“Οι μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών, Παοτζήδων και Πουλικών κατά του ΕΛΑΣ στο Βέρμιο” γράφει ο Στέργιος Αποστόλου
ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ, ΠΑΟΤΖΗΔΩΝ ΚΑΙ ΠΟΥΛΙΚΩΝ
ΚΑΤΑ ΤΟΥ Ε.Λ.Α.Σ. ΣΤΟ ΒΕΡΜΙΟ (22 – 27 Απριλίου 1944)
Στέργιος Σπυρ. Αποστόλου*
Την 22α Απριλίου 1944 εκδηλώνεται η ολομέτωπη και από πολλού χρόνου αναμενόμενη εκκαθαριστική επιχείρηση των Γερμανών και των ελληνικών εθνοπροδοτικών σωμάτων που τους ακολουθούσαν κατά των τμημάτων του Ε.Λ.Α.Σ. στο Βέρμιο. Αφετηρίες εκκίνησης των ανωτέρω εχθρικών δυνάμεων προς αυτή την κατεύθυνση υπήρξαν τα εξής σημεία:
α) Από Βέροια, Νάουσα, Έδεσσα, Άρνισσα, Αμύνταιο, Πτολεμαϊδα, Κοζάνη και Στενά.
β) Από Καλύβια Κομνηνών, Μεσόβουνο, Κατράνιτσα (Πύργοι), Κάτω Γραμματικό, Αγία Φωτεινή (Όσλιανη), Γάβροβο, Φλαμουριά, Μέγα Ρεύμα (Ροδοχώρι), Γιαννακοχώρι και μονή Υπαπαντής.
γ) Από Kοιλάδα Κοζάνης, Καλύβια Καραθόδωρου, Καλύβια Τσανακτσή και Κάτω Σέλι.
Ήδη, ο Διοικητής του Αποσπάσματος Ε.Λ.Α.Σ. Βερμίου Διονύσιος Καράντζος (Μελάς) (1) είχε αποστείλει ενωρίτερα στη Διοίκηση της ΙΧ Μεραρχίας του Ε.Λ.Α.Σ., στην οποία υπάγονταν το Απόσπασμα αυτό, το κατωτέρω λακωνικό τηλεγράφημα :
«Πληροφορίαι θετικώταται φέρουν ως επικειμένην σοβαροτάτην εκκαθάρισιν Βερμίου. Στοπ. Απεφασίσαμεν αντισταθώμεν»
Ο Γερμανοί για να αποκλείσουν το ενδεχόμενο αποστολής ενισχύσεων προς τις εγκλωβισμένες στο Βέρμιο δυνάμεις του Ε.Λ.Α.Σ. θεώρησαν σκόπιμο να κινηθούν και προς άλλα σημεία. Ένα Σύνταγμα Γερμανοί, ενισχυμένοι με 1000 περίπου ΠΑΟτζήδες, κινήθηκαν από Βέροια, Μελίκη, Αιγίνειο, Κούκο και Κατερίνη προς Πιέρια, κατευθυνό-μενοι προς τα χωριά Κόκοβα, Ρυάκια και Σκουτέρνα.
Συγχρόνως, άλλες γερμανικές δυνάμεις κινήθηκαν από Έδεσσα και Γιαννιτσά με κατεύθυνση προς το Πάϊκο. Όντως, το ενδεχόμενο αποστολής ενισχύσεων στο Βέρμιο είχε παντελώς αποκλεισθεί. Υπολογίζεται ότι στην κύκλωση του Βερμίου έλαβαν μέρος 10000 άνδρες του Πεζικού, τμήματα της 4ης Μεραρχίας Ες-Ες Πολιτσάϊ, κυρίως το 7Ο Σύνταγμα, με επικεφαλής τον Συνταγματάρχη Κάρλ Σύμερς και 3000 άνδρες των ένοπλων εθνοπροδοτικών σωμάτων, ήτοι, οι γερμανοντυμένοι άνδρες του Πούλου και τα άτακτα σώματα των τουρκόφωνων οπλαρχηγών Μιχάλαγα, Κισά Μπατζάκ και άλλων οπλαρχηγών από τις περιοχές Πτολεμαϊδας, Κοζάνης κ.λπ.
Οι τελευταίοι αρέσκονταν να αυτοαποκα-λούνται «Εθνικός Ελληνικός Στρατός! (Ε.Ε.Σ.)». Όμως, στη συλλογική μνήμη του λαού παρέμειναν και εξακολουθούν να παραμένουν ως οι αιμοχαρείς και αιμοδιψείς ΠΑΟτζήδες.
