«Ένα άξιο λόγου μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς… Άγιοι Ανάργυροι Νησίου Ημαθίας» γράφει η Ειρήνη Δασκιωτάκη
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Νησί Ημαθίας, στο Ρουμλούκι.
Οι γονείς μου δεν ήταν ντόπιοι κι αυτό μας στοίχισε λιγάκι εμάς τα παιδιά που νιώθαμε κάποιες φορές πως η κοινότητα αυτή, δεν ήταν και δικιά μας…
Ήταν δύσκολα τα χρόνια και η επιβίωση σκληρή και δικαιολογώ εν μέρει αυτή τη συμπεριφορά.
Αυτά όμως που δεν θα ξεχάσω ποτέ από το χωριό στο οποίο έζησα τα παιδικά και εφηβικά μου χρόνια, είναι το σχολείο και ο παλιός μοναστηριακός ναός των Αγίων Αναργύρων
Το σχολείο όπου φοίτησα στη διάρκεια των έξι ετών του Δημοτικού, βρίσκεται δίπλα στον ιερό ναό των Αγίων Αναργύρων, Καθολικό που απέμεινε από την ιστορική Μονή του Νησίου.
Μπορούσες να τον δεις από το παράθυρο της τάξης σου, ανοίγοντας την πόρτα για να βγεις στο διάλειμμα, στην αυλή, τον είχες συνέχεια μπροστά σου
Εκείνο το καμπαναριό του ήταν για μένα ο πιο μαγικός πύργος.
Πανέμορφο με την παλιά του καμπάνα που πολλές φορές τη χτυπούσαν κάποιοι μαθητές που ήταν λίγο παραπάνω ζωηροί από τους άλλους, στο σχόλασμα, κι έφευγαν τρέχοντας μην τους ψάλλουν τον εξάψαλμο, ικανοποιημένοι που τα κατάφεραν και τράβηξαν το σχοινί χτυπώντας την παλιά μουσική καμπάνα με τον… δικό τους ρυθμό.
Στο καμπαναριό αυτό μαζεύονταν κουκουβάγιες, τεράστιοι μπούφοι που τιναζόταν τρομαγμένοι όταν χτυπούσε η καμπάνα για να σημάνει κάποια γιορτή, ή και το θάνατο.
Τα ξόδια περνούσαν τότε μέσα από την αυλή του σχολείου που συνδέονταν με πόρτα με τον αυλόγυρο της εκκλησίας.
Η αυλή του σχολείου έμοιαζε να είναι το πέρασμα από τη ζωή στο θάνατο…
Θυμάμαι με αγάπη την παλιά εκκλησία κι όταν παλιότερα επισκεπτόμουν το χωριό συχνότερα, ανήμερα ή παραμονή της μεγάλης γιορτής, χαιρόμουν να τη βλέπω ανοιχτή και να μπαίνω μέσα με δέος κουβαλώντας τόσες μνήμες… Σε αυτήν γαλήνευε η ψυχή μου.
Όμως με στενοχωρούσε που ένας τέτοιος ναός περιέπεσε σε παρακμή.
Την έκρυψε, τη σκίασε και ο καινούργιος πέτρινος ναός ο αφιερωμένος κι αυτός στη χάρη των αγίων και έχασε την αίγλη την οποία άξιζε να έχει….
Παιδί, θυμάμαι τον παππού μου, που ήταν ταμίας ως επίτροπος και μάζευε φραγκάκι, φραγκάκι τα χρήματα για να χτιστεί ο καινούργιος ναός των Αγίων Αναργύρων με ευλάβεια μεγάλη και συνείδηση αδιαμφισβήτητη. Του αναγνώριζαν όλοι την τιμιότητά του και ήταν τιμή για αυτόν που όντας ξένος κι όχι ντόπιος, του ανέθεσαν αυτή την ευθύνη.
«Κρίμα! Κρίμα, μου έλεγε, που γίνεται εκεί η εκκλησία… στην κοινότητα δίπλα έπρεπε να γίνει ο καινούργιος ναός… τον κρύβουμε… είναι πολύ ιστορικός, πολύ σπουδαίος.»
Είχε δίκιο, νομίζω… Τότε δεν το καταλάβαινα.
Όταν όμως μεγάλωσα και ενδιαφέρθηκα να μάθω για αυτόν, έμεινα άφωνη από το πλήθος των ιστορικών, κι όχι μόνο, στοιχείων του, που τόσο δυναμικά αναδείκνυαν και αποδείκνυαν την ιστορική και την αρχιτεκτονική και πολιτιστική του αξία.
Αχ εκείνες οι Μεγάλες Παρασκευές! Ήταν τόσο, μα τόσο μαγικές!
Εμείς τα νέα παιδιά στο νάρθηκα μαζεμένα, στο νάρθηκα αυτής της εκκλησίας. Το γνωστό χαγιάτι ή νάρθηκας των Μακεδονικών εκκλησιών (άρτικας στη ρουμλουκιώτικη διάλεκτο) με τα πέτρινα πεζούλια αντικριστά ,για να κάθονται οι εκκλησιαζόμενοι με το πέρας των ακολουθιών. Ο νάρθηκας συνδέεται με πολλά σημαντικά γεγονότα της ιστορίας του χωριού, αφού εδώ συγκεντρώνονταν οι κάτοικοί του για να εκλέξουν τον μουχτάρη, τον πρόεδρο δηλαδή της κοινότητας ή για να πάρουν σημαντικές αποφάσεις.
Καθισμένοι, λοιπόν, νέες και νέοι στα φιλόξενα πεζούλια, Μ. Παρασκευή, βραδάκι, νιώθαμε τα πρώτα σκιρτήματα της άνοιξης , τα διστακτικά βλέμματα να μας πυρπολούν.
Ένιωθες ότι βρίσκεσαι σε ένα χώρο πολύ οικείο, πολύ ζεστό κι όχι αυστηρό…σαν να ήσουν σε ένα σπίτι (ο οίκος του Θεού) και αναγάλιαζε η ψυχή σου από τις ψαλμωδίες και από τα αρώματα των μύρων…
Ήμασταν τυχερά παιδιά γιατί η εκκλησία μας γιόρταζε δύο φορές το χρόνο
Την 1η Ιουλίου και την 1η Νοεμβρίου
Όπως καταλαβαίνετε η 1η Νοεμβρίου ήταν πολύ αγαπητή ημέρα για μας, όταν τύχαινε να είναι καθημερινή, αφού δεν είχαμε σχολείο.
Αυτό όμως που γινόταν την 1η Ιουλίου και παραμονή αυτής είναι κάτι το απίστευτο
Από την παραμονή της γιορτής των πολιούχων του χωριού μου, συνέρρεε κόσμος πολύς από τα γύρω χωριά και από τις γύρω πόλεις… Όλη την ημέρα γέμιζε το χωριό κάρα, αυτοκίνητα , λεωφορεία…
Το βράδυ πολλοί ήταν αυτοί που κοιμόντουσαν μέσα στην εκκλησία, στρώνανε τα χαλάκια τους, τις κουβέρτες τους πάνω στις αρχαίες πλάκες του δαπέδου της και περνούσαν εκεί τη νύχτα γιαγιάδες, μανούλες με παιδιά όλων των ηλικιών, άντρες συνοδοί και προστάτες τους… Αυτό που με συντάραζε ήταν εκείνες οι φορές που μαζί με αυτόν τον κόσμο ερχόταν παιδιά και έφηβοι με κινητικά προβλήματα και αναπηρίες, προσμένοντας ένα θαύμα από τους Αγίους, για να έρθει η λύτρωση.
Όμως θα αφήσω αυτό το κομμάτι της νοσταλγίας γιατί θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό να παραθέσω κάποια στοιχεία που αφορούν πολύπλευρα τον ναό και θα τα δανειστώ από ένα βιβλίο του Θεολόγου, ερευνητή λαογράφου και συγγραφέα αξιόλογων εκδόσεων, του Δημήτρη του Πανταζόπουλου.
Από το βιβλίο του που έχει τίτλο: « Η Ιστορία του χωριού Νησίου και της Μονής των Αγίων Αναργύρων, δύο θεματοφύλακες της Ρωμιοσύνης», 1995
“Στο χωριό Νησί και δίπλα στο βάλτο υπήρχε το μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού.
Σήμερα το μόνο που μας θυμίζει την ύπαρξή του, είναι ο παλιός μοναστηριακός Ναός που στέκεται ευτυχώς ακόμη όρθιος ενάντια στην φθοροποιό δύναμη του χρόνου.
Η Μονή των Αγίων Αναργύρων γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη κυρίως τον 18ο και 19ο αιώνα, όπως φαίνεται από τον μεγάλο αριθμό των ιερών και λειτουργικών αντικειμένων της εποχής αυτής, αλλά και από την ημερομηνία κτήσεως του καθολικού της (1813)
Τα κειμήλιά της δείχνουν μακροχρόνιο πνευματικό σύνδεσμο με την αυτοκρατορική Μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά.
Ανάμεσα στα ιερά σκεύη εξέχουσα θέση έχει η οκτάγωνη λειψανοθήκη της Αγίας Αικατερίνης με ανάγλυφη τη γνωστή Σιναϊτική παράσταση των τριών κορφών.
Στη μέση η Αγία κορυφή με τον Μωυσή να παίρνει τις δέκα εντολές, δεξιά η κορυφή της Αγίας Αικατερίνης με παράσταση της μορφής της και αριστερά η παράσταση της Αγίας Επιστήμης με παράσταση Ασκητού. Κάτω και στο μέσο της όλης παράστασης βρίσκεται η Παναγιά Βρεφοκρατούσα ως καιόμενη βάτος… Πολλές φορητές εικόνες είχε ο ναός διαφόρων μεγεθών.
Μία μεγάλη εικόνα ξεχωρίζει, των Αγίων Αναργύρων με ασημένια επένδυση, του 1862 και δύο μικρές παρόμοιες στη μία εκ των οποίων υπάρχει επιγραφή που δηλώνει ότι είναι «αφιέρωμα απάσης χώρας, Γιδά.»
Μεταξύ των ιερών αργυρών σκευών υπάρχουν δύο εξαπτέρυγα και ένας σταυρός, δύο καλύμματα ευαγγελίων, θυμιατό του 1830, δύο στέφανα γάμου και άλλα.
Υπήρχαν πολλά λειτουργικά βιβλία και χειρόγραφα.
Πολλές φορητές εικόνες μεγάλης αξίας διαφόρων μεγεθών.
Ιδιαίτερης επίσης θρησκευτικής και καλλιτεχνικής αξίας είναι και τα ξυλόγλυπτα Δεσποτικό και βημόθυρα, η Αγία Τράπεζα με ξυλόγλυπτο επίσης ουρανό, το κουβούκλιο των ιερών λειψάνων, ο άμβωνας, ο σταυρός επάνω στο τέμπλο.
Ο παλαιός αυτός ναός των Αγίων Αναργύρων είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη Βασιλική και εσωτερικά χωρίζεται σε τρία κλίτη με δύο κιονοστοιχίες που η κάθε σειρά έχει έξι κίονες. Οι διαστάσεις είναι 22 x 11 m ενώ φωτίζεται από 20 περίπου παράθυρα.
Είναι χτισμένος κατά τον ρυθμό των εκκλησιών που χτίστηκαν επί Τουρκοκρατίας στο Ρουμλούκι, δηλαδή 1 έως 1,5 περίπου μέτρα κάτω από το επίπεδο του εδάφους και με χαμηλή πόρτα για να μην μπαίνουν οι Τούρκοι με τα άλογα μέσα και τις βεβηλώσουν σύμφωνα με τη λαϊκή άποψη.”
Νομίζω ότι αξίζει να αφιερώσω άλλη μία Δευτέρα σε αυτόν τον ιστορικό ναό, διότι πολλά στοιχεία ακόμη είναι απαραίτητα για να ολοκληρώσουμε την εικόνα του…
Όλος αυτός ο παραπάνω πλούτος τόσο των κειμηλίων, όσο και του ναού που φρόντισαν με ευλάβεια οι καλόγεροι και οι κάτοικοι του Νησίου να διαφυλάξουν, δείχνει το μεγαλείο που γνώρισε το μοναστήρι στο παρελθόν, αλλά αποτελεί και μία βαριά κληρονομιά και ιερά παρακαταθήκη την οποία οφείλουμε όλοι να διαφυλάξουμε.
Από δω πέρασαν ήρωες μακεδονομάχοι που βοηθήθηκαν από τους καλόγερους, είχε Δημοτικό Σχολείο, στο οποίο φοιτούσαν 850 μαθητές από το Νησί και τα γύρω χωριά, τα έξοδα του οποίου αναλάμβανε το μοναστήρι και οι μαθητές τότε, 19ο αρχές 20ου αιώνα φοιτούσαν δωρεάν.
Θέλω, πραγματικά, πάρα πολύ να μάθω, πού βρίσκονται όλα αυτά τα ιερά κειμήλια που προανέφερα κι άλλα τα οποία παρέλειψα να αναφέρω για να μην σας κουράσω.
Πολύ θα με ενδιέφερε να τα δω στο Βυζαντινό Μουσείο της Βέροιας ,αφού εκεί είναι η θέση τους.
Ίσως θα έπρεπε η Εφορία Αρχαιοτήτων να δείξει το ενδιαφέρον που του αξίζει και να αναδείξει αυτό το μνημείο το οποίο στο εσωτερικό του κρύβει αξιοσημείωτη αρχιτεκτονική και εικαστική αξία..
Όπως Ελλάδα δεν είναι μόνον η Αθήνα, Ημαθία δεν είναι μόνον ο Δήμος Βέροιας.
Καλή εβδομάδα με υγεία
Ει. Δα.
