Παντελής Μαρκούλης. Κατακτώντας την κορυφή – Ο Βεροιώτης μαθητής, που αναδείχθηκε πρώτος των πρώτων στις Πανελλαδικές Εξετάσεις

Συνέντευξη στη Δήμητρα Σμυρνή

Οι Πανελλαδικές Εξετάσεις είναι ένας στίβος σκληρός, σχεδόν ανελέητος για τα παιδιά που διαγωνίζονται σ’ αυτόν, καταθέτοντας χρόνο, ελπίδες –πολλές φορές ανεκπλήρωτες- αλλά και ένα μεγάλο μέρος της νιότης τους, προσηλωμένα αποκλειστικά στον ένα και μοναδικό στόχο, την επιτυχία.

Ο Παντελής Μαρκούλης είναι ο φετινός μαθητής που αναδείχθηκε στις εξετάσεις πρώτος των πρώτων πανελλαδικά, με 19.760 μόρια, κάνοντας περήφανη την οικογένειά του, το σχολείο του, το 4^ο Λύκειο Βέροιας, και την πόλη μας τη Βέροια, που είχε ανάγκη, μετά από τη σκιά που έπεφτε πάνω της, λόγω παλιότερων αλλά και πρόσφατων γεγονότων που την αδίκησαν, να δείξει κι αυτό της το πρόσωπο. Να δείξει την επιτυχία ενός παιδιού της, που δεν είναι καθόλου τυχαία.

 Είναι αποτέλεσμα όχι μόνο μιας συστηματικής προετοιμασίας -που έγινε χωρίς φροντιστηριακά μαθήματα, όπως χαρακτηριστικά είπε ο Παντελής- αλλά και μιας έντονης προσωπικότητας ενός νέου ανθρώπου, που εντυπωσιάζει το συνομιλητή του με τις απόψεις του, αλλά και με την ικανότητά του να χειρίζεται άριστα τον προφορικό λόγο, πράγμα καθόλου εύκολο.

Ο Παντελής Μαρκούλης μιλά στη “Φαρέτρα” για τον αγώνα και την επιτυχία του, καταθέτοντας όμως και τη δική του νεανική οπτική πάνω σε θέματα περισσότερο σύνθετα, όπως είναι το Εκπαιδευτικό Σύστημα, το Δημόσιο Σχολείο, ο ιδεολογικός προσανατολισμός που πρέπει να διακρίνει τους νέους, αλλά και η στάση ζωής τους απέναντι στα προβλήματα του τόπου μας.         

Πώς αισθάνεσαι, Παντελή, μετά απ’ αυτήν την τεράστια επιτυχία; Ποια ήταν τα συναισθήματά σου την ημέρα της ανακοίνωσης των αποτελεσμάτων και ποια είναι τώρα με την απόσταση του χρόνου;

Αισθάνομαι ιδιαίτερα ικανοποιημένος. Σε καμία περίπτωση ξαφνιασμένος, καθώς κατέβαλα μια σοβαρή και συστηματική προσπάθεια καθ’ όλη τη διάρκεια της μαθητικής μου πορείας και μάλιστα στην τελευταία τάξη του Γενικού Λυκείου. Την ημέρα των αποτελεσμάτων χάρηκα, όπως είναι φυσικό, αρκετά και σαφώς αισθάνθηκα δικαιωμένος για τον αγώνα μου. Τώρα, από τη χρονική απόσταση και με τη συνακόλουθη ψυχραιμία, συνειδητοποιώ την επιτυχία μου και –κυρίως- νιώθω περήφανος που κατάφερα να εισαχθώ στη σχολή που επιθυμώ.

Ποια σχολή επιλέγεις και γιατί;

Επιθυμώ να φοιτήσω στη Νομική σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η Νομική είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα επιστήμη, μια θεωρητική επιστήμη που πραγματικά με ελκύει. Ο δικηγόρος, πέραν του γεγονότος ότι είναι σε θέση να βοηθήσει τον πελάτη του σε μια δύσκολη στιγμή που αντιμετωπίζει, λειτουργεί ταυτόχρονα και ως παιδαγωγός με την έννοια ότι αποτελεί τον κυριότερο αρωγό στην προσπάθεια  του πελάτη του να μπει στον σωστό δρόμο. Ο δικηγόρος με το έργο του δίνει κατ’ ουσία μια δεύτερη ευκαιρία στον πελάτη του να διορθώσει τα λάθη του με την εσωτερίκευση του αισθήματος της δικαιοσύνης. Βεβαίως, και ο πατέρας μου, που επίσης είναι δικηγόρος, με επηρέασε -όχι άμεσα, με την έννοια της απαίτησης-  ώστε να ακολουθήσω τη νομική επιστήμη. Εύχομαι να έχω μία εξίσου επιτυχή πορεία μ’ αυτόν.