Ο Κάρλ Σύμερς επικεφαλής του προμνημονευόμενου Συντάγματός του και με αρωγούς τα τοπικά Τάγματα Ασφαλείας (Π.Α.Ο., Πούλος κ.λπ.), επέδραμε διαδοχικά στις 6, 8, 10, 28 Μαρτίου και 22 Απριλίου, στους πρόποδες του Βερμίου Κοζάνης, στην Ερμακιά Εορδαίας, όπου και εκτελέστηκαν αφού αιχμαλωτίστηκαν, υπέκυψαν σε βασανιστήρια ή πέθαναν από υποθερμία εξαιτίας του χιονιού και του κρύου, 62 άμαχοι και ένας μαχητής του ΕΛΑΣ.
Στις 24 Απριλίου, το ίδιο σύνταγμα, διέπραξε τη σφαγή των Πύργων Κοζάνης και το δεύτερο ολοκαύτωμα του Μεσόβουνου 1944 (το πρώτο ήταν το 1941), σφαγιάζοντας 368 γυναικόπαιδα, ή σύμφωνα με άλλους υπολογισμούς, 548 θύματα, με την επίσημη καταμέτρηση του κατοχικού δήμου Εορδαίας να δίνει 327 θύματα.
Ο τουρκόφωνος οπλαρχηγός Μιχάλαγας, έφιππος, επάνω σε ένα εντυπωσιακό άλογο. Επαγγελματικά ασχολούνταν με το ζωεμπόριο. Κατά την κατοχική περίοδο, αρχικά, έδειξε σημεία προσέγγισης προς το Ε.Α.Μ. Πολύ σύντομα, όμως, άλλαξε γνώμη και εντάχθηκε στην οργάνωση «Υπερασπισταί Βορείου Ελλάδος» (Υ.Β.Ε.) Υπήρξε ιδρυτικό στέλεχος της οργάνωσης ΠΟΕΤ του Αντωνίου Βήχου. Ήταν ποντιακής καταγωγής. Το 1943 εντάχθηκε στην Π.Α.Ο. και υπήρξε ένας από τους πιο στενούς συνεργάτες των Γερμανών. Επίσης έγινε ηγετικό στέλεχος του Ε.Ε.Σ., αναλαμβάνοντας τη θέση του διευθυντή οικονομικών της οργάνωσης στις 31-8-1944. Συνελήφθη στις 17-12-1944 στη Ζαρκαδόπετρα από αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. Μολονότι ήταν χαρακτηρισμένος ως δωσίλογος με σοβαρή αντεθνική δράση, αφέθηκε ελεύθερος από την μεταβαρκιζιανή κυβέρνηση. Πέθανε στη Θεσσαλονίκη το 1946. Η πιθανότερη εκδοχή είναι ότι αυτοπυροβολήθηκε κατά λάθος.
Κατά τα ανωτέρω, το σύνολο των συγκεντρωθέντων γύρω από το Βέρμιο εχθρικών δυνάμεων ανέρχονταν στους 15000 άνδρες, περίπου. Σημειωτέον ότι όλες οι ανωτέρω δυνάμεις υποστηρίζονταν από μεγάλο αριθμό αρμάτων μάχης, αεροπορία, πεδινές και ορεινές πυροβολαρχίες, και μία τεθωρακισμένη αμαξοστοιχία εφοδιασμένη με πυροβόλα, η οποία έβαλλε από τα στενά του Μουχαρέμ Χάνι.
Έναντι όλων αυτών ο Ε.Λ.Α.Σ. διέθετε στο Βέρμιο τα 2/16 και 3/16 Τάγματα με επικεφαλής τους Κολοκοτρώνη και Ακρίτα, αντιστοίχως, και το 3/53 Τάγμα της ΙΧ Μεραρχίας Ε.Λ.Α.Σ., επικεφαλής του οποίου ήταν ο έφεδρος Ανθυπολοχαγός του Αλβανικού Μετώπου Δημήτριος Κυρατζόπουλος (Φωτεινός). Πέραν των ανωτέρω δυνάμεων, υπήρχαν τμήματα του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ., οι Λόχοι Διοίκησης, Μηχανικού, Πυροβολικού, Επιμελητείας, οι Υποδειγματικές Διμοιρίες της Ε.Π.Ο.Ν. και ολιγομελείς ομάδες σαμποτέρ και συνδέσμων.
