Εθνογραφικό Κέντρο Γιώργη Μελίκη: Εγκαίνια της έκθεσης “Μία μάσκα δρόμος” / Γέφυρα Τέχνης ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν
Το Εθνογραφικό Κέντρο Γιώργη Μελίκη και η Σχολή Καλών Τεχνών, Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών, του Α.Π.Θ. εγκαινίασαν σήμερα το μεσημέρι σε δημιουργική συνέργεια την Έκθεση “Μία μάσκα δρόμος”, στη Μελίκη. Μια συνέργεια, που η συνέκθεση έργων της Βάσως Κατράκη, της πρόσθεσε ένα ιδιαίτερο βάρος
Στην αίθουσα “Φίλων του Εθνογραφικού Κέντρου” και με τη θερμή υποστήριξή τους, μια ιδέα της Αρχαιολόγου Μαρίας Χειμωνοπούλου στάθηκε η αφορμή για το στήσιμο αυτής της έκθεσης. Ξεκίνησε από δύο κείμενα, ένα του Πορφυρογέννητου κι ένα του Γεωργίου Βιζυηνου, που συναντιούνται με διαφορά 900 ετών πάνω στο ίδιο θέμα, τη μάσκα και το αρχέγονο τελετουργικό της.
Βέβαια, δεν είναι τυχαίο ότι το “Εθνογραφικό”, το πλουσιότερο αυτήν τη στιγμή Κέντρο σε συλλεκτικά κομμάτια όλων των Βαλκανίων, αποτελεί ταυτόχρονα και “Κέντρο Έρευνας Μάσκας”.
Στα εγκαίνια, όπου με την καλλιτεχνική αλλά και τη φυσική τους παρουσία αποτύπωσαν την ταυτότητά τους οι νεαροί φοιτητές και οι διδάσκοντες των Εργαστηρίων Ζωγραφικής, Χαρακτικής και Γλυπτικής της Σχολής, οι επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να δουν μια ποικιλόμορφη οπτική τους με κοινή όμως αφετηρία, τη μάσκα.
Ξεκινώντας από τα έργα της Βάσως Κατράκη, στην εσωτερική εσοχή της αίθουσας, που παραπέμπουν στην αφαιρετικότητα αλλά και την εκφραστική δύναμη των μορφών της Κυκλαδικής Τέχνης, οι φιγούρες της χαράκτριας αγγίζουν την αρχετυπική ουσία της μάσκας, που διανύει τους αιώνες μεταφέροντας την ουσία της ανθρώπινης ψυχής.
Στη συνέχεια, έργα της Σχολής, έργα Ζωγραφικής, Γλυπτικής, Χαρακτικής, οδηγούν σε άλλους δρόμους συνδέοντας το παρελθόν με το παρόν σε μια δημιουργική σύζευξη.
Κάποια ξαφνιάζουν με την πρωτοποριακή τους αφήγηση. Πρόσωπα ή προσωπεία; Η “Υπεύθυνη δήλωση” που κρύβει ένα πρόσωπο είναι το αληθινό πρόσωπο του εικονιζόμενου ή το προσωπείο; Μια σύγχρονη “Μέδουσα” μπορεί να κρύβεται πίσω από πλήθος γυαλιών ηλίου; Η μάσκα του Αττίλα παραπέμπει στο σημερινό πρόσωπο του πολέμου; Το κοντράστ ανάμεσα στο άσπρο μαύρο της χαρακτικής απεικόνισης ενός τελετουργικού μπορεί να φτάνει και να αγγίζει μέχρι και τη Μινωϊκή Εποχή;
Η Τέχνη, λοιπόν, είναι μια αόρατη γέφυρα ανάμεσα στους αιώνες κι αυτό το απέδειξε για μια ακόμη φορά και η συγκεκριμένη έκθεση.
Με παρόντες την κόρη της Βάσως Κατράκη, την Μαριάννα και τον σύζυγό της Νικήτα Δεσποτίδη, τους Καθηγητές της Σχολής, Μανώλη Γιανναδάκη, Γιώργο Τσακίρη και Άρη Κατσιλάκη, τους φοιτητές, τα μέλη των “Φίλων του Εθνογραφικού” και επισκέπτες, ο Γιώργης Μελίκης προλόγισε στην αυλή του “Εθνογραφικού”, λέγοντας:
[…] Το Εθνογραφικό μας Κέντρο χαίρεται και σήμερα μια ωραία συνέργεια και σύμπραξη με την οικογένεια της μεγάλης μας χαράκτριας Βάσως Κατράκη και την Σχολή Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ. Καθοριστικός συναυτουργός σε κάθε μας συνέργεια οι φίλοι μας και έχουμε καταφέρει να έχουμε πάρα πολλούς σ’ όλη την Ελλάδα και τον κόσμο.[…]
Η σημερινή έκθεση άρχισε από μια ιδέα της αγαπημένης μας και πολύτιμης αρχαιολόγου και επιμελήτριας των συλλογών του Εθνογραφικού μας Κέντρου Μαρίας Χειμωνοπούλου, μέσα από δύο κείμενα, ένα του 10ου αιώνα του Πορφυρογέννητου και το άλλο του αγαπημένου μας Βιζυηνού του 1888.
