Κορωνοϊός: Κακόγουστο αστείο το «τέλος της πανδημίας» / γράφει ο Σταύρος Χριστακόπουλος

Μια από τις πιο αγαπημένες τακτικές της κυβέρνησης είναι η διαρκής αναγγελία του «τέλους της πανδημίας». Σλόγκαν όπως «Οι δυο επόμενες εβδομάδες είναι κρίσιμες», «Παίρνουμε πίσω τις ζωές μας», «Διανύουμε το τελευταίο μίλι» και άλλες παρόμοιες ελαφρότητες συνοδεύουν τα μέτρα περιορισμού, τον εμβολιασμό, τις προβλέψεις για την πορεία της οικονομίας.

Όλα μαζί συγκροτούν τη διαρκή επικοινωνιακή καταιγίδα με την οποία η κυβέρνηση επιχειρεί να στρέφει την προσοχή μακριά από την πανδημία και τις βαριές υγειονομικές, οικονομικές και κοινωνικές συνέπειές της. Με το ίδιο οπλοστάσιο επιχειρεί να αντικρούσει κάθε είδους κριτική για όσα λανθασμένα έκανε – ή επίσης λανθασμένα δεν έκανε. Κυρίως όμως προσπαθεί να κλείσει ή να μεταφέρει για πολιτικά βολικότερο χρόνο τη συζήτηση για μια δραστική αναδιοργάνωση και ενίσχυση του Εθνικού Συστήματος Υγείας.

Βεβαίως η ελληνική κυβέρνηση δεν είναι η μόνη που επιχειρεί να διαχειριστεί την πανδημική κρίση με ανάλογα όπλα. Παντού στον κόσμο το εμπόριο ελπίδας συνιστά μια τακτική περισσότερο ευχερή από την πλήρη αναθεώρηση και αναδιοργάνωση των συστημάτων Υγείας, τουλάχιστον μέχρι να διαφανεί ποια θα είναι η εξέλιξη της πανδημίας της Covid-19. Συνιστά επίσης το επικοινωνιακό αντίδοτο στην αδυναμία τους να ελέγξουν την πανδημία και στην αβεβαιότητά τους για το τι έπεται.

Εάν λάβουμε υπ’ όψιν και τις υπόλοιπες βαριές συνέπειες της παγκόσμιας αυτής υγειονομικής περιπέτειας, αλλά και τη διαπίστωση ότι η ζωή στον πλανήτη πιθανότατα δεν θα είναι ποτέ ίδια με αυτήν που ζούσαμε κατά την προ-Covid εποχή, το κρίσιμο ερώτημα είναι πόσο κοντά – ή πόσο μακριά – βρισκόμαστε στο τέλος της πανδημίας.

Η αισιοδοξία…

Το πιο σημαντικό από τα τρέχοντα ερωτήματα αφορά τη μετάλλαξη Όμικρον και τις συνέπειες που θα επιφέρει μεσοπρόθεσμα. Όλοι συμφωνούν ότι, επειδή προσβάλλει το ανώτερο αναπνευστικό σύστημα και δεν επιφέρει πνευμονίες, σκοτώνει λιγότερο από τις προηγούμενες μεταλλάξεις και ειδικότερα από τη Δέλτα, η οποία επικρατούσε πριν από την Όμικρον.

Ωστόσο και αυτή στέλνει μαζικά κόσμο στα νοσοκομεία και επιβαρύνει τα συστήματα Υγείας όσο χρειάζεται ώστε να χτυπούν συνεχώς τα καμπανάκια του κινδύνου για τις αντοχές και τις δυνατότητες των νοσηλευτικών ιδρυμάτων να αντιμετωπίζουν παράλληλα και ταυτόχρονα τις πολύ μεγάλες ανάγκες αντιμετώπισης των – ακόμη δυσανάλογα πολλών – βαριών περιστατικών της Δέλτα και των αναρίθμητων επειγόντων non Covid νοσημάτων.

Μπορεί τα βλέμματα όλων να στρέφονται στα κρούσματα και τις νοσηλείες λόγω Όμικρον, αλλά η Δέλτα εξακολουθεί να κάνει τεράστια ζημιά και να επιφέρει πάρα πολλούς θανάτους. Άλλωστε το θέμα δεν είναι αν η Όμικρον ποσοστιαία σκοτώνει λιγότερο, αλλά οι απόλυτοι αριθμοί των νοσηλειών που επιβαρύνουν τα συστήματα Υγείας και των θανάτων από τις δύο μεταλλάξεις που «τρέχουν» ταυτόχρονα.

Η δε συμφόρηση των συστημάτων Υγείας εξαιτίας της Όμικρον είναι δυνατόν να οδηγήσει στο τραγικό αποτέλεσμα να αυξηθούν κατακόρυφα οι θάνατοι των non Covid ασθενών, παρότι ο κορωνοϊός SARS-CoV-2 θα σκοτώνει αισθητά λιγότερους απ’ όσους σκότωναν οι προηγούμενες μεταλλάξεις.

