Σύλλογος Βλάχων Βέροιας: Στην κ. Μενδώνη «Όταν πεθαίνει μία γλώσσα, γίνεται ένας ακρωτηριασμός της ανθρωπότητας. Μικρός ή μεγάλος»
Παρέμβαση του ΔΣ του Συλλόγου Βλάχων Βέροιας σχετικά με τις παλινωδίες της Υπουργού Πολιτισμού κ. Μενδώνη
“…Κι η πατρίδα μια τοιχογραφία μ’ επιστρώσεις διαδοχικές
φράγκικες ή σλαβικές που αν τύχει και
βαλθείς για να την αποκαταστήσεις πας αμέσως φυλακή
και δίνεις λόγο σ’ ἓνα πλῆθος Ἐξουσίες ξένες…”
Οδυσσέας Ελύτης, Το φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά, «Δώρο Ασημένιο Ποίημα», Ίκαρος 1971
Στην πρόσφατη (11-10-2021) συζήτηση στο Κοινοβούλιο με αφορμή σχετική επερώτηση για τις παλινωδίες του Υπουργείου Πολιτισμού που αφορούσε στην ανάκληση εγκριτικής απόφασης για χρηματοδότηση της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης του Πολιτισμού των Βλάχων αναδείχτηκε από τη μια ανεπίτρεπτη άγνοια–όχι ασύνηθες- από την πλευρά της Υπουργού Πολιτισμού κ. Μενδώνη σχετικά με τη βλαχική γλώσσα, αλλά προέκυψαν – και αυτό είναι ανησυχητικό – και πολιτικά προβλήματα που έχουν σχέση με το σεβασμό της Γλωσσικής Διαφορετικότητας στην πατρίδα μας και ζητήματα ισονομίας, ατομικών ελευθεριών και κράτους δικαίου.
Τα γεγονότα είναι λίγο πολύ γνωστά: Η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης του Πολιτισμού των Βλάχων κατέθεσε πρόταση με τίτλο: «Δημιουργία ψηφιακής βάσης δεδομένων μνημείων του λόγου των Ελλήνων Βλάχων», η οποία αρχικά εγκρίθηκε με πολύ τεκμηριωμένο και πειστικό σκεπτικό από την αρμόδια Επιτροπή του ΥΠΠΟ και με την απόφαση (332212/13-07-2021) της υπουργού Λίνας Μενδώνη ανακοινώθηκε ότι θα «ενισχυθεί οικονομικά με ποσόν 19.400 ευρώ». Σε δύο μήνες με ηλεκτρονικό μήνυμα από το υπουργείο Πολιτισμού, η Επιστημονική Εταιρεία ενημερώθηκε ότι «σύμφωνα με την “ορθή επανάληψη” (ημ. 20-9-2021) της Υπουργικής Απόφασης υπ’ αρ.: 332212/13-7-2021, “δεν εγκρίνεται η επιχορήγηση της δράσης…”».
Η παλινωδία εκκωφαντική. «Είπα – ξείπα» σε δύο μήνες. Ακολούθησαν καταγγελτικές τοποθετήσεις βουλευτών και σχετικές επερωτήσεις, δημοσιεύσεις στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, και βέβαια η συζήτηση στο Κοινοβούλιο μίας από τις επερωτήσεις που κατατέθηκαν. Και εκεί η κ. Μενδώνη και οι σύμβουλοί της “αποκαλύφθηκαν”.
Γεννιέται το αυτονόητο ερώτημα: Τι μεσολάβησε στο ενδιάμεσο δίμηνο και άλλαξε η απόφαση, και μάλιστα χωρίς κανένα σκεπτικό; Για το Σύλλογο Βλάχων Βέροιας ουδεμία έκπληξη. Μας λυπεί βέβαια η αρνητική εξέλιξη για την Επιστημονική Εταιρεία στην οποία παντοιοτρόπως συμπαραστεκόμαστε, αλλά ήταν αναμενόμενη. Είμαστε όμοια παθόντες και γνωρίζουμε. Το 2012 υποβάλαμε στην Αναπτυξιακή Ημαθίας (ΑΝΗΜΑ) πρόταση για την έκδοση βιβλίου στην ελληνική, αγγλική και βλαχική γλώσσα με τον τίτλο “Από τη Ζωή των Βλάχων/Di tu bana Armãnjilor”, συνταγμενη από ειδικούς μελετητές, η οποία από την αρμόδια Επιτροπή της ΑΝΗΜΑ βαθμολογήθηκε 96/100. Η βάση ήταν 60. Στο Υπουργείο απορρίφθηκε χωρίς κανένα αιτιολογικό σκεπτικό. Έγινε ένσταση ομόφωνη από την τριμελή νομική επιτροπή της ΑΝΗΜΑ στην προβλεπόμενη προθεσμία. Δε δόθηκε ούτε καν απάντηση από το Υπουργείο.
