Τίνα Μανδηλαρά
Οι θησαυροί που αποκαλύπτονται αποδεικνύουν τη σπουδαιότητα της χαμένης χρυσής πόλης του Τουταγχαμών, που χτίστηκε πριν από 3.400 χρόνια, ενώ σημαντικά είναι και τα ευρήματα από τις ανασκαφές Ελλήνων και Αιγυπτίων αρχαιολόγων στη νεκρόπολη Σακάρα
Στην Αίγυπτο συντελείται τον τελευταίο καιρό ένα θαύμα καθώς τα ευρήματα που έρχονται διαρκώς στο φως δείχνουν την τεράστια σπουδαιότητα των δύο πόλεων -της Ατέν και της Σακάρα- που αποκάλυψαν Αιγύπτιοι αλλά και Έλληνες αρχαιολόγοι οι οποίοι εργάζονται με εντατικούς ρυθμούς στην περιοχή.
Πρόκειται για δύο πόλεις που όχι μόνο συνδέονται με ευρήματα ανεκτίμητης αξίας, σαρκοφάγους και τάφους, μούμιες των φαραώ και τρομερές πυραμίδες, αλλά και πολύτιμους θησαυρούς όπως δαχτυλίδια, χρωματιστά αγγεία κεραμικής, οι οποίοι πρόκειται να αποκαλύψουν πολλά από τα κρυμμένα μυστικά της Αιγύπτου, αυτά που συνήθως διαβάζουμε στα μυθιστορήματα.
Μάλιστα ο Μπέτσι Μπράιαν, καθηγητής της Αιγυπτιακής Τέχνης και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου «Τζονς Χόπκινς», δήλωσε ότι η ανακάλυψη της πόλης του Ατέν είναι η «δεύτερη πιο σημαντική αρχαιολογική ανακάλυψη μετά τον τάφο του Τουγχαμών», ενώ αντίστοιχης σημασίας φαίνεται να είναι και τα ευρήματα της Σακάρα. Μόλις πρόσφατα, επίσης, μετά τις αναστηλωτικές εργασίες που γίνονται στην περιοχή, παραδόθηκε ξανά στο κοινό η πυραμίδα του φαραώ Ζοζέρ, ηλικίας 4.700 ετών, η οποία θεωρείται η αρχαιότερη στην περιοχή.
Η Ατέν, που είναι γνωστή ως η χρυσή πόλη, το κέντρο του Ακενατόν, δηλαδή του θεού του ήλιου, ήταν αντικείμενο αναζήτησης για πολλά χρόνια, αλλά έπρεπε να έρθει η πανδημία για να αρχίσει αυτή η αρχαιολογική ομάδα να κινείται εντατικά προς αυτή την κατεύθυνση. Για χρόνια οι Αιγύπτιοι και ειδικά η ομάδα του ανασκαφέα Ζάχι Χαουάς, του διασημότερου Αιγύπτιου αρχαιολόγου και πρώην υπουργού Πολιτισμού της Αιγύπτου, επέμεναν ότι η περίφημη χαμένη χρυσή πόλη βρίσκεται στη δυτική όχθη του Λούξορ, κοντά στους Κολοσσούς του Μέμνονα και προς αυτή την κατεύθυνση άρχισαν να κινούνται όταν ξεκίνησαν τις ανασκαφές το 2020. Εως ότου ήρθαν στο φως τα πρώτα αρχιτεκτονικά στοιχεία που έδειξαν ότι μπορεί να πρόκειται για τη μεγάλη πόλη, τα οποία επικυρώνουν πλέον την τεράστια σημασία της ανακάλυψης.