Το σύνολο των μαχίμων οπλιτών υπολογίζονταν σε 1500-1600 περίπου άνδρες, πέραν άλλων 100 που αποτελούσαν το βοηθητικό προσωπικό. Στα τμήματα αυτά βρίσκονταν και οι σύνδεσμοι της Συμμαχικής Στρατιωτικής Αποστολής (Σ.Σ.Α.).
Τους ένοπλους ΠΑΟτζήδες και τους Γερμανούς ακολούθησε μέχρι το χωριό Σέλι ο επιθεωρητής νομαρχιών της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας Συνταγματάρχης Αθανάσιος Χρυσοχόου, ο οποίος, όπως έγινε γνωστό, επρόκειτο να εγκαταστήσει τους ΠΑΟτζήδες μόνιμα στο Βέρμιο, μετά την εκδίωξη των δυνάμεων του Ε.Λ.Α.Σ. από αυτό.
Επί Γερμανικής κατοχής ο Χρυσοχόου υπήρξε συνεργάτης των Ναζί και διορίσθηκε σε διάφορες έμμισθες θέσεις. Διετέλεσε κατοχικός φρούραρχος Θεσσαλονίκης, επιτελάρχης του δωσίλο-γου πρωθυπουργού Τσολάκογλου, έμμισθος γενικός επιθεωρητής Νομαρχιών Μακεδονίας διορισμένος από τους Ναζί. Ως διορισμένος από τους Ναζί ο Χρυσοχόου πρότεινε για διορισμό και έτερο στρατιωτικό, τον υποπτέραρχο Γεώργιο Θεμελή στην έμμισθη θέση του Νομάρχη Πέλλας. Ο Χρυσοχόου υποστήριξε ότι ο Θεμελής θα προάσπιζε όσο μπορούσε τα ελληνικά συμφέροντα απέναντι σε τυχόν αποσχιστικές τάσεις του σλαβόφωνου πληθυσμού. Αυτό ήταν αντιφατικό όμως καθώς η ναζιστική Γερμανία – με την οποία συνεργάζονταν οι Χρυσοχόου και Θεμελής – είχε ήδη παραχωρήσει την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη στους Βούλγαρους. Επίσης ο Χρυσοχόου ορίσθηκε γενικός διοικητής Μακεδονίας από την κατοχική κυβέρνηση έναν μήνα πριν από την αποχώρηση των Ναζί από την Ελλάδα. Κατά τη δίκη του ναζιστή αξιωματικού Μαξ Μέρτεν για εγκλήματα πολέμου, εμφανίστηκε ως μάρτυρας υπεράσπισης. Διασώζονται έγγραφα του Χρυσοχόου που καλούσε τους Έλληνες «να αποφύγουν την άσκηση βίας κατά του ναζιστικού στρατού κατοχής και να επιδεικνύουν νομιμόφρονα στάση». Ταυτόχρονα επαινούσε την «φιλελληνική» – κατά την άποψή του – στάση των Γερμανών.
Από τη Βλαχέρνα Αρκαδίας. Διοικητής του 2ου Τάγματος και για ένα διάστημα Καπετάνιος του 16ου Συντάγματος Ε.Λ.Α.Σ. Βερμίου. Έπεσε ηρωικά την 6η Οκτωβρίου 1944 σε μάχη κατά των Γερμανών στο Σταυρό Βέροιας.
Εντωμεταξύ, οι Διοικήσεις του Αποσπάσματος Βερμίου και του 16ου Συν/τος Ε.Λ.Α.Σ., καθόρισαν τους τομείς αντίστασης των Ταγμάτων τους ως κάτωθι : Το 2/16 Τάγμα του Κολοκοτρώνη κατέλαβε θέσεις άμυνας στα χωριά Άνω Γραμματικό, Φλαμουριά, Γιαννακοχώρι και στην τοποθεσία Παλιομπάτσι. Το 3/16 Τάγμα του Ακρίτα κατέλαβε θέσεις στο χωριό Σέλι και στις τοποθεσίες Καλύβια Τσανακτσή και Καρατάσιου.
