Γκίντεον Μέντελ: «Οι ανισότητες είναι ανθρώπινο κατασκεύασμα, ο καπιταλισμός είναι κάτι όχι μόνο απάνθρωπο αλλά και αφύσικο»
Τον συναντήσαμε το καλοκαίρι στην Εύβοια, καθώς ήταν καλεσμένος στο Evia Film Project, μια πρωτοβουλία του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης για να ενισχύσει την περιοχή, η οποία ακόμη βιώνει στο μέγιστο τα αποτελέσματα όχι μόνο των καταστροφικών πυρκαγιών του περασμένου χρόνου, αλλά κυρίως της ολιγωρίας της κυβέρνησης απέναντι στο γεγονός. Έως σήμερα τίποτε δεν έχει γίνει στην περιοχή, εκτός από το ίδιο το πείσμα τόσο της φύσης όσο και των ντόπιων να επιβιώσουν.
–Γκίντεον Μέντελ
Ο Γκίντεον (Γεδεών) Μέντελ είναι ένας πολυβραβευμένος φωτογράφος που ασχολείται μόνο με κοινωνικά θέματα παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Γεννημένος στο Γιοχάνεσμπουργκ το 1959, από Γερμανοεβραίους γονείς, έζησε από νωρίς τις διακρίσεις, από την πλευρά των λευκών. Μεγαλώνοντας, σπούδασε Ψυχολογία, αλλά τον κέρδισε η φωτογραφία, καθώς ήθελε να καταγράψει τα τελευταία χρόνια του απαρτχάιντ.
Ασχολήθηκε με το AIDS, καθώς και με τις φυσικές καταστροφές ήδη από τη δεκαετία του ‘90 και δεν έχει σταματήσει έως σήμερα. Ο ίδιος κατατάσσει εαυτόν στους «αγωνιστές φωτογράφους» («struggle photographers») και δηλώνει πως δεν θα σταματήσει να καταγράφει την πολιτική, κοινωνική και περιβαλλοντική πραγματικότητα γιατί μόνο έτσι «η αλήθεια γίνεται ορατή».
–Εύβοια, λίγο μετά τη φωτιά, Αύγουστος 2021
Γκίντεον Μέντελ
«Η οικογενειακή μου ιστορία είναι περίπλοκη. Και συνδέεται πλήρως με το τι αποφάσισα να κάνω στη ζωή μου» μας λέει. «Οι γονείς μου ήταν Γερμανοί Εβραίοι και αναγκάστηκαν να φύγουν από τη χώρα αμέσως μετά τον Β’ Π.Π. Προσωπικά είμαι ενάντια στην πολιτική του Ισραήλ και ως Εβραίος, αυτό μου δημιουργεί πολλά προβλήματα. Ο πατέρας μου δεν ήταν επιτυχημένος επιχειρηματίας στη Ν. Αφρική όπου πήγαν και η μητέρα μου ήταν ένας πολύ σκληρός και αυστηρός άνθρωπος.
–
«Drowning World», Αϊτή, Σεπτέμβριος 2008
Γκίντεον Μέντελ
Και οι δύο προσπαθούσαν να αποδείξουν πόσο “Γερμανοί” ήταν ενώ ήταν εξαιρετικά δύσκολο γι’ αυτούς να μείνουν στη Γερμανία με τους ναζί. Είχαμε και νεκρούς σε στρατόπεδα συγκέντρωσης – η γιαγιά μου πέθανε στην Τρεμπλίνκα. Ολο αυτό το αλλοπρόσαλλο κλίμα -από τη μια να είναι Γερμανοί, από την άλλη Εβραίοι κ.λπ.- είχε κάνει και τους δυο μου γονείς πολύ σκληρούς. Πήγαν στη Ν. Αφρική, για παράδειγμα, και δεν τους πείραζε να ζουν το απαρτχάιντ και τον φυλετικό διαχωρισμό, παρότι τον είχαν υποστεί και οι ίδιοι λόγω θρησκείας. Είχα μία αδελφή με νοητικά προβλήματα και την έστειλαν σε ένα ίδρυμα εσώκλειστη, δεν την ξαναείδαν ποτέ και η ίδια πέθανε εκεί μόνη.
