“Τα τοπωνύμια του Βερμίου: Β’μέρος. Ξηρολίβαδο” / γράφει ο Τάκης Γκαλαΐτσης

Ξηρολίβαδο, δεκαετία του ’20 / Xirulivadhu

Β. Τα τοπωνύμια του Ξηρολιβάδου

Το 1822, μετά την κατάπνιξη της επανάστασης της Νάουσας, όλη η μανία των Οθωμανών διοχετεύθηκε σε μαζικές καταστροφές. Πάνω από εβδομήντα χωριά του Βερμίου καταστράφηκαν. Ανάμεσά τους η Μαρούσια,  το Αυγότσι, το Λοζίτσι, η  Σκοτίνα, το Ντουρμάνι  και το Ξηρολίβαδο. Ερείπια είδε  και νωρίτερα ο γάλλος περιηγητής F. Pouqueville που πέρασε από το Ξηρολίβαδο το 1806. Οι Wace και Thomson, που πέρασαν από το χωριό το 1911, δε βρήκαν καμιά ταφόπλακα στην παλιά εκκλησία μετά το 1770. Ερείπια βρήκαν και οι πρώτες οικογένειες του Χατζηγώγου,  του Μπουσμπούκη, του Βράνα, του Τσάρα, του Πράπα, του Καπρίνη,  που εγκαταστάθηκαν τις επόμενες δεκαετίες σε αυτό. Αργότερα ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην Τσαρκόβιανη (Μικρή Σάντα) οι Κουπατσιαραίοι Βλάχοι, που αποτελούν σημαντικό μέρος του Ξηρολιβαδιώτικου πληθυσμού.

Η παλιότερη ιστορία του χωριού δε μελετήθηκε, αν και υπάρχουν στοιχεία που μπορούν να ανοίξουν δρόμους. Τα έγγραφα του Τουρκικού Ιεροδικείου της Βέροιας μπορούν να βοηθήσουν σε αυτό. Στο Αρχείο του Μετσοβίτη ερευνητή και συγγραφέα Γ. Πλατάρη σώζεται τραγούδι, που αναφέρεται στο θάνατο του Μετσοβίτη τσέλιγκα Φλόκα, το 17^ο αιώνα, στο δρόμο του για την Πόλη, πριν περάσει από την Θεσσαλονίκη, στον Αγιογιώργη στην περιοχή Livadea seaca =ξηρό λιβάδι.(!). Η θέση του το καθιστούσε  εύκολη λεία σε κάθε είδους επιδρομείς. Αυτός ήταν ο λόγος που οι Βλάχοι του Ξηρολιβάδου δεν αγόρασαν το βουνό, κάτι που δεν εμπόδισε το Σιορ – Μανωλάκη και τον Γιασέρμπεη, οι οποίοι και το αγόρασαν. Αυτών τσιφλίκι το βρήκε ο Weigant τo 1895, όταν επισκέφθηκε την περιοχή. Για πρώτη φορά, οι Ξηρολιβαδιώτες γίνονται ιδιοκτήτες το 1937 ( αρ. συμβολαίου 21542/ 11-5 1937), όταν οι Ν. Πράπας, Δ. Καπρίνης, Ι. Σαμαράς και Α. Τσιαμήτρος ως πληρεξούσιοι 227 περίπου Ξηρολιβαδιωτών αγόρασαν την περιοχή του Ξηρολιβάδου ( 8000 στρέμματα ) από την Εθνική Τράπεζα, που διαχειριζόταν την ανταλλάξιμη περιουσία, και συνέστησαν το Συνεταιρισμό Διαχείρισης Συνιδιοκτησίας Ξηρολιβάδου. Πιο πρόσφατοι οι Συνεταιρισμοί Κτηνοτρόφων και Αποκατάστασης Ακτημόνων. Στα χρόνια της κατοχής, το Ξηρολίβαδο γνώρισε νέα καταστροφή από τους Γερμανούς και τους ντόπιους, από τα χωριά της Κοζάνης, συνεργάτες τους. Ως τη δεκαετία του ’70,  το Ξηρολίβαδο ήταν σχεδόν ερειπωμένο. Σιγά-σιγά άρχισε η ανοικοδόμησή του και έφτασε στη σημερινή του μορφή. Ένα χωριό πανέμορφο, σε μια περιοχή υψίστου φυσικού κάλλους, σε ένα μοναδικής ομορφιάς οροπέδιο, σε υψόμετρο 1.200 περίπου μέτρων.