Από τη Νάουσα. Διοικητής του 3ου Τάγματος του 16ου Συντάγματος Ε.Λ.Α.Σ. Βερμίου
Το 3/53 Τάγμα του Φωτεινού της ΙΧ Μεραρχίας κατέλαβε ενεδρευτικές θέσεις στα Καλύβια Κομνηνών και στα υψώματα της Κατράνιτσας και Μεσόβουνου. Βασικός, όμως, τομέας της αντίστασής του ήταν το Κάτω Γραμματικό. Πριν, ακριβώς, εκδηλωθεί η επίθεση των Γερμανών, προηγήθηκαν σφοδρότατοι βομβαρδισμοί πυροβολικού, αεροπορίας και κανονιοβολισμοί από την σταθμευμένη στο Μουχαρέμ Χάνι τεθωρακισμένη γερμανική αμαξοστοιχία.
Ακολούθως, από διάφορες κατευθύνσεις, εκδηλώθηκε ολομέτωπη επίθεση των εχθρικών δυνάμεων. Το 3/16 Τάγμα του Ακρίτα ήλθε σε σύγκρουση με γερμανική φάλαγγα η οποία κινούνταν από Νάουσα προς Γιαννακοχώρι και κατόρθωσε να την ανατρέψει, προξενώντας σ’ αυτήν σοβαρές απώλειες. Στη μάχη αυτή, είκοσι αντάρτες κατέπεσαν νεκροί.
Άλλη γερμανική φάλαγγα προερχόμενη από το χωριό Φλαμουριά ανέτρεψε την αντίσταση Διμοιρίας του Ε.Λ.Α.Σ. και επέτυχε να εισδύσει στο οροπέδιο του Άνω Γραμματικού, σε απόσταση 1500 μέτρων από τον Σταθμό Διοίκησης του Αποσπάσματος.
Στις κρίσιμες αυτές στιγμές, ο Διοικητής του 2/16 Τάγματος Κολοκοτρώνης, για να αποτρέψει τον κίνδυνο που διέτρεχε ο Σταθμός Διοίκησης, επικεφαλής των τμημάτων του και της Υποδειγματικής Διμοιρίας της Ε.Π.Ο.Ν., με θυελλώδη επίθεσή του ανατρέπει τη γερμανική φάλαγγα και την υποχρεώνει να επιστρέψει στη Φλαμουριά.
Το 3/53 Τάγμα του Φωτεινού, από τις οχυρές θέσεις που είχε καταλάβει, θέριζε κυριολεκτικά με τα πολυβόλα του τις γερμανικές φάλαγγες που επιχειρούσαν να εισδύσουν στο Κάτω Γραμματικό και τις διέλυε. Καταφανής υπήρξε η αποτυχία όλων των επιθέσεων των Γερμανών κατά την πρώτη ημέρα των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων.
Τη δεύτερη ημέρα, Κυριακή 23η Απριλίου 1944, αφού προηγήθηκαν εκ νέου σφοδρότατοι βομβαρδισμοί αεροπορίας και πυροβολικού, οι Γερμανοί επανέλαβαν τις επιθέσεις τους σε όλα τα μέτωπα. Ο Ε.Λ.Α.Σ. συνεχίζει να αντιμετωπίζει με επιτυχία τις γερμανικές επιθέσεις και να μάχεται κατά εχθρού αριθμητικά υπέρτερου, καλύτερα εκπαιδευμένου και εξοπλισμένου με τα πλέον σύγχρονα όπλα.
Όμως, οι εχθρικές φάλαγγες συνεχίζουν να περισφίγγουν τον κλοιό. Βάζουν με πυκνά πυρά από παντού και προχωρούν με μεγάλη προσοχή ανάμεσα από χαράδρες, πυκνά δάση, πλαγιές και από δένδρο σε δένδρο. Οι προφυλάξεις αυτές είναι αναγκαίες, γιατί τα πενήντα δύο πολυβόλα και οπλοπολυβόλα που διαθέτουν τα τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ., συνεχίζουν να βάζουν ακατάπαυστα με καταιγιστικά πυρά εναντίον τους.
Οι προσπάθειες των Γερμανών επικεντρώθηκαν τώρα στην Πέτρα της Ανάληψης, τοποθεσία στο Κάτω Γραμματικό, που αποτελούσε φραγμό για την προέλασή τους προς το Άνω Γραμματικό, στο οποίο βρίσκονταν οι σύνδεσμοι της Συμμαχικής στρατιωτικής Αποστολής (Σ.Σ.Α.), ο Διοικητής του 16ου Συντ/τος Ε.Λ.Α.Σ. Ταγματάρχης Περικλής Μεσημέρης και ο Κολοκοτρώνης, ο οποίος εκτελούσε χρέη Καπετάνιου του ιδίου Συν/τος, αντικαθιστώντας τον Βασίλειο Μελίδη (Βερμιώτης), ο οποίος απουσίαζε με ειδική αποστολή σε άλλη περιοχή.