Ήταν όνειρό σου από παιδί να γίνεις δικηγόρος;

Ο στόχος που είχα θέσει από την πρώτη τάξη του Γυμνασίου ήταν η Νομική και δεν άλλαξε μέχρι σήμερα. Πάντοτε με έλκυε αυτή η επιστήμη λόγω των παραγόντων που προανέφερα.

Τι πιστεύεις ότι σε οδήγησε τόσο ψηλά ; Το διάβασμα, η αντίληψη, που σίγουρα διαθέτεις, η γενικότερη παιδεία ή όλα μαζί;

Νομίζω πως ήταν ένας συνδυασμός όλων των παραπάνω που με οδήγησε σε αυτό το αποτέλεσμα. Όσον αφορά το διάβασμα, σε καμία περίπτωση δεν ακολούθησα εξαντλητικούς και φρενήρεις ρυθμούς. Αντιθέτως, η συστηματική, μεθοδική και προγραμματισμένη μελέτη είναι που έφερε την επιτυχία. Ωστόσο, δεν είναι μόνο η μελέτη των μαθημάτων αυτή καθεαυτή. Χρειάζεται μια γενικότερη γνωστική κατάρτιση που κερδίζεται με την καλλιέργεια μίας ευρύτερης παιδείας . Η τελευταία επιτυγχάνεται με την περαιτέρω ενασχόληση του μαθητή όχι μόνο με τα γνωστικά αντικείμενα στα οποία καλείται να διαγωνιστεί αλλά και με άλλα γνωστικά πεδία. Όλα αυτά προσφέρουν νέες εμπειρίες και μία πιο πλατιά αντίληψη των πραγμάτων  και εν τέλει τον εφοδιάζουν με στοιχεία που σίγουρα θα του φανούν χρήσιμα κατά τη διάρκεια της εξέτασης αλλά και απαραίτητα για την υπερπλήρωση των στόχων του.

Ποια είναι τα ενδιαφέροντά σου στον ελεύθερο χρόνο σου; Διάβασμα βιβλίων, μουσική, αθλητισμός…  Τι απ’  όλα αυτά κατέχει μια ιδιαίτερη θέση στη ζωή σου;

Το διάβασμα βιβλίων καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του ελεύθερου χρόνου μου. Ασχολούμαι ιδιαίτερα με την Αρχαία Ελληνική Γραμματεία και συγκεκριμένα με τη μελέτη αρχαίων ελλήνων συγγραφέων από το πρωτότυπο και τη μετάφρασή τους. Από τους ρήτορες θαυμάζω τον Ισοκράτη, λόγω της βαθιάς αίσθησης του δικαίου που διαθέτει και των προοδευτικών αντιλήψεων που εκφράζει για την εποχή που έζησε. Από τους φιλοσόφους ο Πλάτωνας μού είναι ιδιαίτερα αγαπητός, όχι τόσο για τις ιδεολογικές του πεποιθήσεις,  όσο για τον τρόπο γραφής του. Από τη σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη προτιμώ τον Ευάγγελο Παπανούτσο και τον Ουμπέρτο Έκο. Διαβάζω κάποιες φορές και ποίηση. Θαυμάζω τα έργα των Καβάφη και Καρυωτάκη. Μολονότι σε πρώτη ανάγνωση οι δύο αυτοί ποιητές φαίνονται εντελώς απαισιόδοξοι, αν ψάξουμε βαθύτερα,  βρίσκουμε τη δύναμη για αλλαγή που εκφράζουν, ιδιαίτερα ο Καρυωτάκης, που ο ίδιος και η γενιά του έζησαν μεγάλες απογοητεύσεις. Όσον αφορά τον αθλητισμό και τη μουσική,  απολαμβάνω τα αγαθά τους παθητικά, με το νόημα ότι δεν ασχολούμαι ο ίδιος ενεργά.

