Αθηνά Χατζηαθανασίου: “Το CATCH (19)22 είναι μια δράση Ιστορίας, μνήμης και αναστοχασμού” / συνέντευξη στη Δήμητρα Σμυρνή
Η Βεροιώτισσα Αθηνά Χατζηαθανασίου φέρνει στην πόλη της, στις 14 & 15 Σεπτεμβρίου, στους Βασιλικούς Τάφους των Αιγών, μια ιδιαίτερη δράση, το ” CATCH (19)22″. Η εταιρεία CALD είναι ο φορέας στον οποίο η Αθηνά έχει εναποθέσει μια σειρά ιδεών και σχεδίων, που υλοποιούν τις αναζητήσεις της.
Ηθοποιός και σκηνοθέτιδα η ίδια, (έχοντας αναλάβει στη συγκεκριμένη δράση τη Σκηνοθεσία, τη Δραματουργική Επεξεργασία και τον Συντονισμό των Καλλιτεχνικών Εργαστηρίων), επιλέγει τον χώρο των Βασιλικών Τάφων, που σηματοδοτεί την ακμή και παρακμή του Μακεδονικού Ελληνισμού, για να αποτελέσει ως αφετηρία την πηγή αναζήτησης του άλλου Ελληνισμού, του Μικρασιατικού, που οδηγήθηκε με τον πιο βίαιο τρόπο στην καταστροφή.
Με μέσα σύγχρονα, που δεν ακυρώνουν όμως καθόλου την παραδοσιακή ροή της μνήμης και το πηγαίο συναίσθημα που απορρέει απ’ αυτήν, η Αθηνά μιλά στη Φαρέτρα για την αρχική ιδέα της δράσης και για την πορεία της πραγμάτωσή της με τους αξιόλογους συνεργάτες της, καλώντας το κοινό που θα την παρακολουθήσει σ’ έναν γόνιμο αναστοχασμό.
…………………….
Είστε ένα ανήσυχο πνεύμα. Οι μέχρι τώρα επιλογές σας, (απόφοιτός Νομικής, αεροσυνοδός με ταξίδια σ’ όλον τον κόσμο, ηθοποιός και σκηνοθέτιδα), που συνδυάζουν τη στέρεα γνώση της Επιστήμης με την αναζήτηση μέσα από την ψυχή και την Τέχνη δρόμων έκφρασης απάτητων, δείχνουν αυτήν την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πλευρά του χαρακτήρα σας. Λοιπόν; Έχουμε δει και παλιότερα δουλειά σας στη Βέροια, όπου η σκηνοθετική σας ματιά ήταν πολύ ενδιαφέρουσα, αλλά τώρα, η καινούρια σας στόχευση μέσα από την καλλιτεχνική εταιρεία CALD πραγματικά ξαφνιάζει. Πρόκειται για κάτι πολύ σύνθετο και φιλόδοξο. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Πώς ξεκινά η ιδέα της εταιρείας;
Η δημιουργία της εταιρίας ήταν μία ανάγκη. Ήταν κάτι που ήταν στο μυαλό μου και πριν τον Covid-19, αλλά ο χρόνος που είχαμε μέσα στην πανδημία λόγω της καραντίνας έδωσε χώρο στο να πάρουν σάρκα και οστά κάποια σχέδια. Ήθελα να μπορώ να υλοποιώ ιδέες και δικά μου project και ο μόνος τρόπος ήταν μέσω ενός φορέα. Η εταιρία τελικά ιδρύθηκε το 2021 και μπήκε αρκετά δυναμικά νομίζω, παρά τις αντίξοες συνθήκες της πανδημίας, με διάφορες παραγωγές και όμορφες συνεργασίες.