Προς το βράδυ της δεύτερης ημέρας τα τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ. είχαν εξαντλήσει σχεδόν τα πυρομαχικά τους και επί πλέον, κατά τη διάρκεια των μαχών των δύο αυτών ημερών, παρέμειναν, σχεδόν, νηστικά. Τη νύχτα, οι σύνδεσμοι της Συμμαχικής Στρατιωτικής Αποστολής, προ του κινδύνου να συλληφθούν από τους Γερμανούς, εγκατέλειψαν το Βέρμιο και κατέφυγαν στο Πάϊκο.
Η κατάσταση αυτή υποχρέωσε τις Διοικήσεις του 16ου Συντάγματος και του Αποσπάσματος Βερμίου να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για να μην εγκλωβισθούν από τους Γερμανούς οι δυνάμεις του Ε.Λ.Α.Σ. Το 3/53 Τάγμα του Φωτεινού, που διακρίθηκε ιδιαίτερα στις μάχες, διατάσσεται να εκβιάσει τις εχθρικές γραμμές και να συμπτυχθεί προς Σινιάτσικο.
Στα τμήματα του 16ου Συντάγματος δόθηκε εντολή να συμπτυχθούν μέσω της πεδιάδας της Σκύδρας προς το Πάϊκο. Και στο Πάϊκο, όμως, οι Γερμανοί συνέχιζαν τις επιθετικές τους δραστηριότητες, παράλληλα με αυτές του Βερμίου. Κατόπιν τούτου, τα τμήματα του 16ου Συντάγματος υποχρεώθηκαν να επιστρέψουν εκ νέου στο Βέρμιο, από το οποίο, με κατάλληλους ελιγμούς μέσα από την πεδιάδα της Πτολεμαϊδας, επέτυχαν να συμπτυχθούν προς Σινιάτσικο και σε άλλες γειτονικές περιοχές.
Εκεί συνάντησαν το 3/53 Τάγμα του Φωτεινού, καθώς και το Τάγμα του Υψηλάντη που δρούσε στην περιοχή. Όμως, μέρος της δύναμης του 2/16 Τάγματος του Κολοκοτρώνη, αποτελούμενο από 150 περίπου άνδρες, με επικεφαλής τους Δημήτριο Μωραϊτόπουλο (Παγώνας), Καπετάνιο του Τάγματος και Αλέξανδρο Χωνό, Διοικητή του 7ου Λόχου, δεν θα κατορθώσει τελικά να συμπτυχθεί προς το Σινιάτσικο.
Η δύναμη αυτή θα χωρισθεί σε δύο τμήματα. Από αυτά, ένα τμήμα δύναμης 50 περίπου ανδρών, με επικεφαλής τον Αλέξανδρο Χωνό, χωρίς να γίνει αντιληπτό από τους Γερμανούς, θα τραπεί σε δασοαγροτική περιοχή έξω από τη Νάουσα. Το άλλο τμήμα, δύναμης 100 περίπου ανδρών, με επικεφαλής τον Παγώνα θα καταφύγει στα χωριά του κάμπου της Νάουσας. Υπάρχει η πληροφορία ότι μαζί τους βρίσκονταν και ο Θωμάς Μπιγκάνος (Ατρόμητος), Διοικητής του 3ου Λόχου του 1/16 Τάγματος του Μαύρου.
Το υπό τον Αλέξανδρο Χωνό τμήμα που κατέφυγε έξω από τη Νάουσα, βρήκε καταφύγιο στη ρεματιά που περιλαμβάνει τις τοποθεσίες Της Παναγιάς τα Κάστανα, το Μαντρί των αδελφών Πουρέγκα, τα Τρία Πλατάνια και όλη τη συνέχεια του ρέματος που καταλήγει στο δρόμο για το χωριό Γιαννακοχώρι.