Οι Ξηρολιβαδιώτες, για να πάνε από τη Βέροια στο Ξηρολίβαδο,     ακολουθούσαν το μονοπάτι με την παρακάτω πορεία:  περνούσαν το ποτάμι Τριπόταμος από τη γέφυρα στις στρατώνες/Puntea di la Stratoni, ή από την περιοχή Guva alu Ciolia, κοντά στους σταύλους του Σπανού, όπου τελευταία ήταν η στάνη του Νταλαμήτρα, ακολουθώντας το ρέμα που κατέβαινε περνούσαν από τα μαντριά του Τζιμίκου/mandra alu Dzimicu  και μέσα από τον κάμπο από το Λοζίτσι /Câmpulu di Luzitsi, πάνω από το σημερινό Πανόραμα, έφταναν στο Λοζίτσι, στη  Βρύση/Shioputlu di Luzitsi ή Shioputlu alu Zaruyiani. Συνέχιζαν δίπλα από τις εκκλησιές του Τριπόταμου/Bisertsili di Luzitsi – εκεί ήταν το παλιό χωριό Άνω Λοζίτσι/Luzitsi di nsus, και το ρέμα Μπελίτσα/Belitsa ή Aksou, δηλαδή Ασπρονέρι, από όπου, εν μέρει, υδρεύεται η Βέροια –  και περνώντας από την τοποθεσία  Στο Γαμπρό/La Yambrolu , πρώτη στροφή μετά τον Ανεμόμυλο σήμερα,  και αριστερά από τα μαντριά του Πάπαρη/Câpârledzli  alu Papari   έφταναν στο Καλντερίμι/Câldirimea , λίγο μετά από εκεί που γίνεται στις μέρες μας  το moto cross, στη μέση ακριβώς της απόστασης Βέροιας – Κουμαριάς. Ανάλογο τοπωνύμιο , Καλντερίμι/Câldirimea , έχουμε λίγο πριν μπούμε στο Ξηρολίβαδο, το οποίο βρίσκεται στη φυσική διάβαση που συνδέει τη Δυτική Μακεδονία και την Ήπειρο με την Κεντρική Μακεδονία και τη Θεσσαλονίκη. Από το Ξηρολίβαδο περνούσε η βασιλική στράτα, που υπολείμματά της ακόμη σώζονται στη συγκεκριμένη τοποθεσία, ίσως από την εποχή των αρχαίων Μακεδόνων, ίσως η μεταγενέστερη  ρωμαϊκή Via Regia, που συναντούσε, μέσω της Βέροιας,  το Μεγάλο Δρόμο/Calea Marea , την Εγνατία οδό/Via Egnatia. Το πιο πιθανό, αυτό το καλντερίμι στο δρόμο , λίγο πριν κατηφορίσουμε για το Βρωμοπήγαδο, να είναι η συνέχεια από το καλντερίμι του Ξηρολιβάδου.

