Ο εικαστικός Χάρης Κοντοσφύρης και οι αναζητήσεις του

Συνέντευξη στη Δήμητρα Σμυρνή

Με αφορμή την τελευταία του έκθεση στη “Γκαλερί Παπατζίκου”, στη Βέροια, με θέμα “Η αγιότητα είναι πειρασμός”, ο εικαστικός Χάρης Κοντοσφύρης, επίκουρος καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών, στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, μιλά στη Φαρέτρα για τις καλλιτεχνικές του αναζητήσεις, τη σχέση του με τους φοιτητές του, την πόλη, όπου ζει και εργάζεται, τη Φλώρινα, μιλά για τον καλλιτέχνη και τη θέση του στην εποχή της κρίσης.

Η έκθεσή σας στη Βέροια, στη Γκαλερί Παπατζίκου, έχει θέμα την αγιότητα. Τι σας ώθησε να επιλέξετε ένα τέτοιο θέμα σε μια εποχή πέρα για πέρα υλιστική;
Η εποχή πράγματι είναι υλιστική, με πάρα πολλές δυσκολίες. Αλλά η ταπεινότητα, που απαιτεί η εποχή μέσα από τις δυσκολίες της, πολλούς από μας θα μάς οδηγήσει σε μια πιο ασκητική αντίληψη της καθημερινότητας, θα μας οδηγήσει στο μοίρασμα, στην κατανόηση του άλλου. Και με την Τέχνη έχει συμβεί το αντίθετο. Εκεί που περίμενες ότι οι Τέχνες δε θα αναπτυχθούν, τα καλλιτεχνικά γεγονότα είναι δεκαπλάσια. Αυτό σημαίνει ότι η διάθεση για μοίρασμα, για κατανόηση, είναι μπροστά μας. Αυτή ήταν η πρώτη αφορμή θα έλεγα, για να μιλήσω για ασκητισμό, για αναζήτηση της αγιότητας.

Πόσο επηρεαστήκατε από άλλους ζωγράφους στο συγκεκριμένο θέμα;
Παράδειγμα, οι πειρασμοί του Αγ. Αντωνίου, του Ιερώνυμου Μπος, λειτούργησαν θεματικά ή έστω ψυχολογικά στην επιλογή σας αυτή;
Ξεκίνησε η ιδέα από δύο μορφές, που θα συναντιόντουσαν σ’ έναν χαμηλό ορίζοντα, μπροστά στο δέος του σύμπαντος και του ουρανού, αλλά ένιωσα κάποια στιγμή ότι θα ήθελα να δημιουργήσω μια πιο δυνατή αφήγηση, και ανέτρεξα σε πάρα πολλούς, στον Νταλί, στον Ιερώνυμο Μπος, στον Γούλιαμ Μπλέικ, στον Καζαντζάκη και στην Ασκητική του, και σε πολλά άλλα στοιχεία, πριν η έρευνά μου φτάσει στο τέλος .

Πώς ένα τέτοιο θέμα με καθαρά πνευματικές και μεταφυσικές προεκτάσεις, αποδίδεται με κυρίαρχο υλικό το τσιμέντο; Δεν είναι ένα εξαιρετικά σκληρό υλικό για μια τέτοια θεματολογία;
Πριν από 20 περίπου χρόνια ξεκίνησα την έρευνα πάνω στο τσιμέντο.
Οι περισσότεροι πίστευαν ότι είναι ένα άθλιο υλικό, και μάλιστα είχαν την προκατάληψη ότι ήταν άσχημο. Μόνο σε κάποιες λειτουργικές συνθήκες θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί, όπως σε μια γέφυρα, που θα μπορούσε να φτιαχτεί από τσιμέντο. Η έρευνά μου επιβεβαιώνει όμως ότι είναι ένα από τα πιο αρχαία υλικά. Δηλαδή οι κρεμαστοί κήποι της Βαβυλώνας δε θα υπήρχαν, αν δεν υπήρχε εκείνο το είδος του αρχαίου τσιμέντου, όχι βέβαια αυτό που χρησιμοποιούμε εμείς . Καταφέρανε μ’ αυτό και κάνανε απίστευτες κατασκευές! Παράδειγμα, οι Ρωμαίοι το Κολοσσαίο δεν το έχτισαν χωρίς τσιμέντο. Είναι ένα πανάρχαιο υλικό και γίνεται όλο και πιο εύπλαστο. Όταν το ξεκίνησα, προσπάθησα να δείξω τη δυσμορφία του, αυτό που έκανε όλους να έχουν μια προκατάληψη. Το πρότεινα γεμάτο ρωγμές και σπασίματα. Βέβαια, με τα χρόνια, όσο το μαθαίνεις, τόσο σου μιλάει το ίδιο. Βλέπεις ότι αυτό το τσιμέντο, που πριν 20 χρόνια δούλευα, δεν καμία σχέση μ’ αυτό που κυκλοφορεί στην αγορά σήμερα. Οδηγήθηκα από την ίδια τη βιομηχανία του τσιμέντου να το ενισχύσω με ρητίνες, κι εκεί ανακάλυψα καινούργια πράγματα. Να φαίνεται σχεδόν σα να είναι λάδι.