Τον επισιτισμό του σε καθημερινή βάση τον ανέλαβε η Ε.Τ.Α. Νάουσας. Το υπό τον Παγώνα τμήμα παρέμεινε κρυμμένο σε περιοχή μεταξύ των χωριών Επισκοπή, Αγγελοχώρι, Ζερβοχώρι και μετακινούνταν ανάλογα μόνο όταν υπήρχε κίνδυνος εντοπισμού του από τους Γερμανούς, τους Πουλικούς και τους ΠΑΟτζήδες της περιοχής.
Κατ’ άλλες πληροφορίες που είδαν το φως της δημοσιότητας, η δύναμη των ανωτέρω τμημάτων ανέρχονταν σε δύο Λόχους. Εντωμεταξύ, τα συγκεντρωθέντα στο Σινιάτσικο τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ. που ανήκαν στο 16ο Σύν/μα Βερμίου, στο 3/53 Τάγμα του Φωτεινού και στο Τάγμα του Υψηλάντη, πιέζονταν ασφυκτικά από τους Γερμανούς. Την 6η Μαΐου 1944, προσπάθησαν να διαβούν τον ποταμό Αλιάκμονα, στο ύψος του ομώνυμου χωριού. Οι Γερμανοί, οι οποίοι είχαν καταλάβει ενεδρευτικές θέσεις σε δεσπόζοντα σημεία, άρχισαν να βάλλουν με καταιγιστικά πυρά εναντίον τους.
Επικράτησε κατάσταση σύγχυσης και μερικού πανικού. Τελικά, οι δυνάμεις του Ε.Λ.Α.Σ., μετά από υπεράνθρωπες προσπάθειες, πέτυχαν να διαπεραιωθούν απέναντι και να προωθηθούν στη συνέχεια στο χωριό Καρπερό της Ελεύθερης Ελλάδας.
Οι απώλειές τους, όμως, υπήρξαν σοβαρές. Υπολογίζεται ότι σε περισσότερους από 35 άνδρες ανέρχονται οι πνιγμένοι και οι σκοτωμένοι. Επανερχόμενος στο θέμα των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων στο Βέρμιο, θα πρέπει να σημειώσω ότι, κατά τη διάρκεια των μαχών με τον Ε.Λ.Α.Σ., οι απώλειες των Γερμανών και των συνεργατών τους Πουλικών και ΠΑΟτζήδων ήταν μεγάλες.
Μεταξύ των νεκρών συγκαταλέγεται και ένας Συνταγματάρχης, Διοικητής του 8ου Συντάγματος Ες-Ες Πολιτσάϊ, ο οποίος ετάφη στο χωριό Μέγα Ρεύμα (Ροδοχώρι), υπό τον ομαδικό θρήνο των ανδρών του, όπως αναφέρει σχετική έκθεση.
Όμως και οι απώλειες των δυνάμεων του Ε.Λ.Α.Σ. Βερμίου ήταν βαριές. Σε 130 ανέρχονται οι νεκροί, 180 οι τραυματίες και 21 οι αιχμάλωτοι. Στις απώλειες συγκαταλέγεται και ο Ταγματάρχης Περικλής Μεσημέρης, Διοικητής του 16ου Σ/Ε.Λ.Α.Σ., ο οποίος, έπεσε σε ενέδρα Γερμανών στο χωριό Δραζίλοβο και συνελήφθη.
Η Διοίκηση του Αποσπάσματος φρόντισε ώστε οι βαριά τραυματισμένοι ΕΛΑΣίτες να μεταφερθούν στο κτήμα Τέπου, έξω από την Έδεσσα, όπου έτυχαν κάθε δυνατής περίθαλψης.
Φρικιαστικά, όντως, και πρωτάκουστα υπήρξαν τα εγκλήματα, οι βασανισμοί, οι βιασμοί, οι λεηλασίες και άλλες εγκληματικές πράξεις, που διέπραξαν οι Χιτλερικές δυνάμεις και οι συνεργάτες τους Πουλικοί και ΠΑΟτζήδες στα χωριά του Βερμίου, καθ’ όλη τη διάρκεια των μαχών με τα τμήματα του ΕΛΑΣ.
Το χωριό Πύργοι (Κατράνιτσα) έγινε παρανάλωμα του πυρός, ενώ κάηκαν και σκοτώθηκαν συνολικά 318 από τους κατοίκους του, άνδρες και γυναίκες. Στην καταστροφική μανία της φωτιάς παραδόθηκαν επίσης και τα χωριά Μεσόβουνο (για δεύτερη φορά), Κάτω Γραμματικό, Άνω Γραμματικό, Κουτσούφλιανη, Δραζίλοβο, Σέλι και εκτελέστηκαν πολλοί κάτοικοί τους.