Στη συνέχεια ο δρόμος περνούσε από το Δερβένι/Dervenea , από μια μικρή χαράδρα/Trâpicu  που συνδέεται με τον ένοπλο Μακεδονικό Αγώνα, περνούσε από το mandra alu Gugulianâ και τη ρεματιά/Xiruvalea, όπου σήμερα είναι η γέφυρα, και το  1935, στη μεγάλη πλημμύρα,  πνίγηκαν τα πρόβατα του Μανάκου ,   και έφτανε στη βρύση του Βρωμοπήγαδου/Shioputlu di Vromopiyadhu , λίγο πιο πάνω από τη σημερινή βρύση. Εκεί έκαναν στάση οι οικογένειες, για να ξεκουραστούν τα ζώα πριν πάρουν τον ανήφορο για το Ξηρολίβαδο. Αριστερά είναι το Ντουρμάνι/Durmanea, παλιό κατεστραμμένο χωριό. Σώζεται μόνο η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, και σήμερα το Ντουρμάνι είναι κτήμα του Μπιζέτα, του Τσιαμήτρου και του Ζαρκάδα.  Η περιοχή Κουτούπα/Cutupa  είναι το σύνορο Βρωμοπήγαδου – Ξηρολίβαδου, στη στροφή πριν τη στάνη του Χασιώτη. Ενώ αριστερά, στο σύνορο με Ντουρμάνι, είναι το La Blugunji. Στη συνέχεια περνούσαν από το Κοκκινόχωμα/Tsara atsea aroshia  και ακολουθώντας το Μπουγάζι/Bugazea  – υπήρχε μονοπάτι – περνούσαν από τις κρανιές του Καραγιάννη/La Cornjilji alu Carayiani και έφταναν στο προσήλιο/La Surinu  , στην τοποθεσία Gortsu- Cireshiu , όπου υπήρχε μια μεγάλη αχλαδιά-κερασιά. Από εκεί  στο Καλντερίμι/La Câlderimea , στον Άγιο-Θανάση/La Groapa di la Ayio-Thanasi , όπου σταλίζαν μέχρι πέρσι σήμερα τα γίδια του Μπόκου, κοντά στο μικρό εκκλησάκι στην είσοδο του χωριού, και κατέληγαν στο Ξηρολίβαδο. Υπήρχε και άλλος δρόμος, πιο δύσκολος, με κοινή κατάληξη: από το Κοκκινόχωμα ανηφόριζε ως την τοποθεσία Πουρνάρι/La Purnari  , από εκεί στον Ανταρίκο/La Antariclu  που σκοτώθηκε ενώ έκοβε οξιά για το άλογό του. Από εκεί στο Καλντερίμι/La Câlderimea, με κατάληξη το χωριό.

Από το Κοκκινόχωμα, όπως συνεχίζει σήμερα ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος, ψηλά και δεξιά, είναι η μεγάλη Βολάδα/Vuloaga marea  και η μικρή Βολάδα/Vuloaga njica, δυο ξέφωτα πάνω στο βουνό. Επίσης, οι τοποθεσίες: Groapa di fearicâ/Το βαθούλωμα με τη φτέρη, La Fagu/η Οξιά, La Câshiarea di câpri/ Γιδομάντρι ή maslu alu Hadziyoyâ/Στάνη του Χατζηγώγου, τώρα είναι ο Ηλίας ο Μαρτίκας, La Sfendânji/Σφεντάμια ή  maslu alu Caravasili, La Grocji/Λακούβες  και η  Padea atsea m(u)shiata/ωραία Πεδιάδα, εκεί όπου ανέβαζε τα γίδια ο Αδάμος ο Χασιώτης. Κάτω από την Padea atsea m(u)shiata και στο σύνορο με  Βρωμοπήγαδο ήταν  La Pnacji/Τα Π(ι)νάκια, όπου ήταν το Γρέκι του Νταλαμήτρα/ Câpârledza alu Dalamitra. Και πάνω από το κτήμα των Σπανών ήταν το Horafi Papa/Το Χωράφι του Παπά και η τοποθεσία Aclo iu vâzeshti apa/Εκεί που βουίζει το νερό. Παράλληλα, από το Κοκκινόχωμα αρχίζουν και τα Καγκέλια/La Cânghelji  , ανηφορικές στροφές, κοντά στον παλιό δρόμο για το Ξηρολίβαδο, που βγαίνουν στο Πουρνάρι. Τα Καγκέλια/La Cânghelji αρχίζουν από την περιοχή Ploci/Πλάκες και οδηγούν στην τοποθεσία La Arbineslu/Στον Αλβανό. Τη δεκαετία 1915-1925 Αλβανοί κουβαλούσαν κάρβουνα με προορισμό το Σιδηροδρομικό Σταθμό Βέροιας.  Πολλές φορές έκαναν και δύο δρομολόγια την ημέρα, και αυτό είχε ως επακόλουθο πολλά μουλάρια να χαθούν εξαιτίας της κόπωσης και της εξάντλησης, επειδή οι Αλβανοί τα κυνηγούσαν τα ζώα για να καλύψουν γρήγορα τη μεγάλη απόσταση.