–«Drowning World», Βραζιλία, Μάρτιος 2015
Γκίντεον Μέντελ
Προσωπικά, δεν τη γνώρισα ποτέ. Την λέγαν Τζούλι… Στην οικογένειά μου δεν επιτρεπόταν να δείξουμε το οποιοδήποτε συναίσθημα. Ολο αυτό το πολύπλοκο και αυστηρό περιβάλλον ίσως είναι και ένας από τους λόγους που επέλεξα να γυρίζω τον κόσμο και να απαθανατίζω ανθρώπους που ζουν μέσα στην καταστροφή. Να μπορώ να νιώσω μαζί με άλλους, να συμπάσχω, να δω και να συμ-βιώσω το συναίσθημά τους, ώστε να έρθω σε επαφή και με τα δικά μου, καταπιεσμένα συναισθήματα.
Με την κάμερά μου καταγράφω όχι τις πλημμύρες ή τις φωτιές μόνο, αλλά τους ανθρώπους μέσα σε αυτό το πλαίσιο. Με κοιτάνε και τους κοιτάω. Ισως με έναν τρόπο, με αυτόν τον τρόπο, μπορώ να ισορροπήσω τον πόνο μέσα μου: με το να δημοσιοποιώ τον δικό τους. Σίγουρα η επαγγελματική μου πορεία έχει να κάνει με την ιστορία της οικογένειάς μου.
–Γκίντεον Μέντελ
Ως λευκός στη Ν. Αφρική είχα μια ζωή πολύ διαφορετική από τους ντόπιους. Πήγα σε καλά σχολεία, σπούδασα Ψυχολογία. Ετσι κατάλαβα (και αργότερα ερευνώντας την ιστορία της οικογένειάς μου) ότι δεν ήταν μόνο οι γονείς μου που μετατράπηκαν σε αυτό από το οποίο διέφυγαν: σε σκληρούς, δηλαδή, ανάλγητους Γερμανούς. Υπήρχαν πολλοί που έπαθαν το ίδιο, ίσως γιατί δεν μπόρεσαν να διαχειριστούν το τραύμα με άλλον τρόπο. Δεν το δικαιολογώ, απλά προσπαθώ να το καταλάβω…
Μια ζωή αυτό προσπαθώ. Το τραύμα, ο ναζισμός και οι διακρίσεις με συνοδεύουν όλη μου τη ζωή. Βγάζω τις φωτογραφίες που βγάζω, επιλέγω τα θέματα που επιλέγω, ίσως για να μοιραστώ το προσωπικό μου αδιέξοδο. Πόνος και αδιέξοδα, όταν μοιράζονται, αμβλύνονται. Ο συν-άνθρωπος μπορεί να μας καταστρέψει, αλλά και να μας σώσει. Το τραύμα πρέπει να γίνεται “ορατό”!
Γκίντεον Μέντελ
Η φωτογραφία έχει δύναμη, ίσως περισσότερη και από το βίντεο, ακριβώς γιατί το δεύτερο είναι κινούμενη εικόνα, ενώ η φωτογραφία είναι στατική και έχεις τον χρόνο να νιώσεις τη δυναμική της. Επίσης μπορεί να αφηγηθεί ιστορίες δίχως να δώσει έτοιμες απαντήσεις στον θεατή. Οταν κάποιος βλέπει τα μάτια ενός ανθρώπου μέσα στο νερό, σε μια δική μου φωτογραφία, δεν ξέρει πού είναι, τι ακριβώς συνέβη, πώς τον λένε, δεν τον ακούει να μιλάει… Ωστόσο μπορεί να νιώσει! Ολα τ’ άλλα είναι λεπτομέρειες, σημαντικές βέβαια, αλλά όχι το πρώτιστο.
