Γιώργης Έξαρχος: “Εάλω η Πόλις”

Στους θρήνους της αλώσεως της Πόλης ο λαϊκός ποιητής υποστηρίζει πως «είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει», οι δε χρονογράφοι επιβεβαιώνουν τούτη τη λαϊκή δοξασία και καταχωρίζουν στα έργα τους πολύτιμες πληροφορίες για “σημάδια εκπληκτικά” και “σημάδια παράξενα” και γράφουν για “γεγονότα” που έλαβαν χώρα στη βασιλεύουσα εκείνες τις αποφράδες ημέρες.

(1) Μιχαήλ Κριτόβουλος

Ο Ίμβριος ιστορικός Μιχαήλ Κριτόβουλος (1400 ή 1410 έως μετά το 1467) αναφέρει πως λίγες μέρες πριν την άλωση της Κωνσταντινούπολης συνέβησαν διάφορα «σημάδια προφητικά που έστελνε ο Θεός, προμηνύματα για όλες τις συμφορές που πολύ σύντομα θα εύρισκαν την Πόλη». Τα σημάδια αυτά ήταν:

(α) Το πέσιμο της εικόνας της Παναγίας μπρούμυτα από τα χέρια εκείνων που την κρατούσαν σε μια λιτανεία και –όταν όλοι έτρεξαν να τη σηκώσουν– «η εικόνα είχε κολλήσει στο έδαφος σαν να ήταν μολύβι ασήκωτο και κανείς δεν μπορούσε να την αποκολλήσει».

(β) Η απότομη αλλαγή του καιρού –το μεσημέρι της ημέρας της λιτανείας– που από καλός μετατράπηκε σε κατακλυσμιαίος «με χαλάζι τόσο δυνατό που δεν μπορούσαν να ξεμυτίσουν οι ιερείς και εκείνοι που κουβαλούσαν την εικόνα και ο κόσμος που τη συνόδευε. […] Τόσο, πια, ασυνήθιστη και παράξενη ήταν αυτή η νεροποντή και αυτό το χαλάζι, που φάνηκε σαν να προδήλωναν πως όλα πολύ σύντομα θα χαθούν και δεν θα μείνει τίποτε. […]».

(γ) Την επόμενη μέρα το πρωί «ένα πυκνό νέφος σκέπασε όλη την πόλη από το πρωί ως αργά το βράδυ. Αυτό ερμηνεύτηκε σαν σημάδι αποδημίας του Θεού και εγκατάλειψης ολοκληρωτικής της πόλης και απέχθεια προς αυτή. […]».

(2) Νικολό Μπαρμπάρο

Ο Ενετός γιατρός και αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων της αλώσεως της Πόλης Νικολό Μπαρμπάρο αναφέρει πως όλες εκείνες τις μέρες υπήρξε «αξιοσύνη των Ενετών», «λιποψυχία των Γραικών» και μεγάλη «αλλοφροσύνη που ξεσήκωσαν οι Τούρκοι». Υπήρξαν σημάδια που “επιβεβαίωναν” την προφητεία του Μεγάλου Κωνσταντίνου, του ιδρυτή της Πόλης και αγίου. «Αυτός είχε προφητέψει ότι η Κωνσταντινούπολη δεν θα χανόταν ποτέ μέχρις ότου η σελήνη να μην ανέτειλε σκοτεινή, όντας δηλαδή στο πιάτο της να φαινόταν μόνο η μισή». Πράγματι:

