Ο Κήπος των Ηρώων στο Μεσολόγγι. Εκεί, όπου η μνήμη συναντά την ανδρεία
«Να μιλήσω για ήρωες…» Γιώργος Σεφέρης (Τελευταίος Σταθμός)
Πώς να μιλήσει κανείς για ήρωες σε μια εποχή άκρως αντιηρωική σαν την εποχή μας, όπου οι ιδέες και οι αξίες μηδενίστηκαν, υποταγμένες στο κέρδος και στην ομογενοποίηση μιας τεράστιας αγοράς;
Η παγκοσμιοποίηση για άλλους ενέχει τον κίνδυνο της απώλειας της θρησκευτικής ταυτότητας, για άλλους της γλωσσικής, μοιραία της εθνικής και πάνω απ’ όλα της ταυτότητας του ανθρώπου που σκέφτεται, αισθάνεται, αποφασίζει και πράττει σύμφωνα με άξονες πατροπαράδοτους, όπως η ελευθερία και η αξιοπρέπεια, που οδηγεί στην ανδρεία για την υπεράσπισή τους.
«Δρόμο ν’ ανοίξουν τα σπαθιά κι ελεύθεροι να μείνουν…» Διονύσιος Σολωμός (Ελεύθεροι Πολιορκημένοι)
Στους στίχους του Σολωμού – στο ωριμότερο και πιο ολοκληρωμένο ιδεολογικά και τεχνικά έργο του, παρόλο που δεν πρόλαβε να το τελειώσει – και στην Ιστορία, οι Μεσολογγίτες είναι εδώ και 200 περίπου χρόνια το σύμβολο της Ελευθερίας. Ελεύθεροι Πολιορκημένοι…
Αν η πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου, το 1822, κατέληξε σε αποτυχία των Τούρκων να το κυριεύσουν, η δεύτερη, το 1825, ξεκινά τον Απρίλιο από τον Κιουταχή και ενισχύεται αργότερα από τον Ιμπραήμ, με δυνάμεις υπέρμετρες.
«Πέλαγο μέγα πολεμά, βαρεί το καλυβάκι…» Σολωμός
Και μόνο οι λέξεις πέλαγο και καλυβάκι δείχνουν την ανισότητα των δυνάμεων…
Το Μεσολόγγι αντέχει έναν ολόκληρο χρόνο την πολιορκία μέχρι τον Απρίλη του ΄26, που αποφασίζεται η Έξοδος. Η πείνα είναι πια ο μεγαλύτερος εχθρός των υπερασπιστών του …
«Το Μεσολόγγι τώρα τοιμάζεται να βγει, με το σπαθί. Τοιμάζεται κι η χήρα Μάνθα, η Μεσολογγίτισσα, να βγει κι αυτή. O Τούρκος αν νικήθηκε χίλιες φορές, της πείνας το θεριό είν’ ανίκητο. Έτσι ο λαός, μαζί με τη Φρουρά, πήρανε την απόφαση. Κι απόψε…» Γιάννης Βλαχογιάννης (Η Έξοδος)
Έχουν γραφτεί τόσα πολλά για την Έξοδο, τι θα πρόσθεταν τα δικά μας λόγια; Κι αν γράφτηκαν αυτά τα λίγα σήμερα, είναι γιατί πώς θα μπορούσαμε να περιγράψουμε την περιδιάβαση μας στον Κήπο των Ηρώων, χωρίς να περάσουμε, έστω ελάχιστα, μέσα από τα γεγονότα;
Στα βορινά της πόλης του Μεσολογγίου ο Κήπος καταλαμβάνει έναν χώρο 14 στρεμμάτων, με τεράστιες φοινικιές, κυπαρίσσια και ευκαλύπτους, ένα κοιμητήριο, όπου η μνήμη συναντά την ανδρεία. Ένας τόπος, όπου θάφτηκαν οι μαχητές της φρουράς της Ιερής Πόλης του Μεσολογγίου. Και η λέξη «ιερή» που με περηφάνια τη λένε και οι σημερινοί κάτοικοί της, είναι εκείνη που εκφράζει το βάθος του αγώνα και της θυσίας τους μέχρις εσχάτων.
Οι γιορτές της Εξόδου που γίνονται κάθε χρόνο στο Μεσολόγγι, με ιδιαίτερο σεβασμό στο γεγονός, κορυφώνονται το Σαββάτο του Λαζάρου και την Κυριακή των Βαΐων, με την μεγάλη πομπή να διασχίζει την πόλη και να καταλήγει στον Κήπο των Ηρώων. Όσοι συμμετέχουν στην πομπή ντύνονται με παραδοσιακές στολές και με πένθιμο βηματισμό συνοδεύουν την εικόνα της Εξόδου, που φυλάσσεται στην Πινακοθήκη της πόλης.
Πριν περάσεις την πόρτα του Κήπου, σταματάς για λίγο απέναντι, στο μικροσκοπικό εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής, όπου πάρθηκε η απόφαση για την Έξοδο και όπου ο Ιωσήφ Ρωγών μετάλαβε το πλήθος. Το δισκοπότηρο φυλάσσεται στα ιερά κειμήλια της Πινακοθήκης στην πόλη.