Στο Ξηρολίβαδο, στο ύψος του Προφήτη Ηλία, πιο δεξιά είναι, πάνω από το  Λάκκο με τη φτέρη/Groapa di fearicâ η τοποθεσία Στου Μπαμπανίκα/La Babanica , απ΄ όπου περνάει το μονοπάτι για την Padea atsea m(u)shiata. Από εκεί, μέσα από τo χούνι, πάνω από του Babanica, στις τοποθεσίες Τζιρνικιές/La Prunji,  στον  Πύργο στο καραούλι και στον άλλο Πύργο, απέναντι από τον Προφήτη Ηλία, και πίσω από τον Προφήτη Ηλία, εκεί που τελειώνει το χούνι, είναι La Αrina alu Zervâ. Από εκεί πάει κάποιος στο Καραντιρέ/Caradire και στη συνέχεια στη Γκαβάνα/Gavana, και στην Κουμαριά. Μέσα στην Γκαβάνα υπάρχει η τοποθεσία Καζάνι/Câzanea, ένα φυσικό βαθούλωμα από τεράστιους  γρανιτένιους βράχους που εμπόδιζε να περάσουν τα μουλάρια των Βλάχων κιρατζήδων.  Τρεις κιρατζήδες, ο Αντώνης Φουρκιώτης, ο Γιώργος Δουλίκας και ο Πέτρος Σιαμίκος, με τη βοήθεια πυροτεχνουργού, βάλανε δυναμίτη και έσπασαν τους βράχους, έτσι ώστε να περνούν φορτωμένα μουλάρια. Επίσης, μέσα στη Γκαβάνα είναι η τοποθεσία Chiatra aroshia/κόκκινη Πέτρα, όπου πήγαιναν για λαθραία υλοτόμηση οι Βλάχοι κιρατζίδες της Βέροιας. Αριστερά από την La Αrina alu Zervâ, κάτω από τις σημερινές εγκαταστάσεις του Φουρκιώτη, ήταν οι στάνες των Πραπαίων/maslu a Prapanjilor  και των Τικαίων/a Ticanjlor, και πιο ψηλά ο Βυθός του Δημητράκη/La Vitholu alu Dhimitrachi, όπου ο Δημητράκης Γκάλαβος έβαζε πατάτες.

Τοπωνύμια μέσα και κοντά  στο χωριό: Hanea/Το Χάνι, Misohorea/Το Μεσοχώρι, Miliaco/ Μιλιακό, παλιό στρατιωτικό φυλάκιο, Buna/Το καλό Πηγάδι, La Araplu, πηγάδι ανάμεσα στη Buna και στη Bara, που το χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για πλύσιμο,  Padea / η Πεδιάδα, Ailielu/ο Προφήτης Ηλίας, Ayio-Thanasi/Άγιο-Θανάσης, Bara/ Μπάρα, La Cinji/τα Πεύκα. Στην τοποθεσία αυτή, ως τη δεκαετία του ’80, τη δεύτερη ημέρα του Αϊλιά, οι Ξηρολιβαδιώτες οικογενειακά, μαζί με τους φίλους τους, γιόρταζαν και διασκέδαζαν με ψητά και όργανα. Ένα ωραίο έθιμο που αδικαιολόγητα σταμάτησε απότομα,  με ευθύνη πολλών. Κοντά στην παιδική χαρά είναι το πηγάδι του  Ντασταμάνη/La Dashtamani  και στη γυμνή πλαγιά πάνω από τη Μπάρα η Ώρα/La Oarâ. Υπήρχαν εκεί δυο οξιές που με τη σκιά τους οι Ξηρολιβαδιώτες υπολόγιζαν την ώρα, και οι γονείς συχνά έλεγαν στα παιδιά: ‘‘Cându va ducâ aumbra la aestâ cheatrâ, va vâ turnats(i) acasâ =όταν πάει η σκιά σε αυτή την πέτρα, θα γυρίσετε σπίτι’’. Σήμερα υπάρχει στην ίδια θέση μικρή οξιά, που αναπτύχθηκε σ’ ένα κέδρο και  διέσωσαν ο Νίκος Μπλασιώτης και ο Στέριος Κελεπούρης, και τη φροντίζει τώρα ο Ηλίας Χριστόδουλος.