α) Στις 23 Μαΐου 1453 «την πρώτη ώρα της νύχτας εμφανίζεται ένα παράξενο σημάδι στον ουρανό. […] Αυτή τη νύχτα την πρώτη ώρα ανέτειλε η Σελήνη. Απόψε ήταν πανσέληνος και η σελήνη έπρεπε να σηκωθεί στον ουρανό ολοστρόγγυλη, αλλά εκείνη ανέτειλε όπως ήταν πριν από τρεις ημέρες, που φαινόταν λίγο. Ήταν δε η ατμόσφαιρα τόσο γαλήνια και μουντή, σαν θαμπό κρύσταλλο. Τέσσερις ώρες έμεινε έτσι το φεγγάρι και έπειτα σιγά-σιγά άρχισε να γεμίζει. […] Οι Γραικοί είχαν μια προφητεία που έλεγε ότι η Κωνσταντινούπολη ποτέ δεν θα χανόταν μέχρι την ημέρα που η σελήνη δεν θα φαινόταν στον ουρανό μέσα στο πιάτο της. Οι Τούρκοι όμως χάρηκαν πολύ με εκείνο το σημάδι και έστησαν μεγάλο γλέντι στο στρατόπεδό τους, επειδή για εκείνους σήμαινε ότι η νίκη ήταν δική τους, όπως τελικά αποδείχτηκε».

(β) «Η 29η Μαΐου είναι η τελευταία μέρα της πολιορκίας, κατά την οποία ο Κύριος και Θεός ημών έδωσε την καταδικαστική απόφαση εναντίον των Γραικών και με θέλημά του σήμερα η Πόλη έπεσε στα χέρια του Μωάμεθ, διαδόχου του Τούρκου Μουράτ […] ο αιώνιος Θεός ήθελε να δοθεί αυτή η σκληρή απόφαση για να επαληθευθούν όλες οι παλιές προφητείες και κυρίως η πρώτη, εκείνη που έκανε ο Άγιος Κωνσταντίνος, που στέκει στο άλογό του και πάγωσε μια στήλη κοντά στην εκκλησία της Αγίας Σοφίας και προφητεύει με το χέρι και λέει: Από εδώ θα έρθει εκείνος που θα με αφανίσει, δείχνοντας την Ανατολία, δηλαδή την Τουρκία. Η άλλη προφητεία λέει πως όταν σε αυτήν την αυτοκρατορία βρεθεί ένας αυτοκράτορας που θα έχει το όνομα Κωνσταντίνος γιος της Ελένης, η Κωνσταντινούπολη θα χαθεί. Και η άλλη λέει πως όταν η σελήνη δώσει σημείο στον ουρανό, μέσα σε λίγες μέρες οι Τούρκοι θα πάρουν την Κωνσταντινούπολη. Και οι τρεις αυτές λοιπόν προφητείες έχουν εκπληρωθεί, δηλαδή οι Τούρκοι πέρασαν στην Ελλάδα, βρέθηκε ο αυτοκράτορας που ακούει στο όνομα Κωνσταντίνος και είναι γιος της Ελένης και το φεγγάρι έδωσε σημάδι στον ουρανό. Όλες λοιπόν οι προφητείες επαληθεύτηκαν και ο Θεός αποφάσισε να δώσει τη μοιραία απόφαση κατά των χριστιανών και της αυτοκρατορίας του Κωνσταντίνου […] σήμερα, την 29η Μαΐου του έτους 1453, την Τρίτη ώρα πριν την ημέρα……».

***

Ώστε, λοιπόν, οι καλά ενημερωμένοι κάτοικοι της Κωνσταντινουπόλεως και της αυτοκρατορίας της Ρωμανίας (Βυζαντίου), γνώριζαν πολύ καλά ότι η Πόλη θα έπεφτε στα χέρια των Τούρκων, και δη στα χέρια του Μωάμεθ, στις 29 Μαϊου 1453, αφού αυτό το “γεγονός” το είχαν προφητέψει τόσοι και τόσοι, και 30 χρόνια πριν την άλωση ο (μετέπειτα διορισμένος από τον πολιορκητή Πατριάρχης) Γεώργιος Σχολάριος ή Γεννάδιος, ο οποίος ερμήνευσε δυσερμήνευτο κείμενο –το οποίο για πρώτη φορά γνωστοποιείται στους σύγχρονους Έλληνες εδώ– που λέγεται ότι βρέθηκε στην ταφόπλακα του μνήματος του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Ας δούμε τι αναφέρει η παλιά πηγή:

3. Άγνωστη εκκλησιαστική πηγή

«Ωσάν εβασίλευσεν ο υιός του μεγάλου Κωνσταντίνου ο Κωνστάντιος, ήφερε το λείψανον του Πατρός αυτού από την Νικομήδειαν μετά πάσης Βασιλικής τιμής εις την Κωνσταντινούπολιν, και έθαψεν αυτό μετά δόξης, τιμής, και παρρησίας Βασιλικής μεγάλης εν τω Ναώ των Αγίων Αποστόλων. Και επάνωθεν εις το σκέπασμα του τάφου αυτού του μεγάλου Κωνσταντίνου και πρώτου Βασιλέως ευρέθησαν τινές Σοφώτατοι Άνδρες ηγιασμένοι, και προορατικοί τω καιρώ εκείνω, και έγραψαν ταύτα τα κάτωθεν γράμματα εις αυτό το σκέπασμα του τάφου, το οποίον ήτον πορφυρόν. Και εις ταύτα τα γράμματα εδιαλάμβαναν περί της Βασιλείας των Τουρκών, και περί του τέλους αυτής. Τα οποία εξήγησεν ο Σοφώτατος Πατριάρχης Κύριος Γεννάδιος, ο οποίος ήτον εις τον καιρόν της Βασιλείας του Κυρίου Παλαιολόγου, οπού έκαμε την ογδόην Σύνοδον εις την Φιωρέντζα. Και όταν τα εξήγησεν, ήτον κοσμικός, και Κριτής της Βασιλικής Κρίσεως, τα οποία γράμματα οπού ήσαν εις τον τάφον του μεγάλου Κωνσταντίνου ήσαν τα ψηφία των ονομάτων, ως είπαμεν άνωθεν, και ιδέτε αυτά.

Ταύτα εισί τα γράμματα, οπού ευρέθησαν γραμμένα
επάνω εις τον τάφον του Μεγάλου Κωνσταντίνου:

Τ. πτ. τ. ιδτ. η βσλ. τ. ιμλ. ο κλμν. μαμθ. μλ. δι. ν. τρπσ. γν. τ. πλολγ. τ. επτλφ. κρτσ. εσθ. Βσλσ. εθν. ππλ. κτξ. κ. τ. να. ερ. μσ. μχρ. τ. εξν. πτ. ιστγτν. πθσ. τ. ογδ. τ. ιδκτ. πλπνσ. κτξ. τ. εντ. τ. ι. δκ. ε.τ. βρ. τ. μρ. μλ. δ. ν. σττσ. τ. δκτ. τ. ιδτ. τ. δμτ. τρπσ. πλ. επστψ. ετ. χν. τ. δμτ. πλμ. εγρ. μγ. μρκτ. στρβν. κ. τ. πθ. κ. τ. φλ. σνδ. τ. επρ. δ. θλσ. κ. ξρ. τ. πλμ. σνψ. κ. τ. ισμλ. τρπσ. τ. απγν. ατ. βσλσ. ελτ. μκρ. ολγ. τ. δ. ξθ. γν. αμ. μτ. τ. πρκτρ. ολ. ιμλ. τρπσ. τ. επτλφ. επρ. μτ. τ. πρνμ. ττ. πλμ. εγρ. εμφλ. ηγρωμν. μχ. τ. ππτ. ωρ. κ. φν. βσ. ττ. στ. στ. μτ. φβ. σπστ. πλ. σπδω. ε. τ. δξ. τ. μρ. αδ. ερτ. γν. θμστ. κ. ρμλο. ττ. εξτ. δσπτ. φλ. γ. εμ. υπρχ. κ. ατ. πρλβτ. θλμ. εμ. πλρτ.

Ίδε την εξήγησιν των γραμμάτων
παρά του Σχολαρίου του Πατριάρχου της Κωνσταντινουπόλεως:

Την πρώτη της Ινδίκτου, η Βασιλεία του Ισμαήλ ο καλούμενος Μωάμεθ, μέλλει διά να τροπώση γένος των Παλαιολόγων. Την Επτάλοφον κρατήσει. Έσωθεν βασιλεύσει, Έθνη πάμπολλα κατάρξει, και τας Νήσους ερημώσει μέχρι του Ευξείνου πόντου. Ιστρογείτονας πορθήσει. Τη ογδόη της Ινδίκτου, Πελοπόννησον κατάρξει. Τη εννάτη της Ινδίκτου εις τα βόρεια τα μέρη μέλλει διά να στρατεύση. Τη δεκάτη της Ινδίκτου τους Δαλμάτας τροπώσει, πάλιν επιστρέψει έτι χρόνον, τοις Δαλμάταις πόλεμον εγείρει μέγαν μερικόν τε συντριβήναι˙ και τα πλήθη και τα φύλα συνοδή των εσπερίων διά θαλάσσης και ξηράς τον πόλεμον συνάψουν, και τον Ισμαήλ τροπώσουν, το απόγονον αυτού βασιλεύσει έλαττον μικρόν ολίγον. Το δε ξανθόν γένος άμα μετά των Πρακτόρων όλων Ισμαήλ τροπώσουν, την Επτάλοφον επάρουν μετά των προνομίων. Τότε πόλεμον εγείρουν έμφυλον ηγριωμένον, μέχρι της πεμπταίας ώρας, Και φωνή βοήσει τρίτον, στήτε στήτε μετά φόβου, σπεύσατε πολλά σπουδαίως˙ εις τα δεξιά τα μέρη άνδρα εύρητε γενναίον θαυμαστόν και ρωμαλαίον, τούτον έξετε Δεσπότην, φίλος γε εμός υπάρχει˙ και αυτόν παραλαβόντες, θέλημα εμόν πληρούται.

Από τον καιρόν του μεγάλου Κωνσταντίνου, οπού εγράφησαν τα άνωθεν ψηφία εις τον τάφον αυτού, έως εις τον καιρόν του Βασιλέως κυρού Ιωάννου του Παλαιολόγου, οπού εξήγησεν ταύτα ο Σχολάριος Γεννάδιος είναι χρόνοι από της Σάρκα Γεννήσεως του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, χίλιοι εκατόν ένας. Και από του Χριστού έως ου απέθανεν ο μέγας Κωνσταντίνος, χρόνοι τριακόσιοι είκοσι εννέα».

***

Αυτή η “σοφή ερμηνεία” της προφητείας, που είχε κάνει ο Γεώργιος Γεννάδιος, ασφαλώς και θα είχε φτάσει στα αυτιά του Μωάμεθ Β΄ του Πορθητή, ο οποίος «ευθύς μετά την άλωσιν εζήτει τον άνδρα [τον Γεννάδιο], ποθών ιδείν τε αυτόν ακούσας της σοφίας αυτού». Τον βρήκε, βεβαίως, να τον περιποιείται κάποιος προύχοντας σε ένα χωριό κοντά στην Αδριανούπολη – που τότε, πριν την άλωση της Πόλης, ήταν η πρωτεύουσα του κράτους των Οθωμανών ή Οσμανλήδων Τούρκων. Έτσι ο Μωάμεθ διάλεξε και διόρισε για Πατριάρχη τον Γεννάδιο, έναν άνθρωπο που δεν είχε καμιά συνείδηση ή εθνικό φρόνημα, ούτε ελληνική συνείδηση ούτε κάποια άλλη. Μάλιστα, όταν κάποτε ρωτήθηκε αν είναι Έλληνας, ο Γεννάδιος απάντησε κατηγορηματικά:

«Καγώ γαρ την λατινικήν οίδα γλώτταν˙ αλλ’ ουκ ερώ λατίνος είναι, διά το μη φρονείν ως λατίνοι φρονούσι, λέγω δε, περί ων ημίν διαφερόντι και αύθις έλλην εν τη φωνή, ουκ αν ποτέ φαίην έλλην είναι, διά το μη φρονείν ως εφρόνουν ποτέ έλληνες».