Η ιδέα του ” CATCH (19)22″ προϋπήρχε στο μυαλό σας ή προέκυψε με τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την Μικρασιατική καταστροφή;
Η ιδέα του CATCH (19)22 γεννήθηκε με το «Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός». Μόλις ανακοινώθηκε το θέμα του φετινού θεσμού, η Μικρασιατική Καταστροφή, λόγω και της επετείου των 100 ετών, σκέφτηκα ενστικτωδώς τον αρχαιολογικό χώρο των βασιλικών τάφων. Είχα χρόνια να πάω, από παιδί, οπότε ήταν μία αφορμή να τον επισκεφτώ ξανά. Η σύλληψη του CATCH βασίστηκε στις ιδιαιτερότητες του χώρου αυτού. Τα συναισθήματα που σε κατακλύζουν μπαίνοντας στο μουσείο, οι επιβλητικοί τάφοι και η κυκλικότητα της περιήγησης ήταν η βάση της ιδέας. Μαζί με τη συγγραφέα της παράστασης, Σοφία Γουργουλιάννη, μελετήσαμε το ιστορικό πλαίσιο, τόσο του μακεδονικού όσο και του μικρασιατικού πολιτισμού, και σταδιακά γεννήθηκε το CATCH (19)22, σε συνδυασμό και με το βιβλίο του Τζόζεφ Χέλερ CATCH-22 το οποίο πραγματεύεται το παράλογο του πολέμου.
Τι είναι για σας αυτό το τεραστίων διαστάσεων για τον Ελληνισμό ιστορικό γεγονός; Επέτειος ή ζωή που κυλάει στις φλέβες της Νεότερης Ελλάδας ζωογονώντας την, παρόλη την πικρή διαδρομή της προσφυγιάς;
Πολύ ωραία ερώτηση πραγματικά. Και άρρηκτα συνδεδεμένη με τη δράση μας. Αυτό που εμείς θέλουμε να αναδείξουμε είναι ακριβώς αυτό που λέτε: τη ζωή, που όπως πολύ ωραία θέτετε, κυλάει στις δικές μας φλέβες. Τη ζωή των ανθρώπων εκεί, τη ζωή που έφεραν μαζί τους στην Ελλάδα και φέρουμε κι εμείς μέσα μας. Για πολλούς από εμάς, που έχουν καταγωγή από εκεί, αλλά και για άλλους που δεν έχουν, ο μικρασιατικός πολιτισμός έχει αφομοιωθεί και αποτελεί πια κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας.
Πώς συνδυάσατε, αυτήν την άγρια περίοδο του ξεριζωμού του Ελληνισμού της Μικρασίας, με την ακμή του Μακεδονικού Ελληνισμού που, κατά τον Καβάφη, “και την κοινή ελληνική λαλιά ως την Βακτριανή την πήγαμε ως τους Ινδούς”; Θέλατε να πετύχετε την αρμονία των αντιθέσεων;
Μάλλον κοινοί τόποι θα έλεγα, παρά αντιθέσεις. Βασικός παράγοντας σύνδεσης είναι ο άνθρωπος. Η ανθρώπινη ύπαρξη και ο φαύλος κύκλος ακμής και παρακμής που συνδέεται με αυτήν και φυσικά μέσα από αυτήν το παράλογο του ίδιου του πολέμου. Και φυσικά ο αναστοχασμός για το τι είναι τελικά «η πατρίδα». Το μεγαλείο τον πολιτισμών και το αναπόφευκτο της καταστροφής είναι διαχρονικά. Είναι πού στρέφουμε κάθε φορά τον προβολέα…
Γιατί επιλέγετε να δοθεί η παράσταση στους Βασιλικούς Τάφους των Αιγών; Ποια η καλλιτεχνική αλλά και ποια η πρακτική, η λειτουργική της στόχευση;
Η παράσταση, όπως σας είπα, προέκυψε από αυτόν το χώρο. Όλη η σύλληψη της καλλιτεχνικής ιδέας είναι βασισμένη σε αυτό το χώρο. Πρακτικά βοηθά και η κυκλική δομή του μουσείου. Η διαφορετική είσοδος και έξοδος του μουσείου μάς επιτρέπει να δημιουργήσουμε αυτή την κυκλική δράση. Αυτή η ιδιαιτερότητα του χώρου είναι και η απαρχή της ίδιας της καλλιτεχνικής ιδέας, ο (φαύλος) κύκλος.
