόσια και δωρεάν παιδεία». Το πόσο δηλαδή ποιοτική, κοινωνικά αποτελεσματική και αξιοκρατική είναι η δωρεάν παροχή εκπαιδευτικών υπηρεσιών και αγαθών σε όλους τους πολίτες ανεξαρτήτως κοινωνικής προέλευσης, φύλου, χρώματος, θρησκεύματος κλπ. Αυτά άλλωστε προβλέπονται και στα επίσημα κείμενα της ελληνικής πολιτείας και συχνά ακούγονται από τα χείλη των πολιτικών ηγεσιών και των εκπροσώπων τους. Ωστόσο το ερώτημα παραμένει. Γιατί δεν μπορούμε στην πράξη να δώσουμε σάρκα και οστά στον «ιδεότυπο» μιας ισχυρής «δημόσιας και δωρεάν παιδείας»; Γιατί δεν μπορεί η δημόσια εκπαίδευση στη χώρα μας να ορθοποδήσει και να σηκώσει το ανάστημά της απέναντί στη μετριότητα, στην υποβάθμιση, στην απαξίωση; Γιατί συνεχίζεται με σταθερή πορεία η υποχρηματοδότηση, ο μαρασμός και η συρρίκνωση του ρόλου και της αποστολής της ως δημόσιου αγαθού;

Ποια συναίνεση;
Είναι σαφές πως πέρα από τις αντικειμενικές δυσκολίες οι οποίες προσδιορίζουν με μετρήσιμα μεγέθη τα όρια και τις δυνατότητες των επιχειρούμενων μεταρρυθμίσεων, αυτό που βλέπουμε διαχρονικά να απουσιάζει είναι η έλλειψη ενός εθνικού και στρατηγικού οράματος. Ακόμα και όταν διαμορφώθηκαν διακομματικές επιτροπές και εθνικά συμβούλια παιδείας όλες οι προσπάθειες, οι συζητήσεις και οι προτάσεις ναυάγησαν λόγω της έλλειψης όχι μόνο συνεννόησης αλλά και της εκ των προτέρων άρνησης και καχυποψίας. Μα γιατί επιτέλους δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε στη χώρα τούτη;

Ορισμένοι λένε πως για αυτό ευθύνεται η έλλειψη κουλτούρας διαλόγου και η αδυναμία επίτευξης ισχυρών κοινωνικών συμβολαίων τόσο λόγω της νοοτροπίας μας ως λαού όσο και λόγω του ισχνού ρόλου της “κοινωνίας των πολιτών».
Άλλοι υποστηρίζουν πως ευθύνεται η επιβολή των ιδιωτικών συμφερόντων πάνω στο δημόσιο, σε ένα κράτος που αποποιείται συστηματικά τις ευθύνες του εκχωρώντας πεδία της δημόσιας σφαίρας σε ιδιώτες οι οποίοι κερδοσκοπούν εις βάρος του κοινωνικού συνόλου.

Άλλοι μιλούν για την αδιαφορία των πολιτικών και την απαξίωση που επιδεικνύουν απέναντι στο δημόσιο σχολείο με συνέπεια να εθελοτυφλούν για το τι συμβαίνει στο εκπαιδευτικό σύστημα μεταθέτοντας την ευθύνη της καλής εκπαίδευσης στις πλάτες των πολιτών. Και γιατί να ενδιαφερθούν άλλωστε αφού στην πλειοψηφία τους εμπιστεύονται την εκπαίδευση των παιδιών τους στα μεγάλα ιδιωτικά σχολεία. Εκεί που κατά παράδοση αναπαράγεται η «elite» της χώρας…
Κάποιοι άλλοι μιλούν για τον εθισμό των Ελλήνων πολιτών στον κοινωνικό ανορθολογισμό με συνέπεια την ανοχή και «τη συνενοχή» απέναντι σε παράδοξα όπως η συστηματική και ψυχαναγκαστική παραπαιδεία, η ανεργία των πτυχίων, η αποστροφή απέναντι στις τεχνικές και επαγγελματικές σπουδές κ.ο.κ