Σε αυτά πρέπει να προστεθούν οι ανεκτίμητοι θησαυροί οι οποίοι έρχονται διαρκώς στο φως καθώς γράφονται αυτές οι γραμμές και μαρτυρούν πως όντως πρόκειται για την περίφημη πόλη της Ανατολής του Ατονα, της Νεφερτίτης και του Τουταγχαμών. Για την ακρίβεια, η πόλη χρονολογείται κατά τα έτη της βασιλείας του φαραώ Αμενχοτέπ Γ’, του επονομαζόμενου Ακενατόν, η οποία συνεχίστηκε να κατοικείται μέχρι και τη βασιλεία του Αϊ περνώντας και από εκείνη του Τουταγχαμών.
Οι ασύλητοι τάφοι και τα επιβλητικά κτίσματα δείχνουν, επομένως, αντικείμενα που αναμένεται να διαλευκάνουν πολλά μυστήρια, για τα οποία έχουν γραφτεί άπειρα βιβλία, όπως για παράδειγμα γιατί ο γιος του Αμενχοτέπ Γ’, ο Ακενατόν, κατήργησε την επίσημη λατρεία άλλων θεών και την αντικατέστησε με αυτή του θεού του ηλιακού δίσκου Ατέν, ή γιατί εγκατέλειψε μαζί με την αγαπημένη του Νεφερτίτη την πόλη Θήβα, η οποία υπήρξε η πρωτεύουσα της αρχαίας Αιγύπτου για περισσότερα από 150 χρόνια, για να ιδρύσουν από κοινού την Αμάρνα. Επρόκειτο για τον πιο ανατρεπτικό και αιρετικό φαραώ της δυναστείας των Αμενχοτέπ, αφού κατά την περίοδο της βασιλείας του πατέρα του τον προόριζαν ήδη για ιερέα λόγω και των δυνάμεων που θεωρείται ότι είχε, της άμεσης σχέσης του με τον θεό Ηλιο.
Μάλιστα για αυτό τον λόγο άλλαξε το πραγματικό του όνομα Αμενχοτέπ σε Ακενατόν, που σημαίνει ο θεός του ήλιου. Επίσης ο Ακενατόν θεωρούνταν προστατευόμενος του ιερατείου του θεού Ρα και όχι του θεού Αμμωνα, που ήταν ο παραδοσιακός προστάτης της 18ης δυναστείας, κάτι που εξηγεί και γιατί αποφάσισε να αποστασιοποιηθεί από την κυρίαρχη λατρεία. Δεν είναι τυχαίο ότι στις τοιχογραφίες δεν αναπαρίσταται μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της βασιλικής οικογένειας· οι ειδικοί λένε ότι αυτό οφείλεται όχι μόνο στον επαναστατικό του χαρακτήρα, αλλά και στο παράξενο παρουσιαστικό του που αποδείκνυε τη φιλάσθενη φύση του.
Ωστόσο, το μειονέκτημα αυτό κατάφερε να το μετατρέψει σε ιερή μανία και να θεωρηθεί ο πιο επιβλητικός από θρησκευτική άποψη φαραώ και αυτός που εισήγαγε τη διπλωματία στην Ιστορία της Αρχαίας Αιγύπτου. Υιοθετώντας μάλιστα διαφορετική γραμμή από τους υπόλοιπους φαραώ, ο Ακενατόν ακόμα και σε επίπεδο λατρευτικών τιμών δεν ήθελε να λατρεύεται στο μισοσκόταδο του αδύτου, όπου πρόσβαση είχαν αποκλειστικά οι μυημένοι ιερείς, αλλά στο φως του ήλιου, σε ανοιχτούς υπαίθριους χώρους όπου μπορούσαν να παραβρεθούν πολλοί περισσότεροι πιστοί. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αναπτυχθεί η λατρευτική έκφραση σε διαφορετικές περιοχές της Ατέν και γι’ αυτό εικάζεται ότι ο ίδιος αποφάσισε μαζί με τη Νεφερτίτη και τη μεταφορά της από τη Θήβα. Κυρίαρχο πλέον στην Ατέν ήταν το ανανεωτικό αίσθημα ελευθερίας, η αγάπη της φύσης, αλλά και ο ρεαλισμός, αφού ο Ακενατόν ήθελε να λατρεύεται γι’ αυτό που είναι και να απεικονίζεται πραγματικά και όχι σε εξωραϊσμένα πρότυπα όπως οι προηγούμενοι φαραώ.