Πάνω από το σημερινό μαντρί του Χριστόδουλου, είναι οι τοποθεσίες La Câshirishti, όπου άρμεγαν ο Γούλιας ο Τσίρης και ο Βασιλάκης ο Τσιαβός, και παλιότερα ο Δημούλας και οι Ψευταίοι, La Caracosta, στο βουνό ακριβώς απέναντι από το Ηρώο και το μικρό Άγιο-Θανάση.

Στην αρχή των Πεύκων, αριστερά στο Ανήλιο, στο χωράφι του Τάκη Κυρίτση, είναι Cinlu alu Dhispoti/Το πεύκο του Δεσπότη, γιατί εκεί φιλοξενήθηκε ο δεσπότης Ελασσόνας Πολύκαρπος, το 1928.

     Συνεχίζοντας μέσα στα Πεύκα, κοντά στην κουπάνα μετά την Πηγαδίτσα ήταν  Faglu atselu groslu/χοντρή Οξιά, La shioputicu, που δεν υπάρχει πια, γιατί το νερό το μάζεψαν για το χωριό, και πάλι la Shioputicu, στο σύνορο με το με Καρατσαΐρι/Caraciairea. Από το Μπαλαμπούτη ίσα επάνω οδηγεί στους Φούρνους/La Cireapuri, όπου οι αντάρτες είχαν φούρνους, και στη συνέχεια  στα Γρέκια/La Masuri.

Δεξιά, όπως ανεβαίνουμε για το χωριό, στην πλευρά προς τη Γκαβάνα, συναντάμε τις τοποθεσίες: La Ploci /Πλάκες, La Bâricâ/Μπαρίκα,  La Gâbdzeu/ Γκαμπτζιά, La Ciorlu atselu m(u)shiatlu/όμορφο Ποδαρικό, La Burdenji/ Ασφόδελοι, Misuvunea/Μεσοβούνι,  Xiruvunea/Ξηροβούνι, La Guvi, στο σύνορο με το  Καρατσαΐρι.

Απέναντι και αριστερά από το Ξηροβούνι είναι η Μαγούλα, σε ύψος λίγα μέτρα πιο χαμηλή από το Ξηροβούνι, και  πίσω από τη Μαγούλα, στο σύνορο με τα μέρη της  Κοζάνης, το Ζυγουροτόπι. Σε κείμενο του 1929 του Γιώργη Χατζηγώγου  τρεις κορυφές πανύψηλες και γυμνές: Νταρλαγιάννη/Darlayeani, Ξηροβούνι/ Xiruvunea και Κλιβογιάννη/Clivuyeani σχημάτιζαν τον ορεινό όγκο  Η Πυροστιά/Pirustia di Câmpulungu.