Ο πολύς κόσμος αγνοεί την ορολογία που χρησιμοποιείται στην παράσταση με τους όρους “site-specific performance CATCH (19)22”. Άλλωστε, κάθε δρώμενο που απευθύνεται σε θεατές είναι νομίζω μια παράσταση. Ποιοι χαρακτηρισμοί προσδιορίζουν την συγκεκριμένη καλλιτεχνική προσέγγιση;
Performance στα ελληνικά σημαίνει «επιτέλεση». Για να μην ασχοληθούμε πολύ με ένα θεωρητικό κομμάτι, η επιτέλεση είναι η βάση κάθε παράστασης, οπότε, με βάση αυτό, κάθε δρώμενο που απευθύνεται σε θεατές είναι, πράγματι, μία παράσταση. Δε με ενδιέφερε προσωπικά να οικειοποιηθώ όρους σύνθετους και ξενόφερτους και να προσποιηθώ μια κάποια πρωτοπορία. Ήθελα να ξέρουν οι θεατές ότι δε θα δουν μία παράσταση, όπως την ξέρουν. Δε θα έρθουν να καθίσουν σε μία καρέκλα και να δουν κάτι το οποίο θα έχει την αριστοτελική δομή της θεατρικής πράξης – αλλά πάλι ξεφεύγω στα θεωρητικά, με παρασύρατε! Οι θεατές θα μπουν στην αυλή του μουσείου, θα πάρουν ένα χάρτη κι από κει και πέρα εκείνοι επιλέγουν μπροστά σε ποιο σταθμό θα σταθούν και πόσο. Εμείς έχουμε χαράξει μία πορεία, αλλά για κάθε έναν θα είναι διαφορετική. Στην performance, ο θεατής έχει μεγαλύτερη δύναμη απ’ ό, τι σε μία θεατρική παράσταση. Επιλέγει τι θα δει και πόση ώρα θα σταθεί σε κάθε στιγμή. Όπως είναι σε ένα μουσείο ή μία έκθεση. Μόνο που στην performance, τα “εκθέματα” είναι και ανθρώπινα σώματα και ανθρώπινη φωνή.
Πώς λειτουργεί ο Χρόνος και η Τέχνη στη συγκεκριμένη προσέγγιση; Αφήνει η απόσταση του χρόνου τη δυνατότητα της σωστής ιστορικής θεώρησης του γεγονότος της Μικρασιατικής καταστροφής ή έρχεται η Τέχνη και φορτίζοντας συναισθηματικά το ίδιο το γεγονός το απομακρύνει από την ιστορική του διάσταση; Πώς κρατήσατε τις ισορροπίες ανάμεσα στη λογική και το συναίσθημα;
Ελπίζω να μην κρατήσαμε ισορροπίες. Ελπίζω το συναίσθημα να επικράτησε κατά κράτος σε αυτή τη δράση. Δεν ήταν ποτέ στόχος η ιστορική θεώρηση της Μικρασιατικής Καταστροφής και του μικρασιατικού πολιτισμού. Ναι, μελετήσαμε πολύ το ιστορικό κομμάτι, αλλά προσπαθώντας «να νιώσουμε». Το Catch (19)22 είναι μια καταγραφή, ναι. Βασισμένη σχεδόν εξ ολοκλήρου σε μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν σε μέρη της Μικράς Ασίας, πριν την καταστροφή. Αυτή η μελέτη δεν μπορεί να σε φέρει “λογικά”, νομίζω, κοντά σε ένα γεγονός.
Όταν διαβάζεις τα λόγια του κ. Σταύρου Παυλίδη από το Σταυρό Ημαθίας, που ο πατέρας του τον κουβαλούσε στους ώμους του, για να έρθουν στην Ελλάδα, όταν ήταν δύο χρονών, κι όταν αυτός ο πατέρας φτάνει στο σημείο να πει: “Γυναίκα, ενεγκάστα, δεν μπορώ άλλο ας αφήσουμε το Σταύρο εδώ, κάποιος θα τον λυπηθεί και θα τον πάρει μαζί του” και η μάνα που κουβαλάει άλλα 6 παιδιά λέει “Αν απομέν’ ο Σταύρος αδακά, θα μείνω κι εγώ”, δεν μπορείς να προσεγγίσεις την ιστορία λογικά. Η αλήθεια της ζωής για μένα είναι πιο κοντά στην Τέχνη και το συναίσθημα, παρά στη λογική, γι’ αυτό κάνω αυτό που κάνω. Ο Χρόνος φυσικά, απ’ τη μεριά του, κάνει τη δουλειά του! Με την απόσταση που μας χωρίζει απ’ τα γεγονότα, δεν προσπαθήσαμε να ζωντανέψουμε το παρελθόν, αλλά να το ενώσουμε με το σήμερα.