Και μιας και αναφέρθηκε ο όρος «ελεύθερος χρόνος» , υπήρχε ελεύθερος χρόνος στη ζωή ενός μαθητή που αναδείχθηκε στις Πανελλαδικές πρώτος των πρώτων;

Δε μπορώ να πω ότι στερήθηκα τον ελεύθερο χρόνο μου, ίσως επειδή και τα αντικείμενα με τα οποία ασχολούμαι στη διάρκειά του σχετίζονται με τα γνωστικά αντικείμενα στα οποία διαγωνίστηκα. Για παράδειγμα, με τη μελέτη των αρχαίων συγγραφέων στον ελεύθερο χρόνο μου, διασκέδαζα, ενώ ταυτόχρονα έκανα μια καλή εξάσκηση για το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών. Ίσως να ξενίζει αυτό μερικούς, εντούτοις δεν είναι παρά η αλήθεια. Όπως και να έχει, θα έλεγα ψέματα εάν ισχυριζόμουν πως απώλεσα ελεύθερο χρόνο. Προφανώς, το συστηματικό και προγραμματισμένο διάβασμα με βοήθησε σ’ αυτό. Τέλος, το γεγονός ότι δεν παρακολουθούσα φροντιστήριο – που η αλήθεια είναι πως επιβάλλει εξωφρενικά ωράρια στους μαθητές και, στις περισσότερες περιπτώσεις, δίχως αποτέλεσμα – σίγουρα μου επέτρεψε να οργανώσω ο ίδιος το πρόγραμμα μου, προσαρμόζοντάς το στα δικά μου μέτρα και στις δικές μου ανάγκες.

Πόσο και πώς σε στήριξε η οικογένειά σου στη δύσκολη περίοδο της προετοιμασίας σου;

Η οικογένειά μου με βοήθησε σε μεγάλο βαθμό σ’ αυτή μου την επιτυχία και την ευχαριστώ πολύ γι αυτό. Η συμβολή της ήταν καθοριστική, κυρίως στον ψυχολογικό τομέα. Στις δύσκολες και πιεστικές στιγμές στάθηκε δίπλα μου και με ανέχτηκε. Θα εθελοτυφλούσαμε, εάν λέγαμε πως δεν υπάρχουν τέτοιες χαλεπές στιγμές στη ζωή των μαθητών και ειδικά  των υποψηφίων των πανελλαδικών. Ακόμη, η μητέρα μου με βοήθησε -όχι μόνο εφέτος αλλά και από την αρχή της μαθητικής μου πορείας- με τη μελέτη συγκεκριμένων μαθημάτων. Γενικότερα, ολόκληρη η οικογένεια μού έδειξε εμπιστοσύνη και πίστεψε στις δυνατότητες μου, γεγονός που μου έδωσε τη δύναμη να φτάσω ως εδώ.

Τι ρόλο έπαιξε στη ζωή σου το σχολείο σου, το 4^ο Λύκειο Βέροιας,  ένα δημόσιο σχολείο από το οποίο αποφοίτησες; Πώς  νιώθεις για τους δασκάλους σου;

Χαίρομαι πάρα πολύ, επειδή κατάφερα να τους κάνω χαρούμενους και υπερήφανους με αυτήν την επιτυχία.  Είχα την τύχη να συνεργαστώ με εξαιρετικούς ανθρώπους, όχι μόνο στο Λύκειο αλλά και από το Δημοτικό ακόμη. Δασκάλους και καθηγητές που με βοήθησαν αρχικά να αγαπήσω τη γνώση και έπειτα να εξωτερικεύσω αυτή μου την αγάπη. Οι δάσκαλοι μου στο Δημοτικό μου έδωσαν τις βάσεις, στο Γυμνάσιο αγάπησα τη γνώση, στο Λύκειο διαμορφώθηκα πλήρως ως μαθητής. Θέλω να τους ευχαριστήσω όλους για τη βοήθεια που μου προσέφεραν αλλά και για τη στήριξη τους. Να πούμε όμως και το εξής: η επιτυχία αυτή δείχνει ότι το Δημόσιο σχολείο, παρά τα δεινά του, έχει τη δυνατότητα να οδηγήσει τους μαθητές σε επιτυχίες. Ακούγονται πολλά αρνητικά για το δημόσιο σχολείο, αρκετά από τα οποία είναι αληθή, παρόλα αυτά πιστεύω ειλικρινά ότι το σχολείο δίνει τον σκελετό πάνω στον οποίο ο μαθητής θα πρέπει να στηριχτεί, όχι μόνον για τις Πανελλαδικές εξετάσεις αλλά και για τη μετέπειτα πορεία του στη ζωή. Τα φροντιστήρια λειτουργούν συμπληρωματικά και σε καμία περίπτωση δε μπορούν να αντικαταστήσουν το σχολείο και τον ευρύτερο παιδαγωγικό του ρόλο. Είναι κάτι που όλοι πρέπει να συνειδητοποιήσουν.