Η ιδέα να παραστατικοποιηθούν τα δύο αυτά κείμενα μεταφέρθηκε στους φίλους μας της Σχολής Καλών Τεχνών, μέσω του παλιού και επίσης πολύτιμου φίλου και συνεργάτη Καθηγητή Μανώλη Γιανναδάκη.
Απρόσμενη ήταν η διάθεση και κυρίως η μεγάλη προθυμία της Μαριάννας Κατράκη, κόρης της κορυφαίας μας χαράκτριας Βάσως Κατράκη και του συζύγου της Νικήτα Δεσποτίδη, ενθυμούμενοι τη συνεργασία που είχαμε πριν 10 χρόνια εδώ στο Κέντρο μας. Πολλοί θα τη θυμάστε.
Έτσι στην έκθεση αυτή ο θρακικός αρχετυπικός Καλόγερος με τα πολυσπόρια και τον θίασό του συναντά τη μητέρα της χαρακτικής Βάσω Κατράκη, τους καθηγητές-διδάσκοντες και φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ.
Περισσότερα από 100 μάσκες και έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, χαρακτικής, video art και installations παρουσιάζονται στην έκθεση αυτή. Το κάθε έργο-μάσκα με την δική του αφήγηση και το δικό του ξεχωριστό διαχρονικό, ανθρωπολογικό και καλλιτεχνικό του αφήγημα.
Ο Τζαμάλαρος των Αιγών, ο Πορφυρογέννητος 10ος αιώνας, ο Γεώργιος Βιζυηνός 1888, ο λαϊκός Κωστιανός –Θρακιώτης τελεστής, η Βάσω Κατράκη, οι καθηγητές-διδάσκοντες και φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ σύνευρα και μεταφυσικά επικαιροποιούν την ανθρώπινη έκφραση και αναγκαιότητα μέσα από εκφραστικές πρακτικές και αισθητικές φόρμες όπου το κλασικό ξεπερνάει την μετανεοτερικότητα και συναντά το λυκαυγές της ανθρώπινης ιστορίας. […]
Ο Γιάννης Μοσχόπουλος, Πρόεδρος των “Φίλων του Εθνογραφικού Κέντρου” είπε συμπληρώνοντας:
“Είμαστε πραγματικά χαρούμενοι με τη σημερινή εκδήλωση, γιατί δικαιώνει τον τιτλο “Έρευνα Μάσκας”. Το μέλος του ΔΣ των “Φίλων”, η Μαρία Χειμωνοπούλου, εντόπισε δύο κείμενα, του Πορφυρογέννητου και του Βιζυηνού, επικοινωνόντας τα με τους διδάσκοντες και διδασκόμενους της Σχολής Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ.
Η χαρά μας ήταν ότι είδαμε πλέον ότι αυτές οι αρχετυπικές μορφές, οι μάσκες, αντιμετωπίστηκαν με τέτοιο σεβασμό, που αποτέλεσαν βάση αναζήτησης και έμπνευσης για τους εικαστικούς της Σχολής, με αποτέλεσμα αυτήν τη σημερινή έκθεση.
Να συγχαρούμε, λοιπόν, αυτά τα παιδιά που συνομίλησαν με το παρελθόν, εμπνεύστηκαν και μας έδωσαν αυτό που σήμερα απολαμβάνουμε ως αισθητικό αποτέλεσμα.
Αλλά τιμή μας και η φιλοξενία πέντε έργων της μεγάλης χαράκτριας Βάσως Κατράκη και ειδικότερα η συμμετοχή στην έκθεση του εμβληματικού της έργου η “Μάσκα”. Ευχαριστούμε!
Συγχαρητήρια σ’ όλους τους συντελεστές!”
Η Μαριάννα Κατράκη, στην αυλή του Εθνογραφικού, κάτω από την αφίσα της μάσκας της Βάσως Κατράκη εκδήλωσε τη χαρά της για τη συνέκθεση έργων της μητέρας της δίπλα σε δασκάλους της Τέχνης και νέους καλλιτέχνες, τους μαθητές τους.