Ειδικότερα, στο Μεσόβουνο εκτελέστηκαν ή κάηκαν 150 γυναικόπαιδα (οι άνδρες είχαν εκτελεσθεί τον Οκτώβριο του 1941), στο Άνω και Κάτω Γραμματικό εκτελέστηκαν 13 και στην Κουτσούφλιανη 13.
Θεωρώ σκόπιμο να αναφερθώ σε μαρτυρίες που είδαν το φως της δημοσιότητας, σχετικές με τους πιθανούς πρωταίτιους του ολοκαυτώματος, των ομαδικών δολοφονιών και της ολοκληρωτικής καταστροφής του χωριού Κατράνιτσα. Σύμφωνα με αυτές, οι ΕΛΑΣίτες οι καταγόμενοι από την Κατράνιτσα, κατ’ επανάληψη συμμετείχαν στο παρελθόν σε επιθέσεις κατά των εξοπλισμένων από τους Γερμανούς ΠΑΟτζήδων του χωριού Πελαργός. Σε αντίποινα, οι τελευταίοι, βρήκαν την ευκαιρία και οδήγησαν τους Γερμανούς στην Κατράνιτσα, κατά την περίοδο των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων στο Βέρμιο.
Παραθέτω μαρτυρία της Αθηνάς Μωυσιάδου, κατοίκου του χωριού Κατράνιτσα, η οποία φυλάσσεται στο Αρχείο του Σ. Ταξίδη. Σύμφωνα με τη μαρτυρία αυτή, οι ΠΑΟτζήδες κάτοικοι του Πελαργού είναι εκείνοι οι οποίοι παρακίνησαν τους Γερμανούς να κάψουν την Κατράνιτσα. Υπ’ όψιν όλων των ανωτέρω, δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο οι ένοπλοι ΠΑΟτζήδες, οι οποίοι συμμετείχαν με τους Γερμανούς στο εγκληματικό όργιο της Κατράνιτσας, να ήταν αυτοί του Πελαργού. Τούτο, όμως, μέχρις ότου αποδειχθεί, παραμένει ως εικασία. Παραθέτω μέρος της ανωτέρω μαρτυρίας :
« Kαι πήγαιναν οι αντάρτες εκεί και χτυπούσαν τον Πελαργό… Εκείνοι πήγαν πρώτα στον Πελαργό, ήθελαν να πάρουν τα κορίτσια, τα παιδιά τους στο βουνό και οι Πελαργιανοί δεν το δέχτηκαν αυτό. Πήγαν (Σ.Σ. Οι Πελαργιανοί) στους Γερμανούς από τότε και πήραν όπλα και φύλαγαν το χωριό τους. Οι αντάρτες αν δεν πήγαιναν εκεί να τους πειράξουν, δεν θα μας έκαιγαν και εμάς. Πήγαιναν οι αντάρτες εκεί να τους σκοτώσουν και εκείνοι πήγαν στους Γερμανούς, σου λέει, αυτό το χωριό πρέπει να καεί. … Πήγαν στους Γερμανούς και τους σκανδάλιζαν. Η Καταράνιτσα πρέπει να καεί γιατί κατεβαίνουν αντάρτες εκεί» (7).
Παραθέτω στη συνέχεια την υπ’ αριθ. 59 ΤΤ 21.10.1944 έκθεση του Διοικητή του Αποσπάσματος Ε.Λ.Α.Σ. Βερμίου Αντισυνταγματάρχη Διονυσίου Καράντζου (Μελάς), σχετική με το ολοκαύτωμα της Κατράνιτσας. :
« Δεν ξέρω τας λεπτομερείας των σφαγών του Διστόμου, αλλά από την κατωτέρω περιληπτικωτάτην περιγραφήν των δεινοπαθημά-των της κωμοπόλεως Πύργοι (Κατράνιτσα) δύνασθε να αντιληφθήτε το μέγεθος των κακουργημάτων των πολιτισμένων λαών της Ευρώπης, που διεκδικούν την πρώτην θέσιν μετά τον Θεόν εις τον κόσμον τούτον.