Κοντά στο χωριό, δεξιά πριν τα Πεύκα, είναι Asvestireua/Ασβεσταριά  και,  συνεχίζοντας μέσα στα Πεύκα, φτάνει κάποιος La Bârits/στην Πηγαδίτσα, πιο πάνω στο Fagu galbinu/κίτρινη Οξιά, που κακώς υλοτομήθηκε, La Shioputicu/στη Βρυσούλα, La Prunji, πιο πάνω αριστερά La Vâtâmatslj/Σκοτωμένους, και πιο ψηλά La crevâts, λόγω του ιδιαίτερου σχήματος του εδάφους, με τέλεια θέα του Ξηρολιβάδου, και στη συνέχεια , πάνω από την Cluviani/Κλούβιανη, γυμνή κορυφή, με πολύ καλό αυτοφυές  τσάι, το Farmacohortea/Φαρμακόλακκος, στο σύνορο με Άγιο Δημήτρη και Καρατσαΐρι, το οποίο παλιά ήταν ιδιοκτησία, από αγορά,  των Σταυροθοδωραίων και τώρα του ιδρύματος Νάσιουτζικ. Πιο πέρα, το Μπεη-μπουνάρ/Beibunar, ιδιοκτησία των Χατζηγωγαίων.

Στην περιοχή  Ξυλάλογο, όπου είχαν τα γίδια οι Τσιαμητραίοι/Κοτρωναίοι και οι Μποκαίοι, έχουμε τις τοποθεσίες: La Prunji,  La Tendziri, λόγω του σχήματος,  πιο ψηλά  La Cutronanlji, La Gâbdzieu, La Bacola, όπου στο σύνορο με Ντουρμάνι οι Μπακολαίοι, που ήταν Κουπατσιαραίοι, νοίκιαζαν το μέρος,  La Sternâ τρανή, στο σύνορο με Καστανιά,  La Prunu, La Cupatsiu, La Padea atsea m(u)shiata (άλλη από αυτήν που ήδη αναφέρθηκε), και La Lianurâ, πάνω στο  καραούλι, με μεγάλες οξιές και θέα μέχρι τη Θεσσαλονίκη και τον Όλυμπο, Valea atsea marea που αποτελεί το σύνορο με Καστανιά. Από Στέρνα τρανή προς Καστανιά, το Μαντέμι/Mademea, όπoυ είχαν λατομείο ο Κυράνης, ο Κουκoυτέγος, ο Πατσιαβούρας, ο Σταυρός/ Crutsea, μεγάλος σταυρός φτιαγμένος με πέτρες στο σύνορο Ξηρολιβάδου με Ντουρμάνι, La Piryu/Πύργος , ένας σωρός από πέτρες, ανάμεσα στη  Στέρνα τρανή και Μπακόλα,  που σε μια πέτρα είναι γραμμένο το όνομα του Κώτσιου Τσιαμήτρου/Ψωμά, La Sfentanea atsea groasa/Το χοντρό Σφεντάνι, η Βολάδα/Vuloaga, απ’ όπου το μονοπάτι οδηγεί στη Μπαράγκα. Τα δυο τελευταία στο σύνορο Ντουρμάνι/Ξηρολίβαδο. Στο σύνορο Ξηρολιβάδου, Καστανιάς και Τσαρκόβιανης  είμαι η Tρύπα του Τόλια/Guva alu Tolia, όπου σκότωσαν και έριξαν τον Τόλια Τσιαμήτρο ή ο ξάδελφός του Θανασούλας Μπακόλας ή ο κλέφτης Τσιάμης ή ίσως ήταν και το ίδιο πρόσωπο.

Στο σύνορο με Ντουρμάνι, κοντά στο Λατομείο, είναι η Μπαράγκα/La Barangâ. Παλιότερα εκεί ήταν η στάνη του Τσιαβού. Υπήρχε μονοπάτι που οδηγούσε στο La Natsea/στου Νάτσια, La Prunu/ Τζιρνικιά, βαθούλωμα με μια τζιρνικιά. Παίρνοντας κάποιος  το χούνι  βγαίνει στην Cheatra alu Caravasili/Πέτρα του Καραβασίλη, στο La Nica (Κουτόβα), στο  γιδομάντρι του Καραμήτσιου Ζαρκάδα/La câprâleadza alu Karamitsiu, La Cilipurlji/στους Κελεπουραίους, από τη μεγάλη στροφή αριστερά και χαμηλά, πιο ψηλά La Hashioti/στο Χασιώτη, La Mademi/στο Μαντέμι.