Με άλλα λόγια δεν πρέπει να μετράμε μόνο τους θανάτους από την Covid -19, αλλά τους συνολικούς θανάτους εξαιτίας των άμεσων και έμμεσων συνεπειών της. Σε διαφορετική περίπτωση είναι απλώς αδύνατον να εκτιμήσουμε τη σοβαρότητα της πανδημίας και, αντιθέτως, πολύ εύκολο να παρασυρθούμε σε λανθασμένα συμπεράσματα για τις συνέπειές της.

Από πάρα πολλούς – πολιτικούς και γιατρούς – εκτιμάται ότι μεσοπρόθεσμα η Όμικρον θα εκτοπίσει τη Δέλτα και θα «υποβιβάσει» την πανδημία σε ένα «ενδημικό» φαινόμενο, άρα η επικινδυνότητα του νέου κορωνοϊού SARS-CoV-2 θα μειωθεί τόσο ώστε να «πάρουμε τις ζωές μας πίσω». Θα γίνει όμως έτσι; Θα είναι ευθύγραμμη και προς την επιθυμητή κατεύθυνση η εξέλιξη του ιού; Τίποτε απολύτως δεν το εγγυάται.

…και η πραγματικότητα

Κατ’ αρχάς η μετάλλαξη Όμικρον είναι εξαιρετικά μεταδοτική, συνεπώς ο ιός βρίσκει τεράστιο έδαφος κυκλοφορίας. Όσο όμως κυκλοφορεί τόσο μεταλλάσσεται.

● Αρχικά το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν η απουσία εμβολιασμού – ή το πολύ χαμηλό επίπεδό του – στον μη ανεπτυγμένο κόσμο. Η «ελεύθερη» κυκλοφορία του σε τεράστιους ανεμβολίαστους πληθυσμούς ήταν (και παραμένει) η αιτία για την εμφάνιση νέων μεταλλάξεων.

● Τώρα προστίθενται οι μεταλλάξεις Όμικρον, οι οποίες, με την πολύ υψηλή μεταδοτικότητά τους, προβληματίζουν πάρα πολύ όχι μόνο για την πιθανότητα παραγωγής νέων κινδύνων, αλλά και επειδή όσο περισσότερο κυκλοφορεί ο ιός τόσο πιο εύκολα μεταλλάσσεται. Η υποπαραλλαγή Όμικρον 2, για παράδειγμα, είναι αρκετά πιο μεταδοτική από την Όμικρον, δεν ανιχνεύεται από τα διαγνωστικά τεστ και απαιτείται ειδικός γονιδιακός έλεγχος, ενώ δεν είναι ακόμη γνωστό αν (και πόσο) συμπεριφέρεται διαφορετικά από την Όμικρον.

Επιπλέον αυτών, ακόμη και στον ανεπτυγμένο κόσμο εξακολουθεί να υπάρχει ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό ανεμβολίαστων πολιτών, οι οποίοι είναι πολύ βαρύτερα εκτεθειμένοι – ιδιαίτερα στις μεγαλύτερες ηλικίες – από την εμβολιασμένη πλειονότητα.

Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, η εμβολιαστική υστέρηση αφήνει εκτεθειμένους πάνω από 3 εκατομμύρια ανθρώπους, εκ των οποίων εκατοντάδες χιλιάδες βρίσκονται σε κρίσιμες ηλικίες άνω των 50 ετών, με υποκείμενα νοσήματα. Το ίδιο συμβαίνει σε πολλές ακόμη χώρες της Ευρώπης.

Με δεδομένο ότι η Όμικρον παρακάμπτει τις δύο πρώτες δόσεις των εμβολίων και αντιμετωπίζεται επαρκώς μόνο από την τρίτη (αναμνηστική) δόση, προκύπτει το ερώτημα αν και πότε η κάλυψη αυτή θα αποδυναμωθεί ώστε να χρειαστεί τέταρτη κ.λπ. Η απάντηση ενδέχεται να ξεκαθαρίσει κάποια πράγματα, αλλά και πάλι δεν θα έχουμε τελειώσει.

Μη προβλέψιμες οι μεταλλάξεις

Το πραγματικά μεγάλο πρόβλημα είναι, προφανώς, οι μεταλλάξεις του ιού. Εδώ αρχίζει ένα άλλο γαϊτανάκι «προβλέψεων» που στερούνται κάθε νοήματος και σοβαρότητας. Για δύο λόγους:

● Επειδή οι μεταλλάξεις είναι τυχαίες, αποτελούν γενετικά σφάλματα και δεν ακολουθούν κάποια προδιαγεγραμμένη πορεία φιλικής συμβίωσης με τον άνθρωπο. Η ιστορία των ιών που επιμένουν επί αιώνες προκαλώντας εκατοντάδες εκατομμύρια θανάτους είναι διαθέσιμη.

