Φωτογραφία: The Battle for Stalingrad
«Κάθε άνθρωπος που αγαπά την ελευθερία, χρωστάει στον Κόκκινο Στρατό περισσότερα από ό, τι μπορεί ποτέ να πληρώσει» (Έρνεστ Χέμινγουεϊ)
Νίκος Μπογιόπουλος
«Δεν υπάρχει γη για μας πέρα από το Βόλγα»! Ήταν τα λόγια του ελεύθερου σκοπευτή Βασίλι Ζάιτσεφ, ενός από τους ήρωες εκείνης της μάχης. Της μάχης που έως εκείνη τη στιγμή δεν υπήρξε παρόμοιά της στην Ιστορία. Η μάχη του Στάλινγκραντ.
Ήταν 2 Φλεβάρη 1943 – σαν σήμερα – όταν ολοκληρώθηκε η παράδοση των γερμανικών δυνάμεων στον Κόκκινο Στρατό. Έτσι ξεκίνησε η αντίστροφη μέτρηση για τη συντριβή του χιτλεροφασισμού.
Δυο μέρες νωρίτερα, στις 31 Γενάρη του 1943, η Ανώτατη Διοίκηση των Σοβιετικών Ενόπλων Δυνάμεων εκδίδει το Ανακοινωθέν για τη συντριβή των Ναζί στο Βόλγα. Την ίδια μέρα παραδίδεται η νότια ομάδα των γερμανικών ναζιστικών δυνάμεων με επικεφαλής τον διοικητή της 6ης στρατιάς Φ. Πάουλους, που μόλις είχε προαχθεί από τον Χίτλερ σε στρατάρχη.
Στις 2 Φλεβάρη 1943, με την ολοκλήρωση της παράδοσης των ναζί, ο Στάλιν απευθύνει χαιρετισμό:
«Στον αντιπρόσωπο του Αρχηγείου της Ανωτάτης διοίκησης του στρατού, στρατάρχη του πυροβολικού σ. Βορόνοφ. Στον διοικητή των στρατευμάτων του μετώπου του Ντον, στρατηγό σ. Ροκοσόφσκι. Συγχαίρω εσάς και τα στρατεύματα του μετώπου του Ντον για το επιτυχημένο ξεκαθάρισμα των εχθρικών στρατευμάτων που είχαν κυκλωθεί κοντά στο Στάλινγκραντ. Εκφράζω τις ευχαριστίες μου σε όλους τους μαχητές, διοικητές και πολιτικούς καθοδηγητές του μετώπου του Ντον για τις εξαιρετικές αυτές πολεμικές επιχειρήσεις».
Η μάχη του Στάλινγκραντ κράτησε για σχεδόν 200 ολόκληρα μερόνυχτα.
Παρότι η ΕΣΣΔ βρισκόταν αντιμέτωπη με 8 ναζιστικές στρατιές, παρότι έδωσε αυτήν τη μάχη χωρίς καμία συμμαχική υποστήριξη, εντελώς μόνη και αβοήθητη, παρότι ο συσχετισμός δυνάμεων έμοιαζε καταθλιπτικά αρνητικός, ο Κόκκινος Στρατός τα κατάφερε!
Το μέγεθος των απωλειών της Γερμανίας στο Στάλινγκραντ καθόρισε την πορεία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ήττα των ναζί στο Στάλινγκραντ συγκλόνισε όλη την πολεμική ναζιστική μηχανή. Στη διάρκεια της σοβιετικής αντεπίθεσης καταστράφηκαν 5 ναζιστικές στρατιές. Εξοντώθηκαν ολοκληρωτικά 32 γερμανικές μεραρχίες και 3 ταξιαρχίες. Άλλες 16 μεραρχίες έχασαν το 50%-75% της δύναμής τους και έπαψαν να είναι αξιόμαχες. Οι απώλειες των φασιστικών στρατευμάτων στην περίοδο της σοβιετικής αντεπίθεσης ξεπέρασαν τους 800 χιλιάδες νεκρούς. Τεράστιες ήταν οι καταστροφές πολεμικού υλικού.
«Η μεγαλύτερη μάχη στην ιστορία των πολέμων»
Ας δούμε τι ήταν αυτό που συντελέστηκε στο Στάλινγκραντ, την «μεγαλύτερη μάχη στην ιστορία των πολέμων» κατά την έκφραση του Στάλιν.