Τα παλάτια
Σύμφωνα με τις πηγές και τα ιστορικά αρχεία, ο Ακενατόν, δηλαδή ο Αμενχοτέπ Γ’ που βασίλευσε από το 1391 ως το 1352 π.Χ., είχε τρία παλάτια στην πόλη και αυτό σημαίνει ότι σταδιακά μπορούν να αποκαλυφθούν και άλλα ανάκτορα με περισσότερους ακόμα θησαυρούς. «Αυτό που ήρθε στο φως είναι για την ώρα η τοποθεσία μιας μεγάλης πόλης που συντηρούνταν ακόμα σε καλή κατάσταση», ήταν η πρώτη ανακοίνωση που εξέδωσε η ανασκαφική ομάδα. Στη συνέχεια επεσήμαναν πως «έχουν διατηρηθεί σχεδόν πλήρως τα τείχη της, ενώ στα δωμάτια έχουν εντοπιστεί εργαλεία της τότε καθημερινής ζωής.
—————————-
Τα αρχαιολογικά στρώματα, τα οποία άφησαν οι αρχαίοι κάτοικοι έχουν παραμείνει ανέγγιχτα εδώ και χιλιάδες χρόνια!». Για την ακρίβεια, οι ανασκαφείς οι οποίοι προσδοκούσαν να ανακαλύψουν τον νεκρικό ναό του Τουταγχαμών ήρθαν αντιμέτωποι με μια σειρά από οικήματα τα οποία κανείς δεν είχε ανακαλύψει προηγουμένως, αφού, όπως τόνισε χαρακτηριστικά ο Χαουάς, ήταν αρκετές οι αρχαιολογικές ομάδες που το είχαν επιχειρήσει αλλά καμία δεν τα είχε καταφέρει. Οι οικίες είναι μάλιστα σε καλή κατάσταση με τοίχους που αγγίζουν τα τρία μέτρα, ενώ στο σημείο βρέθηκαν επίσης εργαστήρια όπως κρεοκοπείο, αλλά και κάποια άλλα αρχιτεκτονικά στοιχεία που δείχνουν ότι πρόκειται για παλάτια.
Ηδη οι Ιάπωνες ανασκαφείς που είχαν σκάψει πριν από χρόνια στην περιοχή είχαν βρει κάποια τείχη με σπαράγματα τοιχογραφιών που μαρτυρούσαν ότι στο σημείο βρίσκονται παλάτια του Ακενατόν, αφού ο ηλιακός δίσκος πρωταγωνιστούσε στις σχετικές αναπαραστάσεις. Τώρα όμως ήρθε η σειρά για να διαπιστώσουμε κατά πόσο ο Ακενατόν που δόξασε τον ήλιο είχε μετατρέψει την αιγυπτιακή περιοχή στο δοξασμένο κέντρο του βασιλείου του. Η καλή κατάσταση των αρχιτεκτονημάτων δείχνει ότι πρόκειται για μια «μια νέα αρχαία αιγυπτιακή Πομπηία», όπως δήλωσε σχετικά και ο Πίτερ Λακοβάρα, ο διευθυντής του αμερικανικού Ταμείου Αρχαίας Αιγυπτιακής Κληρονομιάς και Αρχαιολογίας, ο οποίος βρέθηκε να δουλεύει στην ομάδα του Χαουάς.