● Επειδή οι μεταλλάξεις ευνοούνται όσο περισσότερο μεταδίδεται ο ιός, οι εξαιρετικά μεταδοτικές παραλλαγές τύπου Όμικρον ευνοούν την ανάπτυξη νέων με μη προβλέψιμα χαρακτηριστικά: μπορεί να είναι είτε εντελώς αποδυναμωμένες είτε πιο φονικές, μη ανιχνεύσιμες και να παρακάμπτουν εμβόλια και φάρμακα.

Γι’ αυτό ακριβώς το ενδεχόμενο προειδοποίησε προ ημερών η εμπειρογνώμονας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας Μαρία Φαν Κέρκοφ, η οποία δήλωσε ότι υπάρχει μια «πολύ πραγματική πιθανότητα» να εμφανιστούν νέα ανησυχητικά στελέχη του SARS-CoV-2 στο μέλλον, καθώς «όσο περισσότερο κυκλοφορεί αυτός ο ιός τόσο περισσότερες ευκαιρίες έχει να αλλάξει».

Η ίδια εκτίμησε πως δεν υπάρχει αμφιβολία για το ότι οι νέες μεταλλάξεις θα είναι πιο μολυσματικές, επειδή θα χρειαστεί να ξεπεράσουν τους ανοσοποιητικούς φραγμούς που δεν μπορούσαν να παρακάμψουν οι προηγούμενες.

Ο μύθος της ενδημικότητας

Εάν, πάντως, όπως πολλοί διαβεβαιώνουν, ο κορωνοϊός γίνει ενδημικός, η λοίμωξη που προκαλεί θα μετατραπεί αναπόδραστα σε ένα απλό κρυολόγημα και ο κίνδυνος από την Covid-19 θα διαγραφεί από τις προτεραιότητές μας; Ας δούμε τι σημειώνει στους «Financial Times» η σχολιάστρια επιστημονικών θεμάτων Anjana Ahuja:

«Ενώ το ακριβές νόημα της λέξης είναι συζητήσιμο, ωστόσο η “ενδημία” αναφέρεται σε μια ασθένεια που είναι συνεχώς παρούσα σε μια συγκεκριμένη περιοχή, ασχέτως της σοβαρότητάς της. Η ελονοσία για παράδειγμα είναι ενδημική σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές και σκότωσε περισσότερους από 600.000 ανθρώπους το 2020, σύμφωνα με την Παγκόσμια Έκθεση για την Ελονοσία του 2021. Ο κόσμος ζει με αυτήν, όχι όμως ανώδυνα.

“Η ενδημικότητα δεν υποδηλώνει ήπια ασθένεια και η ήπια ασθένεια δεν υποδηλώνει ενδημικότητα” λέει η Elizabeth Halloran, που διευθύνει το Centre for Inference and Dynamics of Infectious Diseases στο Σιάτλ. “Η κίνηση προς την ενδημικότητα έχει να κάνει με την επίτευξη ενός δυναμικού ισοζυγίου όπου κατά μέσο όρο ένας άνθρωπος μολύνει έναν άλλον άνθρωπο. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει την εποχικότητα ή άλλες διακυμάνσεις”».

Σύμφωνα με την Anjana Ahuja «υπάρχουν τέσσερις μακροπρόθεσμες επιλογές για έναν παθογόνο οργανισμό:

● Η εξαφάνιση, όπως θεωρείται πως συνέβη στον λιγότερο μεταδοτικό κορωνοϊό που προκάλεσε την επιδημία SARS-1 το 2002-03, χάρη στις συντονισμένες προσπάθειες για τη δημόσια υγεία.

● Η παγκόσμια εξάλειψη, όπως έγινε με την ευλογιά μέσω του εμβολιασμού.

● Η περιφερειακή η τοπική εξάλειψη, όπως προσπαθεί να κάνει η Κίνα με την πολιτική της για μηδενική Covid.

● Η ενδημικότητα, όπου η ασθένεια είναι μονίμως παρούσα».

Προφανώς κάθε ένα από αυτά τα σενάρια έχει τα αδύναμα σημεία του, ιδιαίτερα όσο η εξέλιξη του ιού παραμένει απρόβλεπτη και ακόμη δεν μπορεί να διασφαλιστεί ότι το επόμενο διάστημα δεν θα προκύψει ένα νέο, πολύ πιο επικίνδυνο στέλεχος του κορωνοϊού, το οποίο θα μας γυρίσει στην αφετηρία της υγειονομικής κρίσης από την οποία τόσο πολύ δυσκολευόμαστε να βγούμε.