4. Εμμανουήλ Γεωργιλλάς

Τα μετά την άλωση της Πόλης χρόνια ανήκουν στην “οθωμανοκρατία” ή αλλιώς στην “τουρκοκρατία”, και είναι χρόνια που μόνο οι Έλληνες και η ελληνική ψυχή –από όλους τους τουρκοκρατούμενους χριστιανικούς πληθυσμούς– θρήνησαν και εκδήλωσαν τον πόθο τους με λόγια τέτοια: «Πάλι με χρόνια με καιρούς / πάλι δικά μας θα ’ναι»! Ίσως για το λόγο ότι αγνοούσαν –όπως αγνοούν μέχρι και σήμερα– αυτά που ο Εμμανουήλ Γεωργιλλάς (έζησε στα χρόνια της αλώσεως της Πόλης και ίσως ήταν αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων) έχει γράψει στο δικό του θρήνο “Αλωσις της Κωνσταντινουπόλεως”, τον οποίο έφεραν στο φως της δημοσιότητας, κατά τον 19ον αιώνα, ξένοι ερευνητές, ότι δηλαδή:

(α)        «Τρία πράγματα εχάλασαν την Ρωμανίαν όλην˙

ο φθόνος, η φιλαργυριά και η κενή ελπίδα,

και τούτο ένι αληθινόν, κανείς μη το απιστήση» (στ. 834-836)

(β) Και ότι για να πέσει η Πόλη συνέδραμαν πάμπολλοι Έλληνες  βοηθώντας τον Μωάμεθ, πολεμιστές από πολλές περιοχές των ελληνικών χωρών, γιατί στα χρόνια που ήταν βασιλιάς ο Κωνσταντίνος Δράγαζης (= Παλαιολόγος) η Κωνσταντινούπολη «ήτον σπίτιν ολωνών, Ρωμαίων και Λατίνων» (στ. 236), και όλους αυτούς τους “ετάιζαν” οι ελληνικοί πληθυσμοί, γεγονός που πείραζε σφόδρα τους αληθινούς Έλληνες, γι’ αυτό και έσπευσαν (ως και τα αδέλφια του Παλαιολόγου) να βοηθήσουν τον Μωάμεθ στην προσπάθειά του να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη. Γράφει σχετικά ο Ροδίτης Ε. Γεωργιλλάς:

747      «Φθένταις, ρηγάδες, το λοιπόν από του νυν σας γράφω,

ν’ ακούσετε, να μάθετε την δύναμιν του Τούρκου.

Έχει ’ς την Ανδριανούπολιν η Πόρτα του και μόνον

750      δέκα χιλιάδαις εκλεκτούς άνδραις να πολεμήσουν,

έχει και γιανιτζάριδαις χιλιάδαις δεκαπέτε,

φραζήδες Χριστιανούς κακούς τριαντάχει χιλιάδαις,

το δ’ άλλον το απολειφθέν, το πρόλοιπον φωσσάτον,

από την Ανδριανούπολιν ’ς τον γύρον της απέσω

755      έχει και αυτού αληθινά κοσιπέντε χιλιάδαις˙

έχει και εις την Καλλίπολιν φουσσάτον καβαλλάρους,

τρεις χιλιάδαις εκλεκτούς άνδρες να πολεμήσουν˙

Νικόπολιν, Δεμότοιχον με την περιοχήν των,

έχει φωσσάτον απ’ αυτού ως δώδεκα χιλιάδαις˙

760      Σέρρες, Βεργία, Σκόπια, με την περιοχήν των,

έχει και αυτού αληθινά χιλιάδαις δεκαπέντε˙

Αχρίδα με την Καστοριάν και με την Βουλγαρίαν

έχει και αυτού εις μιαν φωνήν να βγάλη επτά χιλιάδαις.

Αυλαίς και Ραδοβίζιο, ο Γρεβενός και Στίπι,

765      έχει και αυτού αληθινά ως τέσσαρες χιλιάδαις.

Άρτα και τα Γιάννινα με την περιοχήν των

εβγάλλουν άνδραις τε καλούς χιλίους του πολέμου˙

Τρίκκαλα με τη Λάρισσον, Φέρσαλα και Φανάρι,

Ζητούνι με το Δομοκό, Σάλωνα, Λειβαδεία,

770      Ελλάδα, Πάτρα, Άγραφα, Βελούχι και Πρωτόλιο,

εβγάλλουν αύτ’ αληθινά κοσιπέντε χιλιάδαις,

και ένι το περίγυρον της χαμηλής Βλαχίας.