Αν συνεκτιμήσουμε ότι οι υπηρεσίες του ίδιου Υπουργείου σχετικά πρόσφατα απέρριψαν αναιτιολόγητα άλλη μια επιστημονικά άρτια και εμπεριστατωμένη πρόταση της ΣΥΝΤΡΟΦΙΑΣ ΒΛΑΧΩΝ ΑΘΗΝΑΣ που αφορούσε στη διάσωση της βλαχικής γλώσσας, θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι περιστατικό που συμβαίνει κατ’εξακολούθηση δεν αποτελεί σύμπτωση˙ είναι επιλογή και εσκεμμένος αποκλεισμός που αναδεικνύει ότι στη χώρα μας απέχουμε πολύ από το να κατακτήσουμε το ευρωπαϊκό κεκτημένο: σεβασμό στις ολιγότερο ομιλούμενες γλώσσες.
Ας μιλήσουμε πιο συγκεκριμένα: Από τη συζήτηση στο Κοινοβούλιο προκύπτει ότι:
Η κ. Υπουργός ψεύδεται συνειδητά. Επικαλείται την άποψη της ΠΟΠΣΒ περί της βλαχικής γλώσσας ότι πρόκειται «για σύνολο προφορικών διαλέκτων…» διαβάζοντας σχετικό Δελτίο Τύπου που της στάλθηκε. Μα αυτό το Δελτίο έχει ημερομηνία 3-11-2019. Επομένως γνώριζε το περιεχόμενο πριν την πρώτη εγκριτική της απόφαση (13-07-2021). Δεν το διάβασε ή δεν το πήρε υπόψη; Τι μεσολάβησε και η εγκριτική απόφαση μετατράπηκε σε απορριπτική; Ποιοι παρενέβησαν; Γιατί αν δεχτούμε τα περί εμπλοκής των μυστικών υπηρεσιών που καταγγέλλει η Εταιρεία Επιστημόνων, πράγμα πολύ πιθανό -για να μην πούμε βέβαιο- από τη δική μας εμπειρία, προκύπτει τεράστιο πολιτικό πρόβλημα και αντιδημοκρατική εκτροπή. Υπάρχουν δυνάμεις ακόμη και σήμερα, πενήντα χρόνια μεταπολιτευτικής δημοκρατίας, που με σκοτεινές διαδρομές υποβάλλουν και επιβάλλουν τις απόψεις τους σε Υπουργό; Μια τέτοια κατάσταση μας οδηγεί στα “πέτρινα” χρόνια του παρελθόντος.
Η κ. Υπουργός πληροφορείται μονομερώς: Μοναδική της ενημέρωση, και μάλιστα εκ των υστέρων, η ΠΟΠΣΒ, και υιοθετεί την αντιεπιστημονική άποψη ότι δεν υφίσταται βλαχική γλώσσα αλλά μόνο βλαχικό ιδίωμα. Γιατί η κ. Μενδώνη δε ζήτησε την γνώμη των τομέων γλωσσολογίας των ελληνικών Πανεπιστημίων ή ακόμη και έγκριτων γλωσσολόγων, ελλήνων και ξένων, και εκτίθεται με τέτοιο τρόπο όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα; Εξάλλου, με αυτή την άποψη η κ. Υπουργός ακυρώνει λεξικά, εγχειρίδια εκμάθησης της βλαχικής γλώσσας, μεταπτυχιακές και διδακτορικές εργασίες που εκπονήθηκαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας! Καταφεύγει όμως, για να προσδώσει στο λόγο της επίφαση δημοκρατικότητας, και σε έναν απλοϊκό αριθμητικό συμψηφισμό. Συγκρίνει μία Επιστημονική Εταιρεία με πολλούς λαογραφικούς Συλλόγους, λες και η γνώση είναι θέμα πλειοψηφιών. Αν είχαν έτσι τα πράγματα, η ανθρωπότητα θα πίστευε ακόμη ότι η γη δεν κινείται…
Η κ. Υπουργός προσβάλλει βάναυσα το Σύλλογό μας. Μας συγκαταλέγει στους 121 Συλλόγους που υποστηρίζουν ότι η βλαχική γλώσσα είναι δήθεν προφορικό ιδίωμα. Ο Σύλλογος Βλάχων Βέροιας, με πάνω από χίλια μέλη, ιδρυτικό μέλος της ΠΟΠΣΒ, με πολισχιδή πολιτιστική δράση και καταξιωμένος σε όλη τη χώρα, εδώ και σαράντα χρόνια, αγωνίζεται, κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες (έμμεσες απειλές, συκοφαντικές δυσφημίσεις και σπιλώσεις προσώπων, αντιδημοκρατικές παρενοχλήσεις, διακριτικές και αδιάκριτες παρακολουθήσεις από την ΕΥΠ, κατασυκοφάντηση του Συλλόγου κ.ά) , να υλοποιήσει τον καταστατικό του σκοπό: τη διάσωση της βλαχικής γλώσσας.
Ακολουθώντας τα πορίσματα της επιστήμης διαμόρφωσε και διακίνησε με κάθε πρόσφορο μέσο την αποδεκτή από τον επιστημονικό κόσμο άποψη ότι η βλαχική γλώσσα είναι μια αυτόνομη νεολατινική γλώσσα, αποτέλεσμα της συνύπαρξης δύο μεγάλων πολιτισμών, του ελληνικού και του λατινικού, με ομοιότητες και διαφορές με