Ένας μαθητής σαν και σένα, με τέτοιες επιδόσεις, σίγουρα έχει άποψη για το Σύστημα της Εκπαίδευσης. Ποια είναι ;

Το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα. Πρωταρχικά, υπάρχουν πολλές αδυναμίες που αφορούν την υλικοτεχνική υποδομή. Πολλά σχολεία δε διαθέτουν επαρκείς εγκαταστάσεις . Γυμναστήρια, αίθουσες πληροφορικής, εργαστήρια, αίθουσες μουσικής δεν υπάρχουν σε όλα τα σχολεία, και σε όσα υπάρχουν δεν είναι κατά κανόνα επαρκώς εξοπλισμένα. Επίσης, παρά το γεγονός ότι οι νέες τεχνολογίες φαίνεται να εφαρμόζονται στην εκπαιδευτική διαδικασία, στην πραγματικότητα η εφαρμογή αυτή είναι μάλλον θεωρητική και εν πάση περιπτώσει όχι ουσιαστική, καθώς η τεχνολογία προσαρμόζεται στην παραδοσιακή διδακτική διαδικασία και όχι η διδασκαλία στα νέα τεχνολογικά δεδομένα. Ένα ακόμη μεγάλο πρόβλημα είναι η ανεπάρκεια κάποιων εκπαιδευτικών που αφορά τόσο τη γνωστική τους κατάρτιση αλλά και την  παιδαγωγική τους υπόσταση.

Ο όρος «ανεπάρκεια» θεωρώ ότι είναι υπερβολικός. Δεν είναι;

Πάντα υπήρχαν και υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις. Φυσικά, γίνεται προσπάθεια για συνεχή επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, χωρίς όμως να υπάρχουν σοβαρά αποτελέσματα. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που οι εκπαιδευτικοί λειτουργούν – από προσωπική επιλογή ή πιεσμένοι από εξωτερικούς παράγοντες- διεκπεραιωτικά. Ακόμη, τα προγράμματα σπουδών υποχρεώνουν τον εκπαιδευτικό σε εξαντλητικούς ρυθμούς και δεν του επιτρέπουν να διαμορφώσει ο ίδιος το μάθημα ανάλογα με τις ανάγκες του τμήματός του. Επιπροσθέτως, τα σχολικά εγχειρίδια από πλευράς περιεχομένου δεν είναι ελκυστικά, αφού αναλώνονται σε ανούσιες λεπτομέρειες και δεν αφήνουν τους μαθητές να εμβαθύνουν στη γνώση ή να ασχοληθούν ευρύτερα με τα γνωστικά στοιχεία που διδάσκονται. Έτσι, ο μαθητής παγιδεύεται σε ένα τεχνοκρατικό εκπαιδευτικό σύστημα, που δεν καλλιεργεί την κριτική σκέψη του και τις ιδιαίτερες κλίσεις του (που δυστυχώς αχρηστεύονται). Με αυτό συνδέεται άμεσα και ο εξετασιοκεντρικός  χαρακτήρας του Λυκείου, που έχει απογυμνώσει το τελευταίο από τον κυριότερο ρόλο του, να διαμορφώνει αξιόλογους ανθρώπους, ενώ παράλληλα ενισχύει την παραπαιδεία.