Βαρύ το χτύπημα στον «δυτικό τρόπο ζωής»

Ένα από τα βαρύτερα χτυπήματα της πανδημίας το έχει υποστεί ο λεγόμενος «δυτικός τρόπος ζωής». Ο εξαιρετικά ευρύχωρος όρος καθιερώθηκε τον 20ό αιώνα και αρχικά σηματοδοτούσε τη δημοκρατία, την ευμάρεια, το κράτος δικαίου, το κράτος πρόνοιας και το υψηλό επίπεδο κοινωνικών παροχών που επικράτησε στις κοινωνίες της Δύσης αμέσως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Χρησίμευσε – και ακόμη χρησιμεύει – για να εξυμνήσει το υψηλό επίπεδο των δυτικών κοινωνιών και να μειώσει στη συνείδηση των πολιτών αντιδημοκρατικά, ανελεύθερα, ασταθή και διεφθαρμένα καθεστώτα ανά τον πλανήτη. Κατά προτίμηση τους κατά καιρούς οικονομικούς, γεωστρατηγικούς κ.λπ. αντιπάλους του δυτικού συνασπισμού.

Ο όρος σήμερα έχει φθαρεί, αφού χρησιμοποιείται, πέραν των άλλων, για να περιγράψει όλες τις βλαπτικές για την κοινωνία και την ατομική σωματική και ψυχική υγεία συνέπειες του καταναλωτισμού, του ατομοκεντρισμού, του ανταγωνισμού χωρίς κανόνες και όρια κ.λπ. Δεν έχει χάσει ωστόσο το αρχικό του νόημα.

Ο κορωνοϊός λοιπόν έχει επιφέρει δυναμικό χτύπημα και στον δυτικό τρόπο ζωής, καθώς οι υπηρεσίες υγείας έχουν αποδειχθεί ανεπαρκείς στην αντιμετώπιση της πανδημίας, ενώ οι ψυχικές ασθένειες, η χρήση ψυχοτρόπων και η βία έχουν αυξηθεί δραματικά από το ξέσπασμα της πανδημίας.

Χαρακτηριστική είναι όμως και η αρνητική επίδραση στην εκπαίδευση, καθώς, σύμφωνα με την UNESCO, τα προβλήματα που προκάλεσε η πανδημία αποτελούν τη χειρότερη εκπαιδευτική κρίση που έχει καταγραφεί ποτέ. Το κλείσιμο των σχολείων, ανεξαρτήτως διάρκειας, έχει δραματικές συνέπειες, κυρίως για τις χώρες με μέσο και χαμηλό εισόδημα. Σε αυτή την κατηγορία το ποσοστό των παιδιών που επηρεάζονται από την ελλιπή μάθηση – το οποίο έφτανε το 53% πριν από την πανδημία – ενδέχεται να φτάσει το 70%.

Όπως σημειώνει ο διεθνής οργανισμός, με ορίζοντα το 2030 «καμία περιοχή του κόσμου δεν προβλέπεται να πετύχει να προσφέρει σε όλα τα παιδιά δευτεροβάθμια εκπαίδευση», «οι εκπαιδευτικοί εκτιμούν ότι μόνο το ένα τρίτο των μαθητών θα έχουν βασικές ικανότητες στα μαθηματικά» και «το 33% των μαθητών δεν θα είναι σε θέση να διαβάσουν μια φράση στο τέλος του Δημοτικού».

Επιπλέον η Παγκόσμια Τράπεζα και υπηρεσίες του ΟΗΕ προειδοποιούν ότι μακροπρόθεσμα η γενιά των παιδιών που βρίσκεται αυτή την περίοδο στο σχολείο κινδυνεύει να χάσει σχεδόν 17 τρισεκατομμύρια δολάρια σε έσοδα εξαιτίας της ανεπάρκειας που τους προκάλεσε το κλείσιμο των σχολείων λόγω της πανδημίας.

Αντί λοιπόν οι κυβερνήσεις, μεταξύ των οποίων και η ελληνική, να επιδίδονται σε προφητείες δίχως νόημα για να διαχειριστούν προσωρινές πολιτικές εντυπώσεις, θα ήταν προτιμότερο να επανασχεδιάσουν κρίσιμους τομείς του κοινωνικού κράτους με στόχο να αντιμετωπίσουν και να προλάβουν τρέχουσες και μελλοντικές καταστροφικές συνέπειες μιας πανδημίας η οποία ήδη έχει αλλάξει τον κόσμο και έχει υποθηκεύσει το μέλλον του.

Ιδιαίτερα οι τομείς της Υγείας και της Παιδείας δεν μπορεί να αντιμετωπίζονται με την επικοινωνιακή ελαφρότητα την οποία βιώνουμε την τελευταία διετία.

 topontiki