Στα συγκεκριμένα έργα σας ο επισκέπτης παρατηρεί εμφανέστερα δύο και όχι τρεις διαστάσεις. Επίδραση της Βυζαντινής Αγιογραφίας ή συνειδητή επιλογή κάποιου άλλου στόχου;
Υπάρχουν και οι τρεις διαστάσεις. Υπάρχει όμως κάτι που ήθελα να διασώσω, οπωσδήποτε .Την παράδοση των δύο διαστάσεων, η οποία είναι παμπάλαια, από τα σπήλαια μέχρι τις φορητές εικόνες, αλλά κι από το θέατρο σκιών. Η διαδικασία του θεάτρου σκιών ήταν ένα πολιτισμικό γεγονός, που συνδέονταν με την Ανατολή και με την Οθωμανική Αυτοκρατορία , και που, όπου έφτανε, το πήγαινε. Επειδή εμείς ήμασταν κατακτημένοι, είχαμε τις επιδράσεις του θεάτρου σκιών κι αυτό πιστεύω ότι βοήθησε πάρα πολύ στο να αναπτυχθεί μια άλλη αντίληψη γύρω από την εικόνα. Αυτόν το φόρο τιμής, σ’ αυτό το θέατρο, ανακαλώ μέσα από το τσιμέντο.

Στους πίνακές σας, το χρώμα με τη μορφή του φόντου δημιουργεί ένα εντυπωσιακό κοντράστ με τις σκούρες φιγούρες. Γιατί σκούρες οι φιγούρες και γιατί έντονα εξωπραγματικοί οι ουρανοί σας; Πώς αποσυμβολοποιούνται όλ’ αυτά;
Προσπαθώ να συνδυάσω μια θεατρική διάσταση με μια κινηματογραφική νοσταλγία. Είναι μια καινούργια επινόηση της σκέψης να νοσταλγεί κινηματογραφικά. Έτσι λοιπόν, η οριζόντια διάταξη των μορφών και το φόντο έχει σχέση μ’ αυτήν την οπτική. Η σχέση ουρανού και γης, μ’ έναν χαμηλό ορίζοντα στη σύνθεση, είναι μια πρόταση εικαστική, που έχει σχέση με τον ασκητισμό. Όσο για τον ουρανό, όχι μόνο χάσαμε το βαθύτερο συμβολισμό του, την ταύτισή του με το πνεύμα , αλλά και την αίσθηση της ομορφιάς του, αφού πάψαμε να τον κοιτούμε μέσα στη φωταψία των πόλεων.

Πέρα από τη ζωγραφική, η γλυπτική, οι επιτοίχιες κατασκευές και οι εγκαταστάσεις, αποτελούν εκφράσεις της καλλιτεχνικής σας δραστηριότητας. Μοιράζεστε με το ίδιο πάθος και στα τέσσερα;
Όλα συνυπάρχουν σ’ ένα έργο, ακόμη και σ’ αυτήν εδώ την έκθεση. Υπάρχει η αίσθηση της κατασκευής, που προέρχεται από το θέατρο σκιών, υπάρχει η αίσθηση της πλαστικότητας, που αποπνέει το τσιμέντο, ακόμη και ο τρόπος που τοποθετήθηκαν οι πίνακες έχει σχέση με τις επιτοίχιες κατασκευές.