Είναι σαφές πώς αν δούμε σε επιμέρους ζητήματα την ισχύ αυτών των επιχειρημάτων θα εντοπίσουμε στοιχεία ορθότητας τα οποία ενδέχεται να μπορούν να συνθέσουν το πλαίσιο μιας εμπεριστατωμένης ερμηνείας της υφιστάμενης κρίσης. Το ίδιο θα συμβεί αν εξετάσουμε και άλλες ερμηνείες και αναλύσεις για τις αιτίες παρακμής της δημόσιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα (οι οποίες είναι δυστυχώς πολλές).

Επιστροφή στην ταξική εκπαίδευση
Ωστόσο στις σημερινές συνθήκες, συνθήκες δημοσιονομικής και ανθρωπιστικής κρίσης, συνθήκες πολιτικής και οικονομικής εξάρτησης της χώρας από τους δανειστές, τα πράγματα προβλέπονται ακόμα χειρότερα σε σχέση με πριν από 20 ή 30 χρόνια.

Με δεδομένη την όξυνση των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων , τη φτωχοποίηση και την εξαθλίωση σημαντικών τμημάτων του ελληνικού πληθυσμού, το ζήτημα της εκπαίδευσης μετατρέπεται όλο και περισσότερο σε καθαρά «ταξική περιπέτεια», αφού η εκπαιδευτική κινητικότητα και η επαγγελματική σταδιοδρομία ευθυγραμμίζονται με το κοινωνικό, μορφωτικό, οικονομικό και πολιτισμικό υπόβαθρο του καθενός.

Στις μέρες μας το χάσμα ανάμεσα σε «έχοντες και μη», διευρύνεται με συνέπεια η κοινωνία μας να διχάζεται βίαια και να βαθαίνουν οι εκπαιδευτικές και κοινωνικές ανισότητες εις βάρος των ασθενέστερων. Κι όσο αυτό θα οξύνεται τόσο η προοπτική μιας εθνικής στρατηγικής για την παιδεία θα απομακρύνεται αφού οι ακραίες ταξικές αντιθέσεις δεν πρόκειται να διαμορφώσουν πρόσφορες συνθήκες για μια σοβαρή, μακροπρόθεσμη συζήτηση και έστω οριακή συνεννόηση για την αντιμετώπιση των διαχρονικών μας ζητημάτων.

Κι αυτό είναι απογοητευτικό γιατί τη στιγμή που στην παγκόσμια γεωπολιτική σκηνή τα εκπαιδευτικά συστήματα αναπροσαρμόζονται με ορμή, στην εγχώρια πραγματικότητα αναμασάμε την εθνική μας μιζέρια αφήνοντας τους καλύτερα εκπαιδευμένους να παίρνουν το δρόμο της μετανάστευσης την ίδια στιγμή που το ελληνικό δημόσιο έχει δαπανήσει τεράστια ποσά για την εκπαίδευσή τους. Εν κατακλείδι αυτό που μένει για τη χώρα μας είναι ο ρόλος μιας «αποικίας» φθηνών διακοπών ή φθηνού εργατικού δυναμικού.

Μεταρρύθμιση στην κοινωνία, Μεταρρύθμιση στην εκπαίδευση
Είναι σαφές πως ο δρόμος για την ανασυγκρότηση της δημόσιας εκπαίδευσης περνά μέσα από ριζικές αλλαγές στην ελληνική κοινωνία: μέσα από την οριοθέτηση και την επαναδιαπραγμάτευση των σχέσεων της χώρας μας με τους διεθνείς παράγοντες και εταίρους, την επαναθεμελίωση των δικαιωμάτων στην εργασία, στην κοινωνική ασφάλιση, στα κοινωνικά αγαθά. Το διαρκές αίτημα για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας σε όλους τους τομείς της οικονομίας οφείλει να συνδεθεί με τη μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Η προοπτική αυτή, μεταξύ άλλων επιβάλλει:

την επίτευξη μιας νέας ισορροπίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης των σπουδών,
την ανάπτυξη νέων κλάδων και ειδικοτήτων αιχμής,
τον ορθολογικό, κοινωνικά και εκπαιδευτικά αποδεκτό σχεδιασμό όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης
τη ριζική αναμόρφωση όλης της φιλοσοφίας και της αρχιτεκτονικής των εκπαιδευτικών θεσμών
την ενίσχυση της έρευνας και της καινοτομίας,
την ενίσχυση της απασχόλησης, από εξειδικευμένο, καταρτισμένο και γερά μορφωμένο εργατικό δυναμικό με στόχο την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας στο διεθνές περιβάλλον.
την πλατιά ανάπτυξη της δια βίου μάθησης σε όλη την επικράτεια,
την αξιοποίηση όλων των εργαλείων εκπαιδευτικής πολιτικής που η Ευρωπαϊκή εμπειρία είναι σε θέση να μας προσφέρει με πρωταρχικό μας μέλημα την περιστολή των εκπαιδευτικών και κοινωνικών ανισοτήτων και την ενίσχυση των ασθενέστερων
την πλατιά, συνεχή και βασανιστική δημόσια συζήτηση για την αναζήτηση διεξόδου και τη χάραξη πορείας

Παράλληλα είναι επιβεβλημένο να βάλουμε φραγμό στο νεοσυντηρητισμό, στο θεσμικό αυταρχισμό, στην παλινόρθωση του σκοταδισμού προτάσσοντας τον εκδημοκρατισμό των εκπαιδευτικών θεσμών, την καλλιέργεια της δημοκρατικής συνείδησης μέσα στα εκπαιδευτικά ιδρύματα αλλά και τη διαρκή αναμέτρηση με τη γραφειοκρατία, το νεποτισμό, τη διαφθορά και την αναξιοκρατία, συμπτώματα που φύσει και θέσει ενδημούν ως «Λερναία Ύδρα» μέσα σε όλους τους εξουσιαστικούς θύλακες κάθε διοικητικού μηχανισμού.

Ας μην ξεχνάμε όμως το αναγκαίο υλικό υπόβαθρο όλων των ισχυρών εκπαιδευτικών συστημάτων: τη γενναία χρηματοδοτική στήριξη σε υποδομές (κτίρια, εργαστήρια, γυμναστήρια, υποδομές ολοήμερων σχολείων κ.λ.π), μέσα και ανθρώπινο δυναμικό (εκπαιδευτικοί, γραμματείες, σχολικοί φύλακες, γραφεία συμβουλευτικής και ψυχολογικής στήριξης, στελέχη διοικητικής υποστήριξης και μέριμνας κλπ), τη μισθολογική και κοινωνική αναγνώριση των εκπαιδευτικών.

Εν κατακλείδι ο ριζικός μετασχηματισμός του εκπαιδευτικού μας συστήματος απαιτεί περισσότερα από ένα, έστω και καλών προθέσεων, μεταρρυθμιστικό εγχείρημα. Αντικειμενικά συνδέεται άρρηκτα με τη διαλεκτική της σύγκρουσης θέσεων και αντιλήψεων, με την αναγκαία αλλαγή των συσχετισμών δύναμης σε πολιτικό επίπεδο καθώς και με την ανάγκη να αλλάξει η ίδια η κοινωνία τη συλλογική της συνείδηση. Αυτό όμως δεν πρόκειται να συμβεί ούτε τυχαία, ούτε «αυθόρμητα».

ΥΓ: Ο Νίκος Φωτόπουλος είναι Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

Πηγή: http://360pedia.gr