Πώς πιστεύεις πως θα έπρεπε να είναι το ιδανικό σχολείο, άσχετα με το αν αυτό είναι εφικτό να πραγματοποιηθεί;

Το ιδανικό σχολείο θα πρέπει να προσαρμόζεται στις ανάγκες των μαθητών και όχι να συμβαίνει το αντίθετο, δηλαδή οι μαθητές να προσπαθούν να «προλάβουν» τους ρυθμούς του σχολείου. Αυτό, αρχικά, είναι δυνατό να επιτευχθεί με την αναδιάρθρωση του προγράμματος σπουδών, που θα πρέπει να γίνει παραμετροποιήσιμο για τον εκπαιδευτικό. Επιπλέον, τα βιβλία θα πρέπει να γίνουν πιο ελκυστικά σε περιεχόμενο και να βοηθούν τον μαθητή να εμβαθύνει στη γνώση. Ακόμη, οι νέες τεχνολογίες πρέπει να αποτελούν το μέσον –και όχι ένα ακόμη μέσο- για την εκπαιδευτική διαδικασία. Αναφέρω ενδεικτικά την ανάγκη για ψηφιοποίηση του αρχείου των βιβλιοθηκών όλης της χώρας, ώστε όλοι οι μαθητές να μπορούν να έχουν πρόσβαση μέσω των ηλεκτρονικών υπηρεσιών, που θα πρέπει να παρέχονται από όλα τα σχολεία ανεξαιρέτως. Επιπροσθέτως, είναι ανάγκη οι εκπαιδευτικοί να επιμορφώνονται διαρκώς όχι μόνο γνωστικά αλλά κυρίως παιδαγωγικά. Ο Παπανούτσος έλεγε πως ο πραγματικός δάσκαλος είναι εκείνος που ακουμπώντας το κεφάλι του στο στέρνο του μαθητή του βλέπει τον εσωτερικό κόσμο του ίδιου. Αυτό, δυστυχώς, λείπει από τα σχολεία μας, που έχουν εγκλωβιστεί σε ένα τεχνοκρατικό εξεταστικό σύστημα. Βέβαια, για να αποκτήσει το σχολείο αυτό το νέο πρόσωπο, θα πρέπει να γίνουν ευρείες αλλαγές, κυρίως όμως προσπάθειες από τους ίδιους τους δασκάλους-καθηγητές. Μια αλλαγή που θα μπορούσε να βελτιώσει την κατάσταση σ’ αυτόν τον τομέα θα ήταν η κατάργηση του υπάρχοντος τρόπου εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και η αντικατάστασή του από ένα νέο σύστημα, στο οποίο τα ίδια τα Πανεπιστήμια θα καθορίζουν τα κριτήρια εισαγωγής. Μ’ αυτόν τον τρόπο το σχολείο θα αποσυνδεθεί από τον «βραχνά» των εξετάσεων και θα μπορέσει, εφόσον γίνουν και άλλες διαρθρωτικές αλλαγές, να λειτουργήσει πλήρως και δεόντως.  Τέλος , το σχολείο θα πρέπει να προσφέρει έναν σοβαρό επαγγελματικό προσανατολισμό, ώστε οι μαθητές να είναι σε θέση να ακολουθήσουν τον καταλληλότερο γι αυτούς επαγγελματικό δρόμο, αξιοποιώντας παράλληλα τις ιδιαίτερες κλίσεις και τα ταλέντα τους. Γενικότερα, θα πρέπει να γίνουν πολλά, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα λειτουργικό, πολυπολιτισμικό και κοσμικό σχολείο,  αποδεσμευμένο από τα τωρινά μελανά σημεία.

Πολλοί νέοι σπουδάζουν και ήδη από το ξεκίνημά τους σκέφτονται μια καριέρα στο εξωτερικό. Υπάρχει σε σένα ένας τέτοιος προσανατολισμός;

Προς το παρόν δε σκέφτομαι το εξωτερικό ούτε για σπουδές ούτε για εργασία. Νομίζω πως η Ελλάδα διαθέτει νομικές σχολές υψηλού επιπέδου. Συνεπώς, δε βρίσκω λόγο σπουδών στο εξωτερικό. Σχετικά με την εργασία, επιθυμώ να εργαστώ εδώ , στη χώρα μου , επειδή θέλω να συμβάλω στην ανοικοδόμηση της καταρρακωμένης κοινωνίας μας. Θέλω να βοηθήσω από τη θέση μου τη χώρα αυτή να βρει ξανά τα πατήματά της. Το ίδιο πιστεύω πως πρέπει να κάνουν όλοι οι νέοι.

Ποιες είναι οι αξίες στις οποίες πιστεύεις και οι οποίες νομίζεις πως πρέπει να συνοδεύουν έναν νέο άνθρωπο στο ξεκίνημά του και γενικά στη ζωή;

Οι νέοι άνθρωποι θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν πως έχουν την ευθύνη να παραδώσουν μία καλύτερη χώρα στην επόμενη γενιά. Συνεπώς, η νεολαία θα πρέπει να σταθεί αγωνιστική απέναντι στις δυσκολίες των καιρών μας. Έχοντας μέσα στην καρδιά τους το αίσθημα της δικαιοσύνης, πρέπει να αγωνιστούν απέναντι στη συντελούμενη αδικία. Μακριά από τα λάθη του παρελθόντος, οι νέοι είναι το δυναμογόνο στοιχείο των κοινωνιών μας που με την αισιόδοξη φύση του θα οδηγήσει τον κόσμο μας σε νέα λιμάνια. Λιμάνια ισότητας, ειρήνης, δικαιοσύνης, αλληλεγγύης, συνεργασίας. Ο νέος θα πρέπει να καταλάβει τα λάθη των προηγούμενων γενιών, να προσπαθήσει να τα διορθώσει ή τουλάχιστον να μην τα επαναλάβει και να αγωνιστεί με πάθος για μια καλύτερη, δίκαιη, αντιρατσιστική κοινωνία.

Ζούμε στιγμές πολύ δύσκολες ως χώρα. Πιστεύεις πως μπορεί να ανατραπεί αυτό το ζοφερό κλίμα; Ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος των νέων σ’ αυτήν την κατεύθυνση;

Αναμφίβολα, η ελληνική κοινωνία είναι αντιμέτωπη με μία δεινή κατάσταση που αφορά κατά κύριο λόγο τον οικονομικό τομέα. Αυτονόητο είναι πως όταν ο οικονομικός τομέας δεν είναι σε καλή κατάσταση αυτομάτως παρατηρούνται φαινόμενα κρίσης και στην κοινωνία καθεαυτή. Δε φαίνεται να υπάρχει όραμα ή κάποια συγκεκριμένη κατεύθυνση που θα οδηγήσει στη βελτίωση. Παρά το γεγονός ότι η εξουσία πέρασε σε χέρια πολιτικών δυνάμεων με διαφορετική – θεωρητικά – πολιτική ιδεολογία, φάνηκε πως παρά τις φιλότιμες προσπάθειες η δυσχερής κατάσταση στην οποία περιήλθε η χώρα δεν αλλάζει εύκολα. Η ελληνική νεολαία δε θα πρέπει να μείνει απαθής σ’ αυτήν  τη δύσκολη στιγμή. Έχει την ενέργεια και τις δυνατότητες να αλλάξει αυτήν την κατάσταση. Πρέπει να δραστηριοποιηθεί, να αφυπνίσει την κοινωνία, να λειτουργήσει ως ομάδα πίεσης απέναντι στην πολιτική ελίτ και να καταβάλει σοβαρές προσπάθειες, ώστε να ανοικοδομήσει την πληττόμενη ελληνική κοινωνία. Με παρεμβάσεις σε όλους τους τομείς, στην πολιτική, στον πολιτισμό, στην τέχνη, στην εκπαίδευση, η νεολαία πρέπει να στείλει ηχηρό το μήνυμα της παρουσίας της και της αντίθεσης της  στην υφιστάμενη κατάσταση. Όπως ακριβώς η νέα γενιά του 1862 αντιτάχθηκε στην αυταρχική πολιτική του μονάρχη Όθωνα και κέρδισε την παραχώρηση του Συντάγματος-σταθμού για την πολιτική ζωή της σύγχρονης Ελλάδας, έτσι, η νέα γενιά του σήμερα θα πρέπει να απαιτήσει και να «πολεμήσει», δίχως ακρότητες και βία, για μία νέα, ανεξάρτητη Ελλάδα, με την αγαστή συνεργασία όλης της κοινωνίας.