“Η μητέρα μου εκτιμούσε και σεβόταν πολύ τους νέους καλλιτέχνες και τους ονόμαζε συναδέλφους.
Η αόρατη μάσκα που έχουμε πολλοί από μας, θέλοντας να προβάλουμε έναν άλλο εαυτό, όχι τον πραγματικό μας, για να γίνουμε αποδεκτοί από τους άλλους, είναι μια πραγματικότητα πολλές φορές.
Αυτή η μάσκα της μητέρας μου, που δεσπόζει εδώ, πάντως, θαρρώ πως κλαίει..” είπε η Μαριάννα Κατράκη.
Ο Καθηγητής Χαρακτικής Μανώλης Γιανναδάκης , πριν μιλήσει στο κοινό, μίλησε αρχικά στη Φαρέτρα για τους πολύχρονους δεσμούς φιλίας που τον συνδέουν με τον Γιώργη Μελίκη αλλά και για σημαντικές συνεργασίες της Σχολής μαζί του.
“Η ιδέα αυτής της έκθεσης ήρθε σε μια κατάλληλη στιγμή, καθώς ζήσαμε όλον αυτόν τον εγκλεισμό και τη δυσκολία επικοινωνίας με τους σπουδαστές μας. Αυτό μας ενεργοποίησε ουσιαστικά και δυναμικά.Με μεγάλη χαρά σκύψαμε να δουλέψουμε τα θέματά μας, που εκτίθενται εδώ μέχρι την 1η του Μάη.
Επειδή οι νέοι μας εκ των πραγμάτων είναι μακριά από την παράδοση, επικοινωνήσαμε όλο αυτό το θέμα της αρχέγονης Τέχνης με το σήμερα. Έτσι, αποδόθηκαν έργα που αποτελούν τη γέφυρα ανάμεσα στο παλιό και το καινούριο, ως μια απόπειρα κατανόησης του άυλου και του υλικού πολιτισμού της θρακικής μας παράδοσης.
Η έκθεση, βέβαια, έπρεπε να γίνει αρχές του χρόνου με την ευκαιρία του δρώμενου του Καλόγερου, για να ευχηθούμε “καλοχρονία”. Δεν πειράζει όμως και τώρα δεν είναι αργά.
Οι φοιτητές ανταποκρίθηκαν με μεγάλο ενθουσιασμό. Είχαμε πολλές συναντήσεις μεταξύ μας, βλέπαμε την πορεία των έργων, σε συνεργασία και των τριών εργαστηρίων. Αυτό ενίσχυσε την έννοια της συλλογικότητας στην πράξη, ενεργοποιώντας μας δημιουργικά.
Πέρα απ’ όλα τα προηγούμενα, θα ήθελα να ευχαριστήσω εκ μέρους όλων την κυρία Μαρία Χειμωνοπούλου, η οποία σ’ όλην αυτήν την “άσκηση” των σπουδαστών ήταν δίπλα μας, με τις εξηγήσεις του περιεχομένου και των μηνυμάτων του Λαϊκού Πολιτισμού, μαζί με τα δύο κείμενα που αποτέλεσαν την αφορμή για να καταλάβουμε πώς ο Διόνυσος περνάει μέσα από την Ιστορία και φτάνει μέχρι σήμερα”.
Ο Καθηγητής Ζωγραφικής Γιώργος Τσακίρης είπε στη Φαρέτρα:
“Είναι ζητούμενο μέσα σε τακτούς χρόνους να βρίσκουμε κάποιο ερέθισμα που θα ενεργοποιήσει τα παιδιά, ώστε να παράγουν έργο.
Η μάσκα είναι ένα προσφιλές και γνωστό αντικείμενο που το ζούνε τα παιδιά από τα μικρά τους χρόνια κι έτσι μέσα κι από τις πληροφορίες που παρέχει το Κέντρο Μάσκας εδώ, μπήκαμε στη διαδικασία πραγμάτωσης εικαστικού έργου, που να έχει ως αφετηρία τη μάσκα.
Τα τρία εργαστήρια, Ζωγραφικής, Χαρακτικής και Γλυπτικής, συναντήθηκαν πάνω στο αιτούμενο με το ευτυχές γεγονός της πρόσθεσης έργων και της Βάσως Κατράκη, αυτής της εμβληματικής μεγάλης χαράκτριας.
Τους φοιτητές τούς διακρίνει σ’ αυτήν την έκθεση μια πολυπραγμοσύνη. Μάσκες επί χάρτου, μάσκες τρισδιάστατες, μάσκες σε εγκαταστάσεις, σε βίντεο.