Και η ακμή και παρακμή του Μακεδονικού Ελληνισμού, μαζί με την τραγωδία του Μικρασιατικού Ελληνισμού σε ποιες σκέψεις στοχεύετε να οδηγήσει τους θεατές σας γύρω από τα ανθρώπινα, πάντα κάτω από το φάσμα του πολέμου, που βαραίνει και σήμερα πάνω από την Ευρώπη;
Ωραία η σύνδεσή σας και χαίρομαι γι’ αυτή την ερώτηση. Θα ήταν ευχάριστο η παράστασή μας να αποτελέσει για κάποιους μία κοινωνική και πολιτική δήλωση, που θέτει ερωτήματα στο σήμερα και τους κάνει να προβληματιστούν. Σαφώς η αντιπαραβολή ακμής-παρακμής, μεγαλείου και καταστροφής, ζωής και θανάτου είναι κάτι που, απολύτως προσωπικά, πιστεύω ότι έχει να κάνει με ό, τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη και με ό, τι συνέβαινε πάντοτε στον κόσμο γενικότερα. Είναι όμως μία προσωπική θεώρηση και είναι δικαίωμα του κάθε θεατή να νιώσει τα δικά του συναισθήματα. Και αυτό είναι η πρωταρχική μας στόχευση: τα απολύτως προσωπικά συναισθήματα του καθένα.
Η ιδέα, η σύλληψη, ήταν δική σας. Πώς φτάσατε στην πραγμάτωσή της; Ποιες δυσκολίες είχατε να αντιμετωπίσετε ως σκηνοθέτιδα ενός τόσο δύσκολου εγχειρήματος;
Αρκετές δυσκολίες αλλά και ευκολίες μπορώ να πω. Η δουλειά με τα παιδιά του 1ου Γυμνασίου και μέλη των ερασιτεχνικών θιάσων και το πώς θα βγει ένα αποτέλεσμα με τόσο λίγες πρόβες μέσα από τα εργαστήρια ήταν το μεγαλύτερο μου άγχος στην αρχή, αλλά εκεί που δεν το περιμένεις γίνονται μικρά… θαύματα.
Ο συνδυασμός υποκριτικής, οπτικοακουστικών μέσων, φωτισμών κ.ο.κ., επίσης, απαιτεί πολλές ώρες δουλειάς εντός και, κυρίως, εκτός προβών. Η καθολική διάσταση της δράσης, η οποία δεν περιορίζεται σε μία σκηνή, αλλά είναι μία εμπειρία, η οποία ξεκινάει από την είσοδο μέχρι την έξοδο του θεατή, απαιτεί να μη σου ξεφύγει τίποτα. Ακόμη και το πόσο γεμάτο θα είναι το φεγγάρι ήταν σημαντικό για τη δράση. Αυτό ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία, η απεραντοσύνη του σκηνικού χώρου, η σύνδεση των δράσεων και η τεχνική κάλυψη.
Ωστόσο, δεν μπορώ να παραβλέψω τη δύναμη της ομάδας και πόσο με έχουν διευκολύνει οι συνεργάτες μου σε αυτό το εγχείρημα. Χωρίς εκείνους θα ήταν αδύνατο όλο αυτό. Η Σοφία Γουργουλιάννη με την ανατριχιαστική πένα της, ο Γιάννης ο Ζέρβας με τα φωτιστικά του μαγικά, η Ευγενία Βησσαρίου με τα χρυσά ψαλίδια της, η Νάλια Ζήκου με την υπέροχη αισθητική της στα οπτικοακουστικά, η Εύα Λαμπάρα, η καλλιτέχνις γραφίστριά μας, η Αφροδίτη Γεωργιάδου, με τη σμίλευση των ανθρώπινων σωμάτων, αλλά και οι ταλαντούχες Άντα Κουγιά και Παναγιώτα Χαϊδεμένου που άντεξαν την τελειομανία μου στις πρόβες. Επίσης, βασικός συντελεστής της παράστασης ήταν και ο κ. Γιώργος Κοτζαερίδης, ο οποίος διευκόλυνε το έργο μας με την απέραντη προσωπική συλλογή του από μαρτυρίες, βίντεο και υλικό πολιτισμό από τη Μικρά Ασία.
Και η ηθοποιός Αθηνά Χατζηαθανασίου; Πως λειτουργεί στη συγκεκριμένη performance, μόνη αλλά και σε συνεργασία με τους άλλους ηθοποιούς;
Η ευκολία και η δυσκολία, στην προκειμένη περίπτωση, είναι ότι ως ηθοποιός – γρανάζι της δράσης αυτής δε χρειαζόταν να συντονιστώ με άλλους. Ευκολία γιατί μπορούσα να ορίζω τις πρόβες μου όποτε ήθελα και δυσκολία γιατί δεν όριζα πρόβα για τον εαυτό μου σχεδόν ποτέ, τελικά. Το τι ρόλο επιτελώ, μένει να το δείτε.
Είδαμε στο σχετικό ενημερωτικό τους συντελεστές της παράστασης. Γνωρίζουμε εδώ στη Βέροια μόνο την Αφροδίτη Γεωργιάδου και τον …Τηλέμαχο Χατζηαθανασίου. Δουλειές της Αφροδίτης Γεωργιάδου έχουμε δει στο ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας εξαιρετικές! Και ο χειρουργός και πολιτικό πρόσωπο της πόλης Τηλέμαχος Χατζηαθανασίου πώς ασχολήθηκε με την κατασκευή των σκηνικών; Υπάρχει και αυτή η καλλιτεχνική διάσταση στην προσωπικότητά του;
Α!… Και πού να τον ακούσετε να τραγουδάει! Η κατασκευή σκηνικών είναι νέα ασχολία μετά τη συνταξιοδότηση, οπότε και ξεκίνησε να ασχολείται ερασιτεχνικώς με την κατασκευή επίπλων. Νέο ταλέντο στην κατασκευή σκηνικών, και ελπίζω να τον έχουν υπόψη εφεξής φορείς και θίασοι της πόλης.
Συμμετέχει και το 1ο Γυμνάσιο Βέροιας ( Φιλίππειο) με μαθητές του, αλλά και μέλη ερασιτεχνικών θιάσων της περιοχής. Ποια είναι η καλλιτεχνική στόχευση αυτής της συμμετοχής;
Δεν ήθελα μόνο να παρουσιάσω μία δουλειά στην πόλη μου. Ήθελα να εμπλέξω την τοπική κοινωνία, να δημιουργήσω δεσμούς μεταξύ των ανθρώπων της περιοχής με τη δράση και το περιεχόμενό της. Επίσης, μιας και η δράση βασίζεται κατά μεγάλο μέρος σε αληθινές μαρτυρίες Μικρασιατών και Ποντίων κατοίκων της περιοχής, αυτή η αντιπαραβολή – και πάλι την ίδια λέξη χρησιμοποιώ – του παρελθόντος με το μέλλον, που είναι τα ίδια τα παιδιά που συμμετέχουν, ήταν σκέτη έμπνευση και τελικά, όπως θα δείτε, ουσιαστικό κομμάτι της δράσης.
Έχοντας δουλέψει το αντικείμενό σας, στο οποίο συμμετέχετε ως σκηνοθέτιδα, ηθοποιός αλλά και στη δραματουργική του επεξεργασία – είστε δηλαδή πανταχού παρούσα – πώς προβλέπετε την μέθεξη του κοινού σας;
Η επικοινωνία με τη δράση είναι απόλυτα προσωπική υπόθεση για τον καθένα. Δεν μπορώ να προβλέψω, το δίχως άλλο. Ίσως, μπορώ να ελπίζω ότι θα αγγίξει το συναισθηματικό κόσμο τους. Κάθε επικοινωνία, όχι μόνο της θεατρικής πράξης, είναι αμφίδρομη διαδικασία. Οπότε, για να δούμε…
Η fareta.infο σάς εύχεται την επιτυχία που δικαιούται μια τέτοια σοβαρή και φιλόδοξη προσπάθεια!