Ο Αυλαγάς/Avlâyalu , κοντά στο μαντρί των  Ψωμάδων, στο Ξυλάλογο, όπου μάζευαν τα άλογα, αλλά και τα γελάδια. La putsicu/μικρό πηγάδι,  Furca/Φούρκα,  Vitholu marli/hantoslu/ μεγάλο Βυθό, κάτω από τη Φούρκα στο σύνορο με Καστανιά, Chiatra Arucutita/η πέτρα που κύλησε, Limerea/ Λημέρι, ψηλά  από τη Φούρκα, La Câshiarea/maslu alu Xashioti /Στάνη του Χασιώτη.

Δίπλα από τα καλύβια των Σαρακατσαναίων είναι  La Tsârpânji, ενώ πάνω και αριστερά από το δρόμο για Αϊμπιλί, La Yumaradz/ερείπια από παλιοκάλυβα, La Cufaranji, πάνω από το υδραγωγείο, όπως πάει ο παλιός δρόμος για Αϊμπιλί, είναι La Coraclu/Κόρακας, και στη συνέχεια, μόλις βγαίνουμε από τη χαράδρα στην ανοιχτοσύνη La Lâpushi, όπου ευδοκιμεί είδος αγριόχορτου με χνουδωτά φύλλα. Εκεί, κοντά στα καλύβια του Αϊβιλί, ήταν το τυροκομείο του Γιώργου Μπιζέτα, και ήταν τόπος συγκέντρωσης του γάλακτος. Από εκεί οι κιρατζήδες το μετέφεραν στο Ξηρολίβαδο, στο τυροκομείο του Φιλώτα Μπέλα. Στο μονοπάτι που οδηγεί στη Dhoxa/Δόξα, στη μέση περίπου,  βρίσκεται και το μονοπάτι του Νταρλαγιάννη/Cârarea alu Darlaghiani. Επάνω στη Δόξα υπάρχουν δυο βρύσες: Shioputlu din dzenâ/επάνω βρύση και Shioputlu din ciosu/κάτω βρύση και οι τοποθεσία Cula  και Hanea, από το παλιό Χάνι που υπήρχε εκεί, στο σύνορο με Ντορταλή / Τετράλοφο, στο φυσικό δρόμο Κοζάνης-Βέροιας.

Φωτογραφίες:  Αρχείο Συλλόγου Βλάχων Βέροιας

Πηγές : 1. Οι  μετονομασίες οικισμών στην Ελλάδα, Αχ. Καψάλη, περιοδικό ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ,τ.157, Θεσσαλονίκη 201

Για τα τοπωνύμια του Ξηρολιβάδου  πληροφορίες πήραμε από:

1. Ηλία Χριστοδούλου, κτηνοτρόφο, 74 χρονών
2. (Νι)Κόλα Τσιαμήτρο/Κοτρώνη, κτηνοτρόφο, 74 χρονών
3. Τάκο Γκάλαβο, κιρατζή, 90 χρονών
4. Μιχάλη Τζιμίκο, πρώην κτηνοτρόφο.

Γραπτές πηγές:

1. Ημερολόγιο 2013 του Π.Ο.Ξ.
2. Αναστάσιος Βασιάδης, Ξηρολίβαδο χουάρα μουσιάτα, Βέροια 2006

Σημείωση: Το κείμενο, σε μια πρώτη του μορφή, αποτέλεσε το υλικό για το ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ  2015  του  Συλλόγου Βλάχων Βέροιας. Οι συνεντεύξεις με τους πληροφορητές πάρθηκαν πριν δώδεκα (12) χρόνια.

–

Φαρέτρα