Όχι μόνο προκάλεσε ενθουσιασμό η συμμετοχή, αλλά και κάποιοι φοιτητές που δεν συμμετείχαν γκρίνιαξαν. Γιατί μια θεματική έκθεση ανοίγει άλλους δρόμους, δρόμους ελευθερίας, πέρα από τους καθωσπρεπισμούς που επιβάλλει το εργαστήριο και ο “σοφός” τους δάσκαλος”.
Ο Επίκουρος Καθηγητής Γλυπτικής Άρης Κατσιλάκης είπε στη Φαρέτρα:
“Βλέποντας όλες αυτές τις μάσκες μπορεί κανείς να αντιληφθεί πόσο είναι μέσα στον πολιτισμό μας και πόσο έχουν γραφτεί στο DNA μας!
Είναι το παρελθόν μας. Κι αν δεν ξεκινάς από το παρελθόν, δεν έχεις ούτε παρόν ούτε μέλλον. Κι αυτό το κατάλαβαν οι φοιτητές μας, που εργάστηκαν με ενθουσιασμό!”
Ο φοιτητής Εργαστηρίου Γλυπτικής Παρασκευάς Μαυρωτάς είπε:
“Η επαφή με τα κείμενα που είχαμε και με την ανάλυση των εθίμων στις εδώ περιοχές, από τον κ. Μελίκη και την κ. Χειμωνοπούλου, ήταν εξαιρετικά χρήσιμη για μας.
Προσωπικά, όπως και πολλοί νέοι, δεν είχα φτάσει στο βάθος των πραγμάτων, ώστε να καταλάβω αυτές τις αρχέγονες υπαρξιακές ανησυχίες του ανθρώπου.
Όλη αυτή η διαδικασία, να φτάσουν τα αντικείμενα από τη διαδικασία της παραγωγής στο σημείο να αποκτήσουν μαγικοθρησκευτικό χαρακτήρα, ήταν μια πολύτιμη εμπειρία.
Το “θησαυροφυλάκιο”, γιατί έτσι θα χαρακτήριζα το Κέντρο του κ. Μελίκη με τις μάσκες, αλλά και η συλλογικότητα μέσα στην οποία δημιουργούσαμε και τα τρία εργαστήρια σε συνεργασία, ήταν πραγματικά μεγάλες εμπειρίες.”
Ο Δημήτρης Καπετάνου, φοιτητής Εργαστηρίου Ζωγραφικής:
“Η εμπειρία ήταν μοναδική. Είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον. Αφού επισκεφτήκαμε το Μουσείο και τους χώρους του, εδώ και ένα χρόνο είχαμε την ευκαιρία να σκεφτούμε πώς θα λειτουργήσουμε ο καθένας ξεχωριστά, αλλά και πως όλα μαζί τα έργα μας θα επικοινωνήσουν σε μία έκθεση.
Μπορεί η αφετηρία να ήταν κοινή, να ήταν η παράδοση, αλλά ο καθένας έπρεπε να δώσει το δικό του στίγμα, τη δική του παρουσία στη συλλογική αυτή προσπάθεια. Εξαιρετική εμπειρία!”
Η Νιόβη Μπολιάκη, φοιτήτρια Εργαστηρίου Χαρακτικής:
“Η μάσκα μ’ απασχολούσε από νωρίτερα. Ήταν μέρος και της πτυχιακής μου. Η μάσκα είναι ένα σύνθετο αντικείμενο, γιατί κουβαλάει και Ιστορία και συμβολισμούς.
Αρχικά ήρθα σε επαφή με τη θεατρική μάσκα και τώρα ήρθε κι αυτή η ευκαιρία της συλλογικής αντιμετώπισης του θέματος, που έδωσε άλλη διάσταση στο αρχικό ενδιαφέρον μου για το θέμα.
Η συνεργασία μας όλων, στο επίπεδο συναντήσεων και ανταλλαγής προτάσεων με έναν κοινό στόχο, αυτόν της συνέκθεσης της δουλειάς μας, είχε πραγματικά μεγάλο ενδιαφέρον!”
Τα εγκαίνια της έκθεσης ολοκληρώθηκαν μέσα σ’ ένα κλίμα θερμής επικοινωνίας, με ξενάγηση όσων ήθελαν στον πάνω όροφο, όπου φυλάγονται οι μάσκες του “Κέντρου Έρευνας” και με παραδοσιακό μπουφέ στο ισόγειο.
Φωτογραφίες: faretra.info
