«Εμείς οι ίδιοι δημιουργούμε τα τέρατα»
Σαντιάγο Ρονκαλιόλο
Ανέκαθεν ο άνθρωπος ακροβατούσε ανάμεσα στη λογική και στα πάθη του επιζητώντας διακαώς να συμβιβαστεί μ ε τη θνητή και ατελή του φύση. Η επίτευξη της ευτυχίας βρισκόταν στο επίκεντρο των φιλοσοφικών αναζητήσεων και η πεποίθηση πως ο ίδιος ο άνθρωπος ήταν υπεύθυνος γι’ αυτή, την απομάκρυνε από τη μεταφυσική της διάσταση καθιστώντας τη ένα κατασκεύασμα ανθρωποκεντρικό.
Η ωφελιμιστική λογική του σύγχρονου ανθρώπου, του υποταγμένου στους νόμους της αγοράς, αλλά και του ηδυπαθούς όντος, του υποταγμένου στις πάσης φύσεως ηδονές έχουν διαμορφώσει ένα πλέγμα δράσεων και συμπεριφορών που σκιαγραφούν την εικόνα του ανελεύθερου ανθρώπου, ο οποίος ετεροπροσδιορίζεται, καθώς εξωτερικές δυνάμεις είναι αυτές που υποδεικνύουν τις επιλογές του. Στο πλαίσιο αυτό, και όσο το αυτεξούσιο φθίνει, αποκρυσταλλώνονται υποκριτικές συμπεριφορές, που στόχο έχουν να συγκαλύψουν την αποτυχία του λογικού όντος, όχι μόνο να κρίνει ορθά, αλλά και να εκτιμήσει το μέγεθος της αποτυχίας του πολιτισμού του.
Είμαστε έρμαια των παθών; Γι’ αυτό η ευτυχία μας είναι βραχύβια και διαλειμματική; Μήπως ο χρησιμοθηρικός τρόπος σκέψης εμπλουτισμένος με αρκετές δόσεις ατομικισμού έχει αλλοιώσει το κριτήριο της υγιούς σκέψης που περιλαμβάνει το σεβασμό στο συνάνθρωπο, αλλά πρωτίστως το σεβασμό προς εαυτόν; Είναι η ηθική συμπεριφορά συνάρτηση της ελευθερίας ; Πόσο ο ανελεύθερος άνθρωπος του σήμερα μπορεί να κατακτήσει την ευτυχία;
Έχουμε πάψει εδώ και καιρό να είμαστε ελεύθεροι, γιατί η αληθινή ελευθερία συνεπάγεται πόνο. Τον πόνο της αποτυχίας, τον πόνο του να πορεύεσαι μόνος σου με τις επιλογές σου, τον πόνο της απόρριψης, τον πόνο της απώλειας, τον πόνο που συνοδεύει τη μοναχική ζωή και την έλλειψη της δόξας ως απόρροια της κοινωνικής αποδοχής, τον πόνο του να προσφέρεις χωρίς αντάλλαγμα , τον πόνο της θυσίας για τον άλλον, για την πατρίδα, για τα ιδανικά που εξαϋλώθηκαν και ξεχάστηκαν στη δίνη μιας παγκοσμιοποιημένης κουλτούρας που επιβραβεύει την πώληση του εαυτού ως δούλου . Είμαστε ιδιοκτησίες άλλων με περιορισμένη πρόσβαση στον εαυτό μας. Για ποια ελευθερία μιλάμε λοιπόν ;
Ακόμη και πίσω από την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ελλοχεύουν συμφέροντα. Υποκρύπτεται ένας ακόρεστος ωφελιμισμός που υποτίθεται ότι στοχεύει στην διεύρυνση της ευτυχίας αυτού του άθλιου κόσμου. Η αποθέωση της παραδοξολογίας και της υποκρισίας! Το παραμύθι που έχουν σπουδάσει όλοι οι κυρίαρχοι του κόσμου τούτου για να παρηγορούν και να κατευνάζουν τις μάζες, οι οποίες έντρομες σπεύδουν να συμφωνήσουν και να αποκοιμηθούν ήσυχες και ασφαλείς υπό τη σκέπη του ψεύδους και της παράνοιας. Η πλήρης καταστρατήγηση της έλλογης σκέψης που θέλει τον άνθρωπο ένα ορθολογικό ον, το οποίο δικαιούται και οφείλει να απαιτεί το σεβασμό και την αξιοπρέπεια. Ο φόβος είναι πάθος. Πάθος υποκινούμενο . Και η δειλία επίσης.