Ως δάσκαλος, καθηγητής επίκουρος στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, δείχνετε νομίζω μια γενναιοδωρία προς τους μαθητές σας, αφού συνεκθέτουν, εδώ μαζί σας , κάποια τους σχέδια. Παίρνετε κι από αυτούς στοιχεία; Αλληλοεπιδράτε;
Αυτό το θεωρώ πολύ φυσιολογικό. Αυτό που θα ήθελα να πετύχω στη συναναστροφή μου μ’ αυτά τα παιδιά είναι να μάθουνε. Ειδικά στην Καλών Τεχνών, όπου μπαίνουν με ειδικές εξετάσεις, και είναι ήδη σ’ ένα υψηλό επίπεδο. Πρέπει να βοηθήσω, να συντονίσω – με θεωρώ συντονιστή, όχι δάσκαλο – ν’ αναδυθούν αυτά τα στοιχεία. Με όλες τις αφορμές που θα μας δοθούνε, θα γίνει μια τέτοια προσπάθεια. Ύστερα το καινούργιο Πανεπιστήμιο πρέπει να είναι εξωστρεφές, πρέπει να σχετιστεί με την κοινωνία. Δεν μπορεί να είναι το παλιό, που έκανε ό,τι έκανε, την έρευνά του, και τα κρατούσε για τον εαυτό του και τη σοφία του. Πρέπει να τα μοιράζει αυτά. Μέσα σ’ αυτό το μοίρασμα προκύπτει η επικοινωνία, με όσο γίνεται περισσότερα παιδιά. Έτσι αρχίζει η αλληλοεπίδραση.

Γεννηθήκατε στη Λέσβο, σπουδάσατε στην Αθήνα και ζήσατε και στην Αφρική. Τώρα ζείτε στη Φλώρινα, όπου διδάσκετε. Πόλη μικρή, πόλη συντηρητική κατά πολλούς. Πώς λειτουργεί ένας καλλιτέχνης μέσα στη Φλώρινα;
Δεν μπορώ να παραδεχτώ ότι είναι συντηρητική. Είναι όπως όλες οι άλλες επαρχιακές πόλεις, και μάλιστα με έντονη παράδοση .Μην ξεχνάμε ότι εκεί έγινε το πρώτο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Ελλάδα. Αλλά η λειτουργία της καθημερινής ζωής είναι πραγματικά συντηρητική, γι αυτό δεν επιτρέπει την ανάπτυξη, γι αυτό και οι προσπάθειες που κάνουν τόσο οι δάσκαλοι, όσο και οι μαθητές, είναι υπερβολικές. Αν θέλει κάποιος να μετακινηθεί γρήγορα ή απλώς για να δει μια έκθεση στη Μητρόπολη, την πιο μεγάλη, την κοντινή, και όχι τη Θεσσαλονίκη, έχει απίστευτες δυσκολίες. Έτσι, υπάρχει και μια απομόνωση.

Ποιο ρόλο παίζει στη ζωή του καλλιτέχνη η κρίση ;Και πόσο η Τέχνη μπορεί να αφυπνίσει;
Είναι και κοινωνική και πολιτιστική και πνευματική και ηθική η κρίση. Αλλά θα ήθελα να αναφερθώ στο κοινωνικό κομμάτι. Νιώθω ότι πολλοί άνθρωποι γύρω σου θέλουν να μιλήσεις και να πάρεις κι εσύ θέση. Και μπορείς να πάρεις με το έργο σου. Πρέπει ν’ ανταποκριθείς στο κάλεσμα της κοινωνίας. Πρέπει να πάρεις μέρος στο «παιχνίδι» της ζωής και της Τέχνης, αφού η ανώτατη μορφή δημιουργίας είναι το παιχνίδι.