Πολύ σημαντικές είναι και οι πυραμίδες που έχουν βρεθεί στην περιοχή της Σακάρα, όπως η πυραμίδα του φαραώ Ζοζέρ, που δόθηκε μάλιστα ύστερα από 14 χρόνια εργασιών ξανά στο κοινό
Πεδίον δόξης λαμπρόν γι’ αυτόν τον κορυφαίο πολιτισμό που αναμένεται να μας δώσει και άλλους καρπούς για τη μελέτη του αφειδώλευτου πλούτου του ώστε να ξαναθυμηθούμε μεγάλες στιγμές όπως εκείνες που ενέπνευσαν τον Ακενατόν, πατέρα του Τουταγχαμών, ώστε να στήσει έναν μεγαλοπρεπή κόσμο ομορφιάς και ποίησης γράφοντας, για παράδειγμα, εκείνον τον Μεγάλο Υμνο προς τον Ατέν για το «σκοτάδι που πλανιέται παντού, και η γη είναι σιωπηλή, καθώς αυτός που έπλασε τα πάντα ξεκουράζεται στον ορίζοντα/ Η γη φωτίζει όταν ανατέλλεις την Αυγή/ Οταν ως ήλιος Ατέν λάμπεις την ημέρα/ καθώς διαλύεις το σκοτάδι/ Καθώς απλώνεις τις αχτίδες σου […]/ Ολοι υψώνουν τα χέρια τους για να δείξουν τον σεβασμό τους όταν εμφανίζεσαι/ Ολα στη γη αρχίζουν να ζωντανεύουν».
Ακενατόν και Τουταγχαμών
Την ώρα πάντως που ο Ακενατόν αποκαλύπτει στους αρχαιολόγους το βασίλειό του και τους αμέτρητους θησαυρούς, ο γιος του, ο θρυλικός Τουταγχαμών, δείχνει να «επιστρέφει» στον τόπο καταγωγής του. Για την ακρίβεια, η τεράστια σαρκοφάγος του Τουταγχαμών, η οποία δεν είχε καταφέρει να εξασφαλίσει την ιδανική στέγη μέχρι τώρα λόγω του μεγέθους της, θα βρεθεί και πάλι στην Αίγυπτο και συγκεκριμένα στο Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο (GEM), το οποίο αναμένεται να κάνει εγκαίνια μέσα στο 2022. Εδώ και καιρό, η κρεμ ντε λα κρεμ των αρχαιολόγων από διαφορετικά σημεία του κόσμου έχει φροντίσει τις φθορές που είχαν επέλθει στη διάσημη σαρκοφάγο με το χαρακτηριστικό σκήπτρο και το μαστίγιο, όπως τις ρωγμές που είχαν παρατηρηθεί τόσο στον επίχρυσο γύψο όσο και στα υπόλοιπα γλυπτά που περιστοιχίζουν τον διάσημο Τουταγχαμών.
Σίγουρα ο ακριβοθώρητος φαραώ που ανέβηκε στον θρόνο της Αιγύπτου σε ηλικία 9 ετών το 1333 π.Χ. ως ο νεαρότερος στην Ιστορία και που έμελλε να πεθάνει επίσης πολύ νέος, μια δεκαετία αργότερα, μάλλον από ελονοσία, τη νόσο που έπληξε κατά πολύ τους Αιγύπτιους αυτοκράτορες, έπρεπε να τύχει της ύψιστης επιστημονικής φροντίδας – και δεν θα μπορούσε παρά να έχει πρωταγωνιστική θέση στο νέο μουσείο. Μαζί με αυτόν λέγεται ότι έχουν ήδη μεταφερθεί οι περισσότεροι από τους θησαυρούς του με εξαίρεση την κάσα, που είναι και το πιο δύσκολο εγχείρημα σε ό,τι αφορά τη μεταφορά της.
Επομένως, τα περισσότερα από τα 5.000 αντικείμενα που έφερε στο φως ο Βρετανός αρχαιολόγος Χάουαρντ Κάρτερ από τον μοναδικό ασύλητο μέχρι στιγμής φαραωνικό τάφο θα είναι διαθέσιμα στον επισκέπτη και πολλά από αυτά θα εκτίθενται για πρώτη φορά στο κοινό. Φυσικά σε περίοπτη θέση θα είναι η περίφημη χρυσή νεκρική μάσκα του Τουταγχαμών, που είναι αναμφίβολα το πιο πολύτιμο εύρημα των φαραωνικών τάφων. Μέχρι σήμερα βρισκόταν στο περίφημο Μουσείο του Καΐρου, το οποίο χτίστηκε στο κέντρο της πόλης το 1901 και έχει φιλοξενήσει τη μεγαλύτερη συλλογή φαραωνικών αρχαιοτήτων.