Στο βιβλίο του «Δικαιοσύνη. Τι είναι το σωστό;» ο Michael J. Sandel εξετάζει την αξία του κινήτρου μέσα από την φιλοσοφική ματιά του Ιμμάνουελ Καντ. Ο Καντ, λοιπόν, υποστηρίζει ότι «ο λόγος μπορεί να είναι κυρίαρχος , μερικές φορές τουλάχιστον. Όταν ο λόγος ρυθμίζει τη βούλησή μας, δεν καθοριζόμαστε από την επιθυμία να απολαύσουμε ηδονές και να αποφύγουμε τον πόνο. Η ικανότητά μας για έλλογη σκέψη είναι συνυφασμένη με την ικανότητά μας για ελευθερία. Από κοινού οι δύο αυτές ικανότητες μας διακρίνουν και μας ξεχωρίζουν από την απλή ζωική ύπαρξη..»
Την απλή ζωική ύπαρξη στην οποία έχει επιστρέψει το ανθρώπινο γένος, παρ’ όλη την υποτιθέμενη πρόοδο των κοινωνιών και του πολιτισμού εν γένει. Το κίνητρο για τον Καντ είναι το καθήκον, είναι ο εσωτερικός νόμος που υπαγορεύει και προσδίδει ηθική αξία στην πράξη. Όταν δηλαδή κάνουμε το σωστό για τον σωστό λόγο. Στην πλειοψηφία μας θεωρούμε πως πράττουμε το σωστό με μία διάθεση όμως ενδόμυχα υπολογιστική . Οι κρυφές επιθυμίες , τα πάθη και οι έξωθεν επιταγές τρέφουν το εγώ δίνοντας την ψευδαίσθηση ότι νοιαζόμαστε για το εμείς. Ανακουφιστική πλάνη πράγματι . Και βολική, αν μη τι άλλο. Κάπου εδώ, όμως, ο πολιτισμός μας χωλαίνει αθεράπευτα.
Ωστόσο, ο άνθρωπος δεν μπορεί να απομονωθεί από τα ένστικτά του. Και γι΄αυτό ως όντα παραμένουμε ατελή. Έχουμε βαφτίσει την αδικία και την αναξιοπρέπεια σεβασμό και αλτρουισμό. Εάν είχαμε τη δύναμη να έρθουμε αντιμέτωποι με το βαθμό της κοινωνικής προσποίησης και της υποκρισίας, θα αρνούμασταν κάθε δικαίωμα σωτηρίας για τον εαυτό μας. Αλλά δεν αντέχουμε να αναμετρηθούμε με την αυθεντική μας μορφή.. Είναι επίπονο και ηθικά δυσβάσταχτο. Ωστόσο, διαθέτουμε κάτι που μας προστατεύει από την αυτοκαταστροφή του θλιβερού εαυτού μας . Και αυτό είναι ο κομφορμισμός. Είναι και αυτός ένας τρόπος επιβίωσης.
Μακάρι να μπορούσαμε έστω και λίγο να προσεγγίζαμε τη σκέψη του Ιβάν , του ήρωα του Ντοστογιέφσκι στο αριστούργημά του «Αδερφοί Καραμαζόφ», του οποίου η γυμνή ψυχή δε συμβιβάζεται με τίποτα λιγότερο «από την αιώνια αρμονία», όπως διαφαίνεται από τα λόγια του προς τον αδελφό του Αλιόσα: «Θέλω να δω με τα ίδια μου τα μάτια πως η ελαφίνα θα ξαπλώσει δίπλα στο λιοντάρι και πως ο σφαγμένος θα σηκωθεί και θα αγκαλιαστεί με το δολοφόνο του. Θέλω να είμαι εκεί όταν αίφνης όλοι μάθουν γιατί έγιναν όλα αυτά». Το όραμα του Ντοστογιεφσκικού ήρωα, δυστυχώς, εξακολουθεί να παραμένει όραμα.