Το καλοκαίρι του 1942, τα γερμανικά στρατεύματα εξαπέλυσαν μεγάλη επίθεση στο Νότιο Τομέα του Ανατολικού Μετώπου. Ένα τμήμα κινήθηκε προς το Στάλινγκραντ και έφτασε στα άκρα της πόλης. Διακηρυγμένος στόχος των γερμανικών στρατευμάτων ήταν η συντριβή της σοβιετικής αντίστασης και η κατάληψη του μεγαλύτερου μέρους των βασικών στρατιωτικών και οικονομικών κέντρων της ΕΣΣΔ.
Για τη ναζιστική επίθεση προετοιμάστηκαν 8 στρατιές, πέντε γερμανικές, μια ρουμάνικη, μια ιταλική και μια ουγγρική, αφού η ευρύτερη περιοχή του Στάλινγκραντ, όπως και η ίδια η πόλη, έπαιζε σημαντικό ρόλο στο πολεμικο-οικονομικό δυναμικό της Σοβιετικής Ένωσης.
Συγκρίνοντας το συσχετισμό δυνάμεων ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και τη χιτλερική Γερμανία, δεν μπορεί παρά να αντιληφθεί το μέγεθος του σοβιετικού κατορθώματος. Ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι μετά την επίθεσή της Γερμανίας είχαν τεθεί υπό την κατοχή των ναζί οι περιοχές της ΕΣΣΔ που κατοικούσε πάνω από 40% του πληθυσμού της χώρας, παρείχαν το 71% της παραγωγής χυτοσιδήρου, το 58% του χάλυβα, το 57% του τροχαίου υλικού, το 63% του άνθρακα, το 40% των εκτάσεων παραγωγής σιτηρών, το 38% της κτηνοτροφίας, με τεράστιες συνέπειες για τον στρατιωτικό εξοπλισμό αλλά και την διατροφή του λαού.
«Όχι δεύτερο μέτωπο»!
Οι δυτικές δυνάμεις, οι ΗΠΑ και η Αγγλία, παρά τον κομβικό ρόλο της μάχης του Στάλινγκραντ για όλη την εξέλιξη του πολέμου άφησαν την ΕΣΣΔ χωρίς καμία ενίσχυση και στην ουσία υπονομευμένη από τους… συμμάχους. Εδρασαν σύμφωνα με το ιμπεριαλιστικό τους συμφέρον, που από την μια περιλάμβανε το γονάτισμα του σοσιαλισμού και από την άλλη την μια Γερμανία που οι δικές της πληγές θα έδιναν το προβάδισμα για την διανομή του παγκόσμιου χάρτη στους ιμπεριαλιστές ανταγωνιστές της.
Αυτός ήταν ο λόγος που αρνήθηκαν να ανοίξουν ένα δεύτερο μέτωπο στην Ευρώπη κατά των φασιστικών ορδών αφήνοντας τον Χίτλερ ανενόχλητο να προωθεί στο ανατολικό μέτωπο γιγάντιες πολεμικές δυνάμεις.
Ο Τσόρτσιλ, με αφορμή το ταξίδι του στην ΕΣΣΔ μέσα στο 1942, γράφει:
«Σκεπτόμουν την αποστολή που με έφερνε στο θλιβερό αυτό μπολσεβικικό κράτος. Άλλοτε, είχα προσπαθήσει με όλες τις δυνάμεις μου, να το στραγγαλίσω στη γέννησή του και ως την εμφάνιση του Χίτλερ το θεωρούσα θανάσιμο εχθρό της ελευθερίας και του πολιτισμού. Ποιο ήταν τώρα το καθήκον μου; Ο στρατηγός Ουέιβελ, που είχε φιλολογική διάθεση, τα ανακεφαλαίωσε όλα σε ένα ποίημα με πολλές στροφές, που τελείωνε με τις λέξεις: «Οχι δεύτερο μέτωπο το 1942″». (Ουίνστον Τσόρτσιλ: «2ος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ, τόμος Δ σελ. 317).
