Ο Αλέξης Δαμιανός και η “Ευδοκία”. Ξαναβλέποντας ταινίες – σταθμούς

Σημειώσεις στο περιθώριο

Θ’ αναρωτιόταν κανείς γιατί πρέπει να γίνεται αναφορά σε παλιές ταινίες, που μας χωρίζουν απ’ αυτές πάνω από σαράντα χρόνια, όπως η “Ευδοκία” του Αλέξη Δαμιανού.
Σε μια άνυδρη τηλεοπτική έρημο, όπου η ποιότητα έχει χαθεί παντελώς ως έννοια, είναι μορφή αντίστασης πια, να γυρίζει κανείς την πλάτη στην υποκουλτούρα που αναδίδει σήψη, και να επιλέγει μέσα από το διαδίκτυο διεξόδους σε κάθε μορφή Τέχνης.

Ο κινηματογράφος ήταν και είναι μέσο καταγραφής της ζωής, αλλά και τρόπος διαμόρφωσης συνειδήσεων, ανάλογα με το πώς καταγράφεται και οπτικοποιείται η ζωή.
Ξαναγυρνώντας, λοιπόν, σε ταινίες – σταθμούς της ελληνικής κινηματογραφίας, δεν μπορεί να αγνοήσει την ταινία του Αλέξη Δαμιανού, που γυρίστηκε το 1971, μέσα στη Χούντα, την “Ευδοκία”.

Η βραβευμένη από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης ταινία, αλλά και από Γάλλους και Έλληνες κριτικούς – από τους τελευταίους μάλιστα θεωρήθηκε , τότε, ως η καλύτερη ελληνική ταινία όλων των εποχών – είναι γνωστή στο πλατύ κοινό κυρίως από το μουσικό της θέμα, το μοναδικό “ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας” του Μάνου Λοΐζου.

Η εξαιρετικής έμπνευσης μουσική του Λοΐζου σαφώς και τη χαρακτηρίζει. Η ταινία όμως είναι τόσο δυνατή, που θα μπορούσε να συναρπάσει ίσως και χωρίς αυτήν, και μόνο με τον ήχο του αέρα, που την υπογραμμίζει διαρκώς, σαν μόνιμη απειλή.

Η θεατρική και κινηματογραφική παιδεία του σκηνοθέτη και σεναριογράφου Αλέξη Δαμιανού, αλλά και η φιλοσοφική και πνευματική του θωράκιση, καθώς και η στάση ζωής του απέναντι σε κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα της χώρας, δημιούργησαν, μέσα από την απόλυτη ένδεια υλικών μέσων, τη μεγάλη ταινία, αποδεικνύοντας πως δε χρειάζονται πολλά, όταν υπάρχει το ουσιώδες, ένα δυνατό σενάριο και μια διεισδυτική σκηνοθετική ματιά. Στην ταινία, σ’ ένα χωριό της Θράκης, συναντιούνται ένα λοχίας και μια μικρή πόρνη, πιστεύοντας κι οι δυο πως μπορούν ν’ αλλάξουν τη μοίρα τους. Εκείνη να ξεφύγει από τα δεσμά της κοινωνικής απόρριψης κι εκείνος να σπάσει τα δεσμά του κοινωνικού ελέγχου.

Το πάθος που δένει τα σώματα των δυο νέων –η ακατανίκητη έλξη αρσενικού και θηλυκού είναι καταπληκτικά δοσμένη απ’ το Δαμιανό- καθώς προχωρούν χωρίς να λογαριάζουν τους γύρω τους, τους οδηγεί στην οδυνηρή διαπίστωση πως, όταν η κοινωνία θέτει αδιέξοδα, τα μεμονωμένα άτομα δεν μπορούν να τα ξεπεράσουν.

Η διάψευση έρχεται γρήγορα και η πορεία, από την ελπίδα μέχρι τη διάψευση, δημιουργεί στο θεατή την αίσθηση ότι παρακολουθεί αρχαία τραγωδία, με σκηνικό την αποδεκατισμένη οικονομικά και πνευματικά Ελλάδα του ’70.

Ο Αλέξης Δαμιανός, με απόλυτη γνώση της κοινωνικής και ψυχολογικής δομής του Νεοέλληνα, με φιλοσοφική και καλλιτεχνική ματιά που αγγίζει με την αφαίρεση το ουσιώδες των πραγμάτων, κάνει μια σπαρακτική τοιχογραφία των χρόνων εκείνων.

Αφοπλιστικά πειστικές οι ερμηνείες των δύο νεαρών πρωταγωνιστών, της Μαρίας Βασιλείου και του Γιώργου Κουτούζη, που διαλέχτηκαν μετά από επίπονη αναζήτηση -δεν ήταν ηθοποιοί- αλλά εξίσου δυνατές και οι ερμηνείες των δύο ρόλων που πλαισίωσαν τους πρωταγωνιστικούς και ερμηνεύτηκαν από τους ηθοποιούς Χρήστο Ζορμπά και Κούλα Αγαγιώτου.

Μια ταινία που αξίζει να δει ή να ξαναδεί κανείς, ακόμη κι αν την είδε. Μια ταινία που αποδεικνύει πως στις μεγάλες αγορές της ανταγωνιστικότητας η Ελλάδα μπορεί να βγει μόνο μ’ ένα όπλο, την πνευματική της προίκα. Γιατί όπως είπε ο Αλέξης Δαμιανός “οι Έλληνες μόνο μ’ ένα πράγμα μπορούμε ν’ ανταγωνιστούμε τους άλλους, με πράξεις πνευματικές”.