Ο διάσημος γιος του Ακενατόν και αδελφός της Νεφερτίτης πάντα έθελγε διάφορες ιστορίες και αναρίθμητα πλήθη στο διάβα του – απόδειξη οι διάσημες εκθέσεις που τον είχαν ως πρωταγωνιστή. Μόνο η έκθεση του 1967 στο Παρίσι, με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Ο Τουταγχαμών και η εποχή του», είχε προσελκύσει ρεκόρ επισκεπτών, οι οποίοι είχαν τότε ξεπεράσει το 1,2 εκατομμύριο, σχηματίζοντας καθημερινά αμέτρητες ουρές και δημιουργώντας μάλιστα και τάσεις στη μόδα, στη διακόσμηση και αλλού, με τους σχεδιαστές να τρέχουν να συλλάβουν νέες εμπνεύσεις.
Αλλά και οι πρόσφατες εκθέσεις που διοργανώθηκαν το 2019 σε διαφορετικά σημεία του κόσμου κατέδειξαν ότι ο Τουταγχαμών, σε αντίθεση με τη γνωστή κατάρα που προκαλούσε θανάτους σε όλους όσοι έρχονταν σε επαφή μαζί του, έφερνε μόνο εισιτήρια και τύχη στο πέρασμά του. Παρίσι, Λονδίνο και Λος Αντζελες ζήτησαν να φιλοξενήσουν την έκθεση που είχε ως θέμα πολλά από τα αντικείμενα που τον συνόδευαν – εκτός φυσικά από τον ίδιο, αφού απαγορεύεται διά νόμου το «ταξίδι» του στο εξωτερικό.
Οι Έλληνες αρχαιολόγοι
Σημαντικό είναι ότι τα εκθέματα, δηλαδή οι ανεξάντλητοι θησαυροί που περισώθηκαν από τα υπόγεια του παλιού μουσείου στο οποίο ήταν κρυμμένοι, απολαμβάνουν τη φροντίδα και είναι στην ευθύνη ειδικής ομάδας επιστημόνων στους οποίους περιλαμβάνονται αρχιτέκτονες από όλες τις χώρες, μεταξύ των οποίων και από την Ελλάδα. Ξεχωρίζει, μάλιστα, μεταξύ αυτών το όνομα του αιγυπτιολόγου πανεπιστημιακού Βασίλη Χρυσικόπουλου, ο οποίος μάλιστα είχε τη θέση συμβούλου σε μια σειρά από θέματα, εκθέσεις και οτιδήποτε αφορούσε τον αρχαίο αιγυπτιακό πολιτισμό στη χώρα μας.
Ηταν, άλλωστε, υπεύθυνος της μεγάλης επανέκθεσης της αιγυπτιακής συλλογής του δικού μας Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, ενώ εργάζεται και ως αρχαιολόγος-φροντιστής στο Μουσείο της Ακρόπολης. Τώρα προσφέρει τις υπηρεσίες του και τις πολύτιμες επιστημονικές του συμβουλές πλέον ως μέλος των ανασκαφικών αποστολών στην Αίγυπτο, συμβάλλοντας έτσι ενεργά στην εκτίμηση των θησαυρών που αναμένεται να φιλοξενηθούν στα νέα μουσεία-και φυσικά στο εντυπωσιακό Εθνικό Μουσείο. Αμέτρητες είναι οι περιπτώσεις που προσφέρονται αυτή τη στιγμή στους επιστήμονες, μεταξύ των οποίων και στους Ελληνες, όπως η αρχαία νεκρόπολη Σακάρα, στην αριστερή όχθη του Νείλου, όπου μόνο την τελευταία περίοδο έχει αποκαλυφθεί μια σειρά από ανεκτίμητους θησαυρούς: από πυραμίδες έως και τάφους και αγάλματα.