Αύτη ένι η δύναμις, αυθένταις μου ρηγάδες,

οπού ορίζει αμηράς ’ς την Δύσιν, ως προείπον.

775      Έχει και εις την Ανατολήν άνδραις εκλελεγμένους,

χιλιάδαις εβδομήκοντα Τούρκους πολεμιστάδαις,

και διά τώρα το ποσόν γράφω σάς το, αυθένταις,

και αύτη ένι η δύναμις, η ολότης του σκύλου,

οπού έχει ’ς μέγα θέλημα και εις τον ορισμόν του˙

780      όταν ορίση όλοι ευθύς διά να καβαλλικεύσουν,

εις ένα μήνα σύντομα όλοι να μαζευτούσιν

μέσα ’ς την Ανδριανούπολιν έμπροσθεν ’ς τον αυθέντην,

να ένι εις υποταγήν, να ποίσουν ό,τι ορίση,

όλοι να αποθάνουσι διά τον Μαχουμέτην,

785      και διά τον αυθέντην των όλοι να ’ματωθούσιν».

Αν ισχύουν τα “πληθυσμιακά μεγέθη” που δίνει ο Εμμανουήλ Γεωργιλλάς, για τον στρατό του Μωάμεθ Β’, συνάγεται ότι ο Πορθητής κατέλαβε την Πόλη έχοντας υπό την εξουσία του 217.000 στρατιώτες, από τους οποίους οι Τούρκοι ανέρχονταν σε 95.000 (43,77%) και οι Έλληνες-Χριστιανοί σε 122.000 (56,23%).

***

Έτσι έχουν τα πράγματα, σχετικά με την άλωση της Πόλης, σύμφωνα με τρεις αξιόπιστες γραπτές πηγές της εποχής και σύμφωνα με το ποιητικό “ρεπορτάζ” του Ρόδιου ποιητή Ε. Γεωργιλλά. Δεν έχουμε κανένα λόγο να αμφισβητήσουμε την ακρίβεια των λεγομένων των χρονογράφων ούτε την αξιοπιστία των αριθμητικών στοιχείων του Ε. Γεωργιλλά, ως προς την εξέλιξη των γεγονότων.

Κλείνοντας, να διευκρινίσουμε πως το κατά κόσμον όνομα του Γεωργίου Γενναδίου Σχολαρίου ήταν Γεώργιος Κουρτέσιος ή Κουρτέσης και καταγόταν από τη Θεσσαλία, από τα χωριά του Ασπροπόταμου. Παρ’ όλο που θεωρείται ότι ήταν… «δοσίλογος», θα πρέπει να θεωρηθεί ως… ο πρώτος «εθνάρχης των Ελλήνων», αφού αντιπαρατέθηκε στη τότε βυζαντινή θρησκευτική καμαρίλα, και προσπάθησε να διαφυλάξει το «έθνος».

Στις αρχές του 19ου αιώνα, ένας άλλος Ασπροποταμίτης, Βλάχος από την Βλαχοκαστανιά,

σπουδαίος λόγιος και δάσκαλος του γένους και μέγας αγωνιστής στην Επανάσταση του 1821, ο Διονύσιος Πύρρος (1774-1853), με τα σπουδαία κείμενά του ταύτισε τους Νέο-Έλληνες ως απογόνους των αρχαίων Ελλήνων, και είναι ο πρώτος που διακήρυξε προς τους απανταχού υπόδουλους των ελληνικών χωρών:

«Ποτέ να μη θελήσετε να ονομάζεστε Ρωμαίοι, αλλά Έλληνες και εάν τις νέος έχει όνομα ρωμαϊκόν ή εβραϊκόν, πρέπει ευθύς να το αλλάξη και να ονομάζεται με όνομα ελληνικόν, τουτέστιν Μιλτιάδης, Θεμιστοκλής, Αχιλλεύς, Θησεύς, Πλάτων, … και θέλει εντρέπεται να μην έχει και τα έργα των προγόνων του».

Από τότε, βέβαια, ψάχνουμε ως λαός να βρούμε το εθνικό μας στίγμα!… Τι στην ευχή είμαστε;… Και οι απειλές των γειτόνων πληθαίνουν…