Το “Μαλεσί ε μάδε” του Γιώργη Έξαρχου είναι ένα μεγάλο διήγημα, που δημοσιεύεται σε τρεις συνέχειες. Στο πρώτο μέρος ένα τηλεφωνικό μήνυμα μονολεκτικό, με τη λέξη “ΤΕΡΜΑΤΙΣΑΜΕ”, αποτελεί για την διανοούμενη παραλήπτρια όχι μόνο τραυματική εμπειρία, αλλά και αφορμή για σκέψεις γύρω από τον μοντέρνο τρόπο χωρισμού με μια και μόνο λέξη! Το διαδίκτυο και οι νέοι τρόποι επικοινωνίας την απασχολούν και την προβληματίζουν. Στο δεύτερο μέρος προβληματισμένη και πληγωμένη καθώς είναι, δέχεται σ’ ένα ουζερί, όπου επιδίδεται σε φιλοσοφικές σκέψεις περί έρωτος, μια απρόσμενη επίσκεψη… Στο τρίτο μέρος, η αποκάλυψη που ξεπερνά κάθε φαντασία οδηγεί στον επαναπροσδιορισμό σκέψεων και συναισθημάτων της κεντρικής ηρωίδας…
……………………
Το ίδιο γίνεται και σε εμάς στην Σκόδρα και στο όρος Μαλεσί ε μάδε: Ο άντρας είναι αυτός που έχει αξία, που θεωρείται πως έχει «οντότητα»! Η γυναίκα θεωρείται δευτεράντζα…
–Ρε Μάριε, σαν να με φοβίζεις με τούτα που λες. Τα λες, μάλιστα, με ωραία ελληνικά. Τι γράμματα ξέρεις; Τι σχολειό έχεις τελειώσεις; Πόσο καιρό ζεις στην Ελλάδα;…
–Τέλειωσα το Τμήμα Ιστορίας, στο Πανεπιστήμιο των Τιράνων. Ξέρω όμως πολύ καλά και την ιταλική γλώσσα, και διαβάζω ιταλικά βιβλία, μήπως και ξεστραβωθώ…
–Εδώ, τι δουλειά κάνεις;
–Ελαιοχρωματιστής.
–Είσαι πολύ ευγενικός, και δείχνεις ότι είσαι ήπιος χαραχτήρας. Έχω, όμως, μία απορία: Στην ιστορία που αφηγήθηκες, είπες πως χύθηκαν ποτάμια αίμα, και δεν υπήρξε επέμβαση του νόμου; Δώσε μου μια λογική εξήγηση, πώς και γιατί συμβαίνουν αυτά στη χώρα σου; Ποια είναι η… λογική διέξοδος, σ’ αυτόν τον κατήφορο;
–Πού και πού σταματάει ο κύκλος του αίματος, αλλά μόνο για κάποιο μικρό χρονικό διάστημα. Τούτο κατορθώνεται ως εξής, με μια διαδικασία που δεν τη συναντάς αλλού: Συγκροτείται ένα τοπικό συμβούλιο, το παρότ, από τους 22 γεροντότερους άντρες του χωριού, και προσπαθούν να συμβιβάσουν τα πράγματα, με αυτό που το λένε «εξαγορά του αίματος». Δίνονται ένθεν κακείθεν πολλά λεφτά για να σταματήσουν αυτού του είδους οι φόνοι. Οι «συμφωνίες εξαγοράς του αίματος», έχουν συγκεκριμένη χρονική ισχύ: 30, 50, 70, 100 χρόνια! Όταν λήξει η συμφωνημένη χρονική διάρκεια της «εξαγοράς του αίματος», ξαναρχίζει πάλι ο ατέλειωτος χορός της βεντέτας με απανωτούς θανάτους και δολοφονίες, πάντοτε των νέων αντρών και των παλικαριών! Φαύλος κύκλος…
–Συγχώρα με, ρε Μάριε, αλλά δεν νομίζεις ότι αυτό είναι μια άγρια βαρβαρότητα… Τέτοια πράγματα εδώ, ούτε σε αιμοσταγείς Κρητικούς και Μανιάτες δε θα συναντήσεις… Λες κάνω λάθος;…
–Έχεις δίκιο, Ηλέκτρα. Συμβαίνει κάτι σαν τους Κρητικούς και τους Μανιάτες, αλλά στο πιο βάρβαρο. Ζούμε εδώ στην Ελλάδα ως μετανάστες, πάνω από 30 χρόνια, χιλιάδες και χιλιάδες Αλβανοί, από όλες τις φυλές, και μας έχετε στην… υπόληψη εκεί που μας έχετε!… Όλοι είχαμε πολλά προβλήματα στην αρχή, αλλά τώρα μάλλον λίγα, να μην πω ελάχιστα. Κάποια προβλήματα, βέβαια, πάντα και θα υπάρχουν, αλλά να μην τα γενικεύουμε τα όποια συμπεράσματα…
Πάντως, αν εμείς ξέρουμε και κατανοούμε τα οποιαδήποτε δικά σας προβλήματα, έχω την εντύπωση ότι ελάχιστοι Έλληνες είτε γνωρίζουν είτε έχουν ποτέ ρωτήσει να μάθουν για τα προβλήματα των Αλβανών, για τα προβλήματα όσων ζούμε εδώ, για τα δικά μας μεγάλα ή μικρά προβλήματα. Κι ας είναι κοινό μυστικό σε όλους ότι ένα μεγάλο μέρος των αυριανών Ελλήνων, θα είναι απόγονοι των σημερινών Αλβανών μεταναστών στην Ελλάδ., Αυτό διδάσκει η ιστορία κι αυτό είναι η αλήθεια, τη δέχεται ή δεν τη δέχεται κάποιος,
Πόσοι εδώ στην Ελλάδα γνωρίζουν ότι πολλοί Μουσουλμάνοι Αλβανοί παίρνουν για γυναίκες τους Χριστιανές, ή ότι Χριστιανοί παντρεύονται Μουσουλμάνες. Πόσοι εδώ στην Ελλάδα γνωρίζουν ότι στη βόρεια Αλβανία, στο όρος Λατς, πιο πάνω από τα Τίρανα, υπάρχει ναός του θαυματουργού Αγίου Αντωνίου, που τον γιορτάζουμε Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι στις 13 Ιουνίου, για τα θαύματα που κάνει σε όλους αδιάκριτα. Είναι σαν τον Αϊγιώργη που κι αυτόν τον γιορτάζουν Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι, και σε περιοχές εκτός Αλβανίας, εδώ στο Μπαλκάνι και στην Μικρασία.
–Να μην απολογούμαι, αλλά με εκπλήσσεις θετικά, και νομίζω έχεις δίκιο σε όλα, όσα έχεις πει.
–Έχω δίκιο… Μια κουβέντα είναι…
–Έι! Μην αντιγράφεις τα λεκτικά μου σχήματα!… Σε παρακαλώ, όμως, μίλησέ μου, λίγο, για τη θέση της γυναίκας μες στην αλβανική κοινωνία. Δεν μιλώ για τις γυναίκες που είναι πολύ γνωστές στην Αλβανία, όπως η Βλάχα τραγουδίστρια Έλλη Φάρα, και η Βλάχα αγία Μαμά Τερέζα, που αυτήν οι Σκοπιανοί τη θέλουν δική τους, επειδή η οικογένειά της μετανάστευσε από την Αλβανία στην πόλη των Σκοπίων, ούτε για την τραγουδίστρια Φουρέιρα που κάνει μια έξοχη καριέρα εδώ στην Ελλάδα. Μίλησέ μου για την Αλβανίδα του σήμερα, πώς ζει στη χώρα της, ποια είναι η θέση της;…
–Δεν θα σου μιλήσω για την Αλβανίδα γυναίκα γενικά, γιατί ανάλογα με τη φυλή από την οποία προέρχεται διάγει και ιδιαίτερον βίον. Μόνον επί Χότζα πήγαν να ενοποιηθούν λίγο τα πράγματα, αλλά νομίζω ότι η κρατική τρομοκρατική βία και ο δικτατορικός φασισμός που ασκήθηκαν, δεν μπόρεσαν να εγγυηθούν ποτέ εντελώς καμιά μακρόχρονη κοινωνική πρόοδο και εξέλιξη, όμοια με αυτή των λαών της Δύσης. Τώρα, θα μου πεις, μπορεί αυτό να οφείλεται και προς την αντίδραση του λαού στο αυταρχικό καθεστώς του Χότζα!…
–Α, τον φασίστα! Πού τον θυμήθηκες;
–Φασίστα τον λες, κόκκινο δικτάτορα τον λες, κινεζόφιλο Στάλιν τον λες, ίδια σημασία έχει. Στα έτη της απάνθρωπης διακυβέρνησης της χώρας από τον Χότζα, οι Μιρντίτα μπόρεσαν να διαφυλάξουν τους εθιμικούς άγραφους κανόνες δικαίου της φυλής τους, ενάντια στις κρατικές παρεμβάσεις και στις νομοθετικές ρυθμίσεις, που πάντα με δικτατορικό τρόπο και βία προσπάθησε να επιβάλει ο περίεργος αυτός ηγέτης στον Αλβανικό λαό, με τον σταθερό και μόνιμο φόβο στους πολίτες για φυλακίσεις και βασανιστήρια…
–Πιο απλά, τι θες να πεις;
–Ένα παράδειγμα, για να καταλάβεις: Μια γυναίκα παντρεμένη έχει κάνει με τον άντρα της πέντε κορίτσια, απανωτά. Μετά τη δεύτερη βδομάδα από τη γέννα τους, ο πατέρας τα έχει αρραβωνιάσει όλα! Εάν ο άντρας αυτός πεθάνει πριν να παντρέψει όλες τις κόρες του, αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει η μεγάλη κόρη ή κάποια από τις μεγάλες κόρες να γίνει… αγόρι, άντρας! Αυτό δηλώνεται δημόσια, και το μαθαίνουν όλοι στην περιοχή, οπότε αυτό το κορίτσι ντύνεται σαν άντρας, μαθαίνει να χρησιμοποιεί τα μαχαίρια και τα όπλα όπως ένας άντρας, καπνίζει, πηγαίνει στο καφενείο, συναναστρέφεται μόνο με άντρες, πηγαίνει στο κυνήγι, κάνει τα πάντα που θα έκανε αν ζούσε ο πατέρας της ή που κάνει γενικά ένας άντρας, ή θα έκανε ο αδερφός εάν υπήρχε αγόρι στην οικογένεια, ως κάτοχος όλων των αντρικών εξουσιών…
Τούτη η επιλογή ενός από τα μεγάλα κορίτσια, έχει ως συνέπεια να μη φύγει η μάνα τους από το σπίτι τους υποχρεωτικά, και να μην πάει υποχρεωτικά στους γονείς της και να συγκατοικήσει μαζί τους με τα κορίτσια της, γιατί μια γυναίκα που έχει χάσει τον άντρα της δεν μπορεί να ζήσει στο σπίτι του μακαρίτη συζύγου της εάν δεν έχει γεννήσει κατά το γάμο της αγόρι, άντρα!…
Άλλη συνέπεια είναι να εκπληρώσει τα πατρικά καθήκοντα στους γάμους των ήδη (από τον πατέρα τους) αρραβωνιασμένων κοριτσιών. Το κορίτσι που «μεταμορφώνεται» –για τους λόγους που ήδη πριν εξηγήσαμε– στον ρόλο του άντρα της οικογένειας, δεν παντρεύεται, δεν συνάπτει ερωτικές σχέσεις, μένει «μπεκιάρης» για… όλη της τη ζωή, Στις περιπτώσεις βεντέτας λογίζεται πάντοτε σαν άντρας.
–Μάριε, ελπίζω να μη με παραμυθιάζεις, με τα όσα λες, και ίσως για τον λόγο ότι με βρίσκεις αδιάβαστη, μιας και δεν έχω διαβάσει τίποτα για τους Αλβανούς και την Αλβανία!… Με συγχωρείς που το λέω έτσι ωμά, αλλά δυστυχώς αυτή είναι η αλήθεια… Βλέπεις δε, λόγω του ότι η συντροφιά σου είναι ευχάριστη, έχουν πάει ως τώρα σύννεφο –το ένα μετά το άλλο– τα καραφάκια με το ρακί ή τις ρακές, και τα μεζελίκια γίναν στοίβα τα πιατάκια τους… Χαίρομαι που σε έχω γνωρίσει έτσι απρόσμενα και τα λέμε επί τόσες ώρες… Είμαστε εν σπουδαίς συνάδελφοι, μιας και εγώ είμαι φιλόλογος και ιστορικός όπως και εσύ, οπότε χαίρομαι τρίδιπλα, και σε απολαμβάνω χωρίς να θέλω να τελειώσεις τις όμορφες ιστορήσεις σου, και είσαι ωραίος ως αφηγητής… Όταν εσύ γίνεις πατέρας και παππούς, θα είσαι ένας έξοχος παραμυθάς, για τα παιδιά σου και για τα εγγόνια σου. Τούτη η ανέλπιστη γνωριμία μαζί σου σήμερα, και τούτη η συζήτηση μαζί σου, που αγγίζει τα όρια διάλεξης σε λαϊκό πανεπιστήμιο, με τις πιο απίθανες πληροφορίες για θέματα που μου ήταν παντελώς άγνωστα, θα χαραχτούν βαθιά στη μνήμη μου. Είσαι γλαφυρός αφηγητής.
–Ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια και για την υπομονή σου. Σπάνιο προσόν για σύγχρονο Έλληνα…
–Τι μαθαίνει ο άνθρωπος όσο ζει;… Βεντέτα… Μπαμ και κάτω…
–Σκέψου ότι έχουν υπάρξει –και υπάρχουν ακόμα– «αγόρια» σε ηλικία 28, 30, 35, 40 ετών, δηλαδή είναι πια μεγάλοι άντρες, που δεν έχουν βγει έξω από το σπίτι τους, ούτε καν στην αυλή, φοβούμενοι μην τους φάει η μαρμάγκα της βεντέτας. Αν κάποιο τέτοιο «αγόρι» ξενιτευτεί σε άλλη πόλη της Αλβανίας, ή πάει ακόμα στο εξωτερικό, σε άλλη χώρα, πάντα υπάρχει ο φόβος του θανάτου από βεντέτα, μιας και –όπως λένε στην Αλβανία– «το αίμα ξεπληρώνεται μόνο με αίμα»! Βάρβαρο μεν, αληθινό δε…
–Είστε περίεργος λαός εσείς οι Μιρδίτες.
–Ναι! Όπως περίεργοι είναι όλοι οι λαοί του κόσμου.
–Να με συγχωρείς, δεν το είπα με σκοπό να σε προσβάλω…
–Περίεργος λαός, μα περήφανος. Οι άλλοι Αλβανοί μας έχουν για βαρβάρους. Υπανάπτυχτους, καθυστερημένους…
–Φαντάζομαι πόσες μανάδες είναι συνέχεια στο κλάμα και στον θρήνο! Μανάδες που πενθηφορούν, μανάδες που μοιρολογάνε… Με τόσους θανάτους και με τόσο αίμα που χύνεται.
–Από όσα γνωρίζω, νομίζω ότι στην Κρήτη λένε μια μαντινάδα: «Ο άντρας κάνει την γενιά / κι όχι η γενιά τον άντρα»! Το ίδιο γίνεται και σε εμάς στην Σκόδρα και στο όρος Μαλεσί ε μάδε: Ο άντρας είναι αυτός που έχει αξία, που θεωρείται πως έχει «οντότητα»! Η γυναίκα θεωρείται δευτεράντζα… Αν πεθάνει μια γυναίκα, μαζεύονται γύρω της οι συγγένισσές της και τη μοιρολογούν χαμηλόφωνα, χωρίς να ακούγονται τα λόγια τους από τον κόσμο, και είναι πάντοτε λόγια που έχουν σχέση με τη ζωή της, την πορεία της και τα παιδιά της. Αν όμως πεθάνει ένας άντρας, πάλι μαζεύονται γύρω του πολλές γυναίκες συγγένισσές του και τον μοιρολογούν χαμηλόφωνα, κατά τον ίδιο τρόπο που μοιρολογούν πεθαμένες γυναίκες, αλλά συνάμα πληρώνουν και επαγγελματίες άντρες που τραγουδάνε και λένε μοιρολόγια, που κλαίνε δυνατά, με ξεφωνητά και ουρλιαχτά!… Με λόγια που να τα ακούνε όλοι, και επαινούν τον νεκρό με λόγια ποιητικά και τραγουδιστά, χτυπώντας τα στήθια τους με σπαραγμό, με λυγμούς και δάκρυα, και δίνουν μια ολόκληρη –πολλές φορές δε ακριβοπληρωμένη– παράσταση.
Μετά τον ενταφιασμό, γίνεται για πολλές μέρες συζήτηση για τα μοιρολόγια που ειπώθηκαν, και επαινούνται ή όχι οι επαγγελματίες θρηνολόγοι. Βέβαια, να πω ακόμα ότι απαγορεύεται να μοιρολογούν οι άντρες τις πεθαμένες γυναίκες!… Είτε αυτές είναι μάνες, είτε είναι γιαγιές, είτε κόρες, είτε αδελφές, είτε σύζυγοι, είτε συγγένισσες…
–Μάριε, οφείλω να ομολογήσω ότι με πέτυχες σε άσχημη φάση, και με τα όσα έως τώρα κουβεντιάσαμε –κουβεντιάσαμε, είναι σχήμα λόγου δηλαδή, αφού ουσιαστικά εσύ μου αφηγήθηκες πράγματα για τη χώρα σου, που εγώ δεν γνωρίζω–, με έμπασες σε κόσμο μαγικό, σε καταστάσεις και γεγονότα που φαντάζουν τόσο μακριά στον χώρο και στον χρόνο, ενώ όλα αυτά ανήκουν στον κόσμο του τώρα και του σήμερα, στον κόσμο που απέχει ένα βήμα από τη γειτονιά μου, και παρ’ όλα αυτά μου είναι παντελώς άγνωστος, όπως άγνωστος είναι και παραμένει στους περισσότερους νεοέλληνες.
–Κοίτα, Ηλέκτρα. Αυτή είναι η μοίρα των ανθρώπων. Να ζούμε ο ένας πλάι στον άλλον, και να νομίζει ο καθένας ότι γνωρίζει τον διπλανό του, ενώ κατ’ ουσίαν ο ένας παραμένει άγνωστος για τον άλλον!… Αυτό διαπιστώνεται μέρα με τη μέρα, ώρα με την ώρα, και τότε που συμβαίνουν τέτοια απροσδόκητα γεγονότα εκπλήσσονται κι απορούν, για το πώς συνέβησαν μη αναμενόμενες ή μη ερμηνεύσιμες πράξεις και ενέργειες από γείτονες που νόμιζαν ότι γνωρίζουν καλά1
–Ξέρεις, Μάριε, ότι μιλάς σαν φιλόσοφος;
–Φιλόσοφος;… Χμ! Η μετανάστευση και η ζωή με έχουν κάνει σοφό… Δεν βαριέσαι.
–Κουβαλάς και μια εσωτερική ευγένεια, που σπάνια συναντάς σε νέους ανθρώπους. Φαντάζομαι ότι θα την έχεις κληρονομήσει από τους γονείς σου. Ελπίζω να μη σου φέρθηκαν άσχημα στην Ελλάδα, όταν βρέθηκες εδώ ως μετανάστης.
–Τι εννοείς; Το «Αλβανέ, Αλβανέ, δεν θα γίνεις Έλληνας ποτέ»; Σε τέτοιες συμπεριφορές και φωνές ήμουν πάντοτε κουφός…
–Όχι, παιδάκι μου! Από εκεί που ήμουν χαμένη και απελπισμένη, με επανέφερες στον πραγματικό κόσμο…
–Εγώ;
–Εσύ. Για δες τι γράφει εδώ το κινητό τηλέφωνό μου;
Δείχνει η Ηλέκτρα την οθόνη του κινητού τηλεφώνου της στον Μάριο, κι αυτός διαβάζει φωναχτά:
–ΤΟ ΤΕΡΜΑΤΙΣΑΜΕ. Τι σημαίνει αυτό;
–Χτες ο αγαπημένος μου, μου ορκιζόταν αιώνια πίστη και αγάπη, έρωτα και δεν ξέρω τι άλλο! Σήμερα, πριν λίγες ώρες, μου έγραψε αυτό που σου έδειξα, και που το διάβασες.
–Αυτός, φαντάζομαι, είναι ο λόγος που πίνεις απανωτά τις ρακές;
–Αυτός!
–Για κοίταξε με καλά, Ηλέκτρα.
–Σε κοιτώ…
–Στα μάτια.
–Στα μάτια…
–Σαν τι σου φαίνομαι;
–Ένα όμορφο, γλυκό αγόρι, και ευγενικότατο.
–Για ξαναλέγε το!…
–Ένα ευγενικό, όμορφο και γλυκό παλικάρι…
Εκείνη τη στιγμή ο Μάριος ανοίγει τα κουμπιά του πουκαμίσου του, και με τρόπο δείχνει το στήθος του στην Ηλέκτρα.
–Για δες λιγάκι…
–Θεέ μου… Γυναίκα είσαι;
–ΚΑΝΟΥΝ! Ο νόμος στους Μιρδίτες…
–Πωπώ, Μάριε…
–Λέγε με Μαρία. Μαρία, Μαρία! Η πιο δυστυχισμένη ύπαρξη… Υπάρχουν, Ηλέκτρα, πολύ πιο μεγάλες δυστυχίες από τη δική σου.
–Κανούν!… Τι είναι το Κανούν, Μάριε;… Μαρία;… Τι είναι;…
………………………
Κανούν: Είναι σύνολο εθιμικών κανόνων στην βόρεια Αλβανία. Παρέμενε κυρίως ως άγραφο δίκαιο μέχρι τον 20ό αιώνα, όταν δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά. Το παλαιότερο γνωστό Κανούν είναι γνωστό ως το Κανούν του Λεκ, το οποίο κωδικοποιήθηκε περίπου τον 15ο αιώνα, από το οποίο προέρχονται και έχουν εξελιχθεί έξι εκδοχές, οι οποίες έχουν πάρει το όνομά τους από την περιοχή, την προσωπικότητα και την εποχή δημιουργίας τους. Ετυμολογικά, η λ. Κανούν προέρχεται από την ελληνική λ. «Κανών» ή «Κανόνας», η οποία μεταφέρθηκε στα αλβανικά. – Η προέλευση των προφορικών νόμων που κωδικοποίησε ο Λεκ Ντουκαγκίνι τον 15ο αιώνα δεν έχει προσδιοριστεί. Ο Έντιθ Ντέρχαμ προτείνει ότι χρονολογούνται από την εποχή του Ορείχαλκου, ενώ άλλοι αναφέρουν ότι ίσως προέρχεται από τους νόμους των αρχαίων Ιλλυρίων ή περιέχουν στοιχεία από προϊστορικές φυλές. Επίσης έχουν παρατηρηθεί ομοιότητες με το Μανούσμρτι, τμήμα των γραπτών παραδόσεων του Ινδουισμού, πιθανό σημάδι κοινής καταγωγής. Οι Σέρβοι συγγραφείς Οράοβατς και Ντιούριτς αναφέρουν ότι βασίζεται στον Κώδικα του Ντούσαν, το σύνταγμα της Σερβικής Αυτοκρατορίας, η οποία περιλάμβανε την Αλβανία, που τέθηκε σε ισχύ το 1349. Ο Νόελ Μάλκολμ θεωρεί ότι αυτό ήταν μια πρώτη προσπάθεια να παταχθούν οι εθιμικοί νόμοι των ορεσίβιων, όπως αυτοί καταγράφηκαν αργότερα στο Κανούν του Λεκ Ντουκαγκίνι, και ως τέτοια θα ήταν το παλαιότερο στοιχείο ύπαρξης αυτών των νόμων. Όταν οι Οθωμανοί κατέκτησαν τη μεσαιωνική Σερβία, πολλοί από τους εθιμικούς κανόνες των λαών των Βαλκανίων, συμπεριλαμβανομένων των εθιμικών κανόνων των Αλβανών, τέθηκαν ξανά σε χρήση, ως προσπάθεια αντίστασης στην πολιτική των Οθωμανών. Το Κανούν επεκτάθηκε από τη βόρεια Αλβανία σε άλλες περιοχές. Ο Λεκ Ντουκαγκίνι θεωρείται ο πρώτος ο οποίος κωδικοποίησε το Κανούν, τον 15ο αιώνα. Ο κώδικας γράφηκε για πρώτη φορά τον 19ο αιώνα από τον Στεφάν Γκιέτσοβι και δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά εν μέρη το 1913. Η πρώτη ολοκληρωμένη έκδοση δημοσιεύθηκε το 1933. Το 1989 δημοσιεύθηκε μια αγγλική-αλβανική εκδοχή. – Το Κανούν χωρίζεται σε 12 τμήματα και η εκδοχή του Γκιέτσοβι έχει 1262 άρθρα τα οποία ρυθμίζουν κάθε πτυχή της ζωής του ορεσίβιου: οικογένεια, θρησκεία, οικιακή οικονομία, φιλοξενία, ιδιοκτησία κ.τ.λ. Η μπέσα (τιμή) είναι κυρίαρχης σημασίας στον κώδικα ως ακρογωνιαίος λίθος της προσωπικής και κοινωνικής ζωής. Το Κανούν αφορά τόσο τους Χριστιανούς όσο και τους Μουσουλμάνους Αλβανούς. Ένας από τους πιο αμφιλεγόμενους κανόνες του Κανούν (και συγκεκριμένα στο βιβλίο 10, τμήμα 3) έχει να κάνει με την αντιμετώπιση του φόνου, η οποία στο παρελθόν μερικές φορές οδηγούσε σε βεντέτες αίματος, γνωστές στα αλβανικά ως Τζακμάρια, οι οποίες διαρκούν μέχρι όλοι οι άντρες μιας από τις εμπλεκόμενες οικογένειες να σκοτωθούν. Οι γυναίκες θεωρούνται μόνο ως παραγωγοί απογόνων και δεν θεωρούνται άξιοι στόχοι. Υπάρχουν οργανισμοί με στόχο τη συμφιλίωση των δύο οικογενειών και προσπαθούν να δώσουν συγχώρεση, όμως οι περισσότερες οικογένειες προτιμούν οι ενήλικοι άντρες να παραμένουν στο σπίτι τους, το οποίο θεωρείται ασφαλές καταφύγιο σύμφωνα με το Κανούν, ή να εγκαταλείψουν τη χώρα. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 5.000 άνθρωποι στην βόρεια Αλβανία παραμένουν εγκλωβισμένοι στα σπίτια τους ώστε να γλυτώσουν από τη Τζακμάρια. – Ο Εμβέρ Χότζα, πρώην ηγέτης της κομμουνιστικής Αλβανίας, είχε καταφέρει να σταματήσει την εφαρμογή του Κανούν με έντονη καταστολή και ισχυρή κρατική αστυνόμευση, αλλά μετά την πτώση του κομμουνισμού άρχισε ξανά να εφαρμόζεται. Από την πτώση του κομμουνισμού έως το 2014 περίπου 3.000 οικογένειες ενεπλάκησαν στη Τζακμάρια με αποτέλεσμα το θάνατο περίπου 10.000 ανθρώπων. Στην απόδοση του φόρου αίματος έχει εμπλακεί και η αλβανική μαφία. (WIKIPEDIA).