Η κωμόπολις Πύργοι, χιλίων σπιτιών, αφού κατεσκάφη κυριολεκτικώς, αφού έχασε τα οικιακά αντικείμενα, 12000 γιδοπρόβατα, 3500 χιλιάδες μεγάλα ζώα, πληρώνει και κεφαλικό χαράτσι με 640 γυναικόπαιδα, σφαγμένα κατά τον πλέον αφάνταστον τρόπον.
Επί επτά μήνας τα βλέμματά μας αντικρύζουν τους σωρούς αυτούς των πτωμάτων. Ένας από 35 πτώματα, άλλος από 67, άλλος από 94, άλλος από 125 πτώματα και ούτω καθ’ εξής.
Ένα των ανωτέρω σωρών εσκεπάσαμεν με πολλά κλαριά δένδρων και τον διετηρήσαμεν απείραχτον δια να αποτελέση δια πολλά έτη τον αψευδέστερον μάρτυρα εις τον μέλλοντα ιστορικόν και εξυμνητήν της δράσεως του συγχρόνου πολιτισμού της Ευρώπης.
Όλα τα ανωτέρω, δυστυχώς, πλάσματα, αφού εβιάσθησαν ομαδικώς και κτηνωδώς, εδέθησαν κατά ομάδας με τριχιάν, εραντίσθησαν με ελαχίστην βενζίνην – δια να καούν σιγά – και ύστερα εκάησαν σαν το κερί.
Πώς θα χαρακτηρίση ο ιστορικός τον θάνατον της εγκύου εκείνης γυναικός των Πύργων, που συνελήφθη στη σπηλιά την ώρα του τοκετού και αφού αφέθη να υποστή εντελώς μόνη το μαρτύριον της γέννας άνευ βοηθείας και παρηγοριάς συμπαραστάτου, εφονεύθη αμέσως μετά τον τοκετόν μαζί με το νεογέννητον;
Κάθε κορυφούλα και κάθε χαράδρα αποτελεί από μίαν αιματηράν ανεκδιήγητον ιστορίαν εις το όρος τούτο του Βερμίου. Παντού Γολγοθάδες.
Ακόμη και τώρα διασκελίζομεν, ύστερα από επτά μήνας, πτώματα. Πολύ δικαιολογημένα οι ποιμένες δεν βόσκουν τα ποίμνιά των εγγύς των τόπων αυτών του μαρτυρίου… »
Μελάς
Αντισυνταγματάρχης
———–
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Βελτιωμένο απόσπασμα από το βιβλίο μου «Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ» (1941 – 1944), σελ. 208- 214)
——————
ΥΠΟΜΝΗΜΑ
(1) Διονύσιος Καράντζος (Μελάς). Διοικητής του Κλιμακίου της Χ Μεραρχίας Ε.Λ.Α.Σ. Καπετάνιος του Κλιμακίου ήταν ο Χρήστος Μόσχος (Πέτρος). Το Κλιμάκιο αποτελούνταν από το σύνολο των τμημάτων των 16ου και 30ού Συνταγμάτων του Ε.Λ.Α.Σ. και από 2 Τάγματα της ΙΧ Μεραρχίας. Στρατιωτικά, υπήχθη στη Διοίκηση της Χ Μεραρχίας.
(2) (mixanitou–xronou.gr/el.vikipedia.org) Όπως είναι γνωστό, μεταξύ των γερμανικών Μεραρχιών υπήρχαν και αρκετές πρώτης γραμμής, όπως η ΙV Μεραρχία ΕΣ ΕΣ Πολιτσάι, η Ι Εντελβάις (ορεινών κυνηγών) κ.ά.
(3) (mixanitouxronou.gr)
(4) (https//ourvoice.gr)
(5) (www.npress.gr. Endiaferonta.georgios–poylos)
(6) (el.wikipedia.org.wiki>Αθανάσιος_Χρυσοχόου)
(7) Η μαρτυρία αυτή περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Nίκου Μαραντζίδη «ΓΙΑΣΑΣΙΝ ΜΙΛΕΤ» (ΖΗΤΩ ΤΟ ΕΘΝΟΣ). Σελ.150 -151. Ηράκλειο 2001.
(8) (el.wikipedia.org>wiki> Σφαγή – των – Πύργων Κ.)
(9) (el.wikipedia.org>wiki> Σφαγή – των – Πύργων Κ.)
———————–
*ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΣΠΥΡ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ – ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
ΝΑΟΥΣΑ
Στέργιος Σπυρ. Αποστόλου Βιογραφικά στοιχεία – Εργογραφία (κάνετε κλικ)