Την επομένη της συνάντησης, ο Στάλιν συνέταξε υπόμνημα, όπου σημειωνόταν:
«Κατόπιν ανταλλαγής απόψεων γενομένης εις την Μόσχαν την 12 Αυγούστου ε.ε. διεπίστωσα ότι ο Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας κ. Τσόρτσιλ θεωρεί αδύνατον την οργάνωσιν του δεύτερου μετώπου εις την Ευρώπην κατά το 1942. Ως γνωστόν, η οργάνωσις του δεύτερου μετώπου εις την Ευρώπην κατά το 1942 είχε αποφασιστεί κατά την διάρκειαν της επισκέψεως του Μολότωφ εις Λονδίνον και είχε περιληφθεί εις το κοινόν αγγλο- σοβιετικόν ανακοινωθέν, που εδημοσιεύθη την 12 Ιουνίου ε.ε (…). Είναι εύκολον να αντιληφθή κανείς ότι η άρνησις της κυβερνήσεως της Μεγάλης Βρετανίας να δημιουργήση το δεύτερον μέτωπον εις την Ευρώπην εντός του 1942 καταφέρει ηθικόν πλήγμα εναντίον ολοκλήρου της σοβιετικής κοινής γνώμης, που εβασίζετο εις την δημιουργίαν του δεύτερου μετώπου, δυσχεραίνει την θέσιν του Ερυθρού Στρατού εις το μέτωπον και προξενεί ζημίαν εις τα σχέδια της Σοβιετικής Διοικήσεως… Εγώ και οι συνάδελφοί μου νομίζομεν ότι το έτος 1942 παρέχει τους πλέον ευνοϊκούς όρους διά την δημιουργίαν δευτέρου μετώπου εις την Ευρώπην, δεδομένου ότι όλαι αι δυνάμεις των γερμανικών στρατευμάτων, και μάλιστα αι καλύτεραι, είναι απησχολημέναι εις το ανατολικόν μέτωπον, ενώ εις την Ευρώπη έχουν απομείνει ασήμαντοι δυνάμεις, και μάλιστα αι χειρότεραι. Είναι άγνωστον αν το έτος 1943 θα παρέχη τους ιδίους ευνοϊκούς όρους διά την δημιουργίαν δευτέρου μετώπου, όπως το 1942… Αλλά δυστυχώς εγώ δεν κατόρθωσα να πείσω επ’ αυτού τον κύριον Πρωθυπουργόν της Μεγάλης Βρετανίας, ενώ ο κ. Χάριμαν, αντιπρόσωπος του Προέδρου των ΗΠΑ, κατά τις διαπραγματεύσεις εις Μόσχαν, υπεστήριξε απολύτως τον κύριον Πρωθυπουργόν» («Ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος – Η αλληλογραφία Στάλιν – Τσόρτσιλ – Ρούσβελτ – Τρούμαν», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Α’, σελ. 72-73).
«Από κτίριο σε κτίριο»
Η μάχη για την πόλη του Στάλινγκραντ άρχισε στις 17 Ιούλη του 1942 στον ποταμό Τσιρ και διήρκεσε συνολικά για περίπου 200 μερόνυχτα. Το αμυντικό της στάδιο κράτησε έως τις 18 Νοέμβρη 1942.
Ειδικά το Σεπτέμβρη η πόλη κινδύνεψε να κυριευτεί από τον εχθρό, αφού αυτός κατάφερε να περάσει στο εσωτερικό της και να φτάσει ως το κέντρο της, με τους ναζί να ισχυρίζονται από το ραδιόφωνο του Βερολίνου πως το Στάλινγκραντ είχε κυριευτεί. Ωστόσο ακόμα και σε εκείνες τις συνθήκες, όπως γράφει ο Ζούκοφ, η διαταγή που έρχεται από τον Στάλιν προς τον ίδιο και τον στρατάρχη Βασιλιέφσκι, ήδη από τις 12 Σεπτεμβρίου, είναι να εκπονηθεί το σχέδιο της αντεπίθεσης, και ενώ από την επόμενη ξεκινούν οι μάχες μέσα στους δρόμους της πόλης. Την ίδια μέρα, στις 12 Σεπτεμβρίου, ο Χίτλερ διατάσσει το Γενικό Επιτελείο της Βέρμαχτ να καταλάβει άμεσα το Στάλινγκραντ με την Βέρμαχτ να θεωρεί ότι η επιχείρηση θα έχει ολοκληρωθεί στις 26η Σεπτεμβρίου ή το αργότερο 2 Οκτωβρίου. Ομως η πόλη αντέχει, παρά τα τέσσερα κύματα πολιορκιών που εξαπολύουν οι Γερμανοί με τους ναζί να χάνουν 700.000 στρατιώτες, 1.000 άρματα μάχης, 2.000 πυροβόλα και 1.400 αεροσκάφη.
Στις 19 Νοέμβρη του 1942, ο Κόκκινος Στρατός περνά στην αντεπίθεση. Οι Σοβιετικοί συγκέντρωσαν για την αντεπίθεση 1.103.000 στρατιώτες, 15.501 πυροβόλα, 1463 άρματα μάχης και 1350 μαχητικά αεροσκάφη απέναντι στην ναζιστική δύναμη που αποτελείτο από 1.011.500 στρατιώτες, 10.290 πυροβόλα, 675 άρματα μάχης και 1216 μαχητικά αεροσκάφη. Ως τις αρχές του Γενάρη του 1943 ο Κόκκινος Στρατός είχε καταφέρει να αντιστρέψει πλήρως την κατάσταση. Οι σοβιετικές στρατιωτικές δυνάμεις άρχισαν την επίθεση για την ολοκληρωτική συντριβή του εχθρού. Η επιχείρηση ολοκληρώθηκε στις 2 Φλεβάρη.
«Η νίκη των στρατευμάτων μας στο Στάλινγκραντ – γράφει ο στρατάρχης Ζούκοφ – αποτέλεσε την αρχή της ριζικής καμπής του πολέμου υπέρ της ΕΣΣΔ…».
Ήταν μια νίκη, που κερδήθηκε με σκληρές μάχες σώμα με σώμα «από κτίριο σε κτίριο, όπου το κάθε κτίριο της πόλης γινόταν ερείπια».
Στη διάρκεια της σοβιετικής αντεπίθεσης καταστράφηκαν δύο γερμανικές, μια ιταλική και δύο ρουμανικές στρατιές. Εξοντώθηκαν ολοκληρωτικά 32 γερμανικές μεραρχίες και 3 ταξιαρχίες. Άλλες 16 μεραρχίες έχασαν το 50%-75% της δύναμής τους και έπαψαν να είναι αξιόμαχες. Οι απώλειες των φασιστικών στρατευμάτων στην περίοδο της σοβιετικής αντεπίθεσης ξεπέρασαν τους 800 χιλιάδες νεκρούς. Τεράστιες ήταν οι καταστροφές πολεμικού υλικού. Το μέγεθος των απωλειών επέδρασε αποφασιστικά στη γενική στρατηγική κατάσταση, συγκλόνισε όλη την πολεμική μηχανή της ναζιστικής Γερμανίας.
Νίκη – ορόσημο
Ο ηρωικός αγώνας των κατοίκων του Στάλινγκραντ και του σοβιετικού στρατού απέσπασε τον παγκόσμιο θαυμασμό. Ήταν μια νίκη, στην οποία υποκλίθηκαν όλοι.
«Είναι μία καταπληκτική νίκη», αναγκαζόταν να γράψει ο Τσόρτσιλ στον Στάλιν.
Ο βασιλιάς Γεώργιος έστελνε στην Σοβιετική ηγεσία ως δώρο ένα αμφίστομο ξίφος που κατά μήκος της λεπίδας είχε στα ρωσικά και στα αγγλικά την επιγραφή: «Στους πολίτες του Στάλινγκραντ με τις ατσάλινες καρδιές ως δείγμα της ευγνωμοσύνης του βρετανικού λαού»..
Ο Ρούζβελτ, στο δικό του μήνυμα, χαρακτήρισε το γεγονός «ως ένα από τα λαμπρότερα κεφάλαια του πολέμου των λαών που ηνώθησαν εναντίον του ναζισμού και των μιμητών του». Έως τη μάχη του Στάλινγκραντ στην Ιστορία δεν υπήρχε παρόμοια περίπτωση κύκλωσης και ολοκληρωτικής καταστροφής τόσο μεγάλης στρατιωτικής δύναμης.
Η συντριβή των Ναζί στο Βόλγα σήμανε την αποφασιστική καμπή στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι το σημείο που ο Κόκκινος Στρατός κατακτά τη στρατηγική πρωτοβουλία. Είναι το αιώνιο σύμβολο της απαρχής για την συντριβή της ναζιστικής Γερμανίας.
Η μάχη του Στάλινγκραντ αποτελεί το ορόσημο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου για την απελευθέρωση των λαών της Ευρώπης από το χιτλερικό ζυγό.
–