Το εκκλησάκι, φρεσκοβαμμένο, μπορεί να έχει μια τελείως διαφορετική εικόνα από τότε, αλλά εκείνο που συγκινεί είναι τα φρέσκα λουλούδια στα ανθογυάλια του. Μια ατμόσφαιρα βαθιάς υποβλητικής ευλάβειας πλανιέται στο μικρό χώρο.
Μπαίνοντας στον Κήπο, στη σιδερένια πόρτα του σε υποδέχονται πρώτες οι σημαίες, που ένα μικρό φθινοπωρινό αεράκι, 22 Οκτωβρίου με πολύ ωραίο ήλιο, τις ανεμίζει. Δεξιά σε πλάκα η απόφαση του Καποδίστρια, ήδη το 1829, να μεταφερθούν εδώ οστά των πολεμιστών, με τα ονόματά τους.
Ο Κήπος θα πάρει την τωρινή του μορφή μετά από απόφαση του Όθωνα και της Αμαλίας. Γίνεται η ανακομιδή των οστών το 1838 και ανακατασκευάζεται το πέτρινο τείχος περιμετρικά. Μεταφέρονται και τα οστά του Μάρκου Μπότσαρη, που σκοτώθηκε πριν τη Δεύτερη Πολιορκία. Το 1858 ολοκληρώνεται η εικόνα του Κήπου με τη δεντροφύτευση που δίνει μια άλλη αίσθηση στον επισκέπτη.
Προχωρώντας βλέπεις σταυρούς απλών αγωνιστών που σκοτώθηκαν στη δεύτερη πολιορκία, σεμνούς στη σκιά των δέντρων. Κάθε τόσο προτομές άλλων αγωνιστών, που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο, όπως ο Φρούραρχος του Μεσολογγίου, σε κοιτάζουν αγέρωχες, σαν να γνωρίζουν το μέγεθος της πράξης τους.
Όμως ήδη από την είσοδο φαίνεται στο βάθος, στην καρδιά του Κήπου, να κυριαρχεί υπερυψωμένος ο ανδριάντας του Λόρδου Βύρωνα. Με πρόσωπο νεανικό, με βλέμμα να χάνεται στο βάθος του ορίζοντα, ο Μπάιρον και η προσφορά του στο Μεσολόγγι δεν αποτελούν απλά μια προσφορά του Φιλελληνισμού στον Αγώνα, αποτελούν τη μέγιστη ένδειξη ρομαντισμού, όχι μόνο στην ποίηση αλλά και στη ζωή. Ο ποιητής δεν έδωσε μόνο την περιουσία του και το χρόνο του στον Αγώνα, αλλά και την ίδια τη ζωή του.
Ο Φιλελληνισμός και η παρουσία του στο Μεσολόγγι δεν σηματοδοτούνται μόνο από τον Μπάιρον. Ατέλειωτα μνημεία, αφιερωμένα στους Φιλέλληνες του Μεσολογγίου βρίσκονται διάσπαρτα, θυμίζοντας τις έννοιες αλληλεγγύη και δίκαιο.
Τα Παιδιά της Σαμαρίνας έχουν το δικό τους μνημείο, αλλά και Γάλλοι, Άγγλοι, Γερμανοί, Πολωνοί, φιλέλληνες από τη μακρινή Σκανδιναβία, Ιταλοί, Ρώσοι, Κύπριοι και άλλες εκπροσωπήσεις εθνών και όχι κρατών. Τα κράτη ήταν εχθρικά ή αδιάφορα αρχικά απέναντι στον Αγώνα για την Ανεξαρτησία της Ελλάδας, οι λαοί τους όμως τους ανάγκασαν να πάρουν θέση, όταν ο Φιλελληνισμός ανδρώθηκε ως κίνημα πια στην Ευρώπη. Όλοι αυτοί οι λαοί έχουν την τιμή που τους πρέπει στον Κήπο. Τα μνημεία Ελλήνων και Φιλελλήνων είναι συνολικά 69, με πολλούς σταυρούς και ονόματα απλών πεσόντων.
Το ανακατασκευασμένο τείχος με τις πολεμίστρες και τα κανόνια του δεν μπορεί παρά να διεγείρει συναισθηματικά τον επισκέπτη, καθώς μέσα στον Κήπο επικρατεί η σιωπή της μνήμης κι έξω από το τείχος βλέπεις και ακούς τις εικόνες και τους ήχους του σήμερα.
Βγαίνεις από τον ιερό χώρο, αφού έχεις διαγράψει έναν μεγάλο κύκλο, με μια έντονη συναισθηματική φόρτιση.
Όμως πέρα από τα συναισθήματα, σκέψεις για το σήμερα σε βασανίζουν περισσότερο από ποτέ… Η αγνότητα του Φιλελληνισμού τότε και ο εξευτελισμός της Ελλάδας στα διεθνή φόρα μέσα στα χρόνια της κρίσης τώρα… Η αγέρωχη αντρεία του τότε και η οσφυοκαμψία του σήμερα απέναντι στους δυνατούς…
Να μιλήσουμε, λοιπόν, για ήρωες; Σήμερα, ίσως χρειάζεται περισσότερο από ποτέ…
Φωτογραφίες: faretra.info