Προτιμώ να φωτογραφίζω το νερό παρά τη φωτιά. Καταρχάς είναι εξαιρετικά άκομψο να ζητάω από ανθρώπους να σταθούν μπροστά στο σπίτι τους ενώ καίγεται. Φυσικά μπορώ και το έχω κάνει μετά, με τα αποκαΐδια, ωστόσο στην περίπτωση της φωτιάς προτιμώ να απαθανατίζω το πώς η ίδια η φύση επαναφέρει τη ζωή τη στιγμή που ο άνθρωπος καταστρέφει τα πάντα και χάνει τα πάντα στη φωτιά. Το νερό κάνει αντανακλάσεις που από μόνες τους συνθέτουν μια ιστορία. Προσωπικά, μπαίνω μέσα στο νερό μαζί με τους ανθρώπους που έχουν υποστεί αυτή την καταστροφή. Αυτό μας φέρνει πιο κοντά και με εμπιστεύονται πιο εύκολα. Το τραύμα τους – αυτό μου εμπιστεύονται.
«Οι ανισότητες είναι ανθρώπινο κατασκεύασμα, ο καπιταλισμός είναι κάτι όχι μόνο απάνθρωπο αλλά και αφύσικο»
Ο Προμηθέας, στην ελληνική μυθολογία, τιμωρήθηκε με σκληρά βασανιστήρια γιατί παράκουσε τους θεούς και έδωσε ως δώρο τη φωτιά στους ανθρώπους. Πρόδωσε δηλαδή τη θεϊκή βούληση. Αυτό μπορούμε να το δούμε και σε σχέση με την κλιματική αλλαγή: οι πυρκαγιές και οι πλημμύρες είναι από τη μια απόδειξη και της κλιματικής αλλαγής, αλλά κυρίως είναι απόδειξη του τι μπορεί να προκαλέσει η κλιματική αλλαγή. Δηλαδή ποια καταστροφή έχει προκαλέσει ο ίδιος ο άνθρωπος στη φύση.
Από τη μια έχουμε το “δώρο” της γνώσης και της δύναμης (αυτό συμβολοποιείται με τη φωτιά του Προμηθέα) και από την άλλη, εξαιτίας της απληστίας και της κακής χρήσης αυτής της δύναμης, η “τιμωρία” είναι η αυτοκαταστροφή μας. Δυστυχώς, δεν ισχύει για όλους αυτό: οι φτωχότεροι πάντοτε υποφέρουν περισσότερο, αν και έχουν μικρότερο μερίδιο ευθύνης.
Ολα μου τα πρότζεκτ παίρνουν πολύ χρόνο, ακριβώς γιατί δεν απομακρύνομαι εύκολα από ένα θέμα που με ενδιαφέρει: για τον HIV ως φωτογράφος εργάζομαι από το 1993. Για τις πλημμύρες επίσης πάνω από δέκα χρόνια. Αυτό δεν με κάνει πολύ δημοφιλή στα διάφορα Μέσα Ενημέρωσης ώστε να έχουν συνεργασία μαζί μου, κι έτσι συνεργάζομαι με μεγαλύτερους οργανισμούς.
Ωστόσο τα περισσότερα τα κάνω μόνος μου. Ακριβώς γιατί με ενδιαφέρει προσωπικά: βλέπω τα τρία μου παιδιά και αναρωτιέμαι ποιο θα είναι το μέλλον τους. Τα όσα έχω δει ανά τον κόσμο που ταξιδεύω μόνο αισιόδοξο δεν με κάνουν. Ο καπιταλισμός έχει μετατραπεί στο αρπακτικό που μας τρώει το συκώτι, όπως στον Προμηθέα. Μας έδωσαν τα εφόδια να γίνουμε όλοι ίσοι (αυτό λέει η ελεύθερη αγορά), αλλά μόνο αυτό δεν ισχύει. Γιατί δεν έχουμε όλοι τις ίδιες δυνατότητες, δεν μεγαλώνουμε όλοι στις ίδιες συνθήκες. Το έζησα επί προσωπικού στη Ν. Αφρική ως λευκός, το ζω κάθε φορά που φωτογραφίζω: οι ανισότητες είναι ανθρώπινο κατασκεύασμα, ο καπιταλισμός είναι κάτι όχι μόνο απάνθρωπο αλλά και αφύσικο.
Με ρωτάτε ποιο θεωρώ το μεγαλύτερο πρόβλημα σήμερα στον πλανήτη… Οι άνθρωποι νιώθουν αδύναμοι. Αυτό θεωρώ. Αδύναμοι να φέρουν ή να αγκαλιάσουν την αλλαγή. Η Πάτι Σμιθ τραγουδάει ότι οι άνθρωποι έχουν τη δύναμη (“people have the power”) και ισχύει, αλλά δεν νιώθουν ότι την έχουν. Τους έχουν καταπατήσει τα δικαιώματα, τους έχουν υποβιβάσει, βασανίσει, κακοποιήσει, σχεδόν τους έχουν καταργήσει οικονομικά και κοινωνικά, οπότε νιώθουν μόνοι και αδύναμοι. Έχω φωτογραφίσει διαδήλωση στην Αγγλία για το περιβάλλον και ήταν διακόσιοι διαδηλωτές και 20.000 που ψώνιζαν την ίδια ώρα! Ακόμα και το να αντιδράσεις θεωρείται “προϊόν πολυτελείας”. Εκεί μας έχουν καταντήσει.
Αγαπώ τους ανθρώπους αλλά δεν πιστεύω σε αυτούς. Η Αριστερά μιλάει για τα ίδια ζητήματα με την Άκρα Δεξιά, ωστόσο χάνει από τη δεύτερη ακριβώς γιατί ο κόσμος δεν μπορεί να δει τον εχθρό. Ο “εχθρός” είναι κάτι το απροσδιόριστο. Και έτσι απλώς πηγαίνει προς το σκοτεινό άκρο. Όλο αυτό είναι λάθος! Καταστρεπτικό για τα πάντα: κοινωνία, οικονομία, περιβάλλον και τον ίδιο τον άνθρωπο.
Έχω φωτογραφίσει την κόλαση. Το τέλος, το έρεβος, την απόγνωση, την καταστροφή. Από την άλλη, γίνομαι ο μάρτυρας όλων αυτών για τους ανθρώπους που δεν είναι ορατοί (κυριολεκτικά και μεταφορικά). Ήρθα στην Εύβοια αμέσως μετά την καταστροφική πυρκαγιά, αλλά ήρθα και λίγους μήνες μετά και πάλι, αργότερα. Δεν ήρθα μόνο μία φορά. Ακριβώς γιατί ήθελα να δω τη συνέχεια: τι κάνει η ίδια η φύση, τι δεν κάνει η πολιτεία, τι συμβαίνει με τους ανθρώπους. Φωτογράφισα μια πανάρχαιη ελιά: γιατί δεν κάνουν ένα “μουσείο της φύσης”;
Γιατί δεν διαφυλάσσουν τα απανθρακωμένα απομεινάρια αυτού του αρχαίου δέντρου (που δεν μπορείς να το βρεις καν με ευκολία έτσι όπως είναι σε ένα χωράφι, γεμάτο αγριόχορτα και φίδια) και να μπορούν να έρθουν σχολεία ή επισκέπτες από όλο τον κόσμο για να δουν από τη μια τι μπορεί να κάνει μια καταστροφή (για την οποία έχουμε όλοι ευθύνη, αν και όχι στο ίδιο ποσοστό) και από την άλλη τη δύναμη της φύσης, αν την αφήσεις να κάνει τη δουλειά της και βοηθήσεις όσο μπορείς; Δεν πρέπει να ξεχνάμε. Το τραύμα, όπως και η καταστροφή, πρέπει να φωτίζεται. Και να μαθαίνουμε από αυτό. Εμείς και οι επόμενες γενιές».
📌 Περισσότερα για τον ίδιο και τη δουλειά του στο gideonmendel.com.