Τον τελευταίο χρόνο έρχονται διαρκώς στο φως νέα ευρήματα όπως σαρκοφάγοι που χρονολογούνται στον 16ο έως τον 11ο αιώνα π.Χ. και βρέθηκαν μέσα σε ισάριθμους ταφικούς λάκκους, σε βάθος 10-12 μέτρων, αλλά και αρχαίοι ναοί, ακόμα και νεκροταφεία ζώων. Πολύ σημαντικές είναι και οι πυραμίδες που έχουν βρεθεί στην περιοχή, όπως η πυραμίδα του φαραώ Ζοζέρ, που δόθηκε μάλιστα ύστερα από 14 χρόνια εργασιών ξανά στο κοινό.
Ο πρώην υπουργός Τουρισμού και Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου Χαουάς κάνει λόγο, μεταξύ άλλων, για αγάλματα αρχαίων θεοτήτων ηλικίας τουλάχιστον 2.500 ετών, που φέρεται ότι ανήκαν σε κορυφαίους αξιωματούχους της Υστερης Περιόδου και της περιόδου των Πτολεμαίων, ενώ ο ίδιος θεωρεί πως η συγκεκριμένη περιοχή θα μας δώσει αμέτρητους ακόμα θησαυρούς που κρύβει στο έδαφός της. Ο Χαουάς θεωρεί πως μία από τις πυραμίδες που βρέθηκαν στην περιοχή ανήκει στη Νεαρίτ, σύζυγο του βασιλιά Τετί, του πρώτου ηγέτη της έκτης δυναστείας που κυβέρνησε την αρχαία Αίγυπτο.
Αυτή η πυραμίδα είναι φτιαγμένη από τούβλα, όπως και τρεις αποθηκευτικοί χώροι που βρέθηκαν εκεί κοντά. Αξίζει να σημειωθεί πως η Νεκρόπολη της Σακάρα υπήρξε η αχανής Νεκρόπολη της αρχαίας αιγυπτιακής πρωτεύουσας της Μέμφιδας, που προστατεύεται πλέον από την UNESCO ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Σοκάρ λεγόταν ο κατεξοχήν γερακόμορφος θεός της Νεκρόπολης της Μέμφιδος και ήταν άμεσα συνδεδεμένος με τον Οσιρι και την Ισιδα, στη λατρεία της οποίας αναφέρεται εκτενώς στα κείμενά του ο Πλάτωνας.
Να θυμίσουμε πως ναούς της Ισιδος, την οποία θεωρούσαν «εισηγμένη» θεά από την Αίγυπτο που λάτρευαν οι αρχαίοι Έλληνες, βρίσκουμε σε διάφορα σημεία της Ελλάδας όπως στην Αρχαία Δήλο. Ο Πλάτωνας κάνει λόγο και για τον Θωδ, που θεωρούνταν ο πλέον δημοφιλής θεός της αιγυπτιακής θρησκείας και οι αρχαίοι τον ταύτιζαν με τον Ερμή τον Τρισμέγιστο. Ήταν ο θεός της Σελήνης και φυσικά συμπληρωματικός του θεού του Ήλιου.
Επίσης ο Θωδ ήταν ο θεϊκός γραφέας, εκείνος που επινόησε τη γραφή και κύριος της σοφίας. Το ιερατείο απέδιδε σ’ εκείνον πολλές από τις ιερές γραφές, ανάμεσα στις οποίες συγκαταλέγεται η Βίβλος των Αναπνοών και ένα τμήμα της Βίβλου των Νεκρών. Μάλιστα, τότε πίστευαν ότι ήταν εκείνος που είχε μεταδώσει την τέχνη της ιερογλυφικής γραφής στους Αιγύπτιους από τα πανάρχαια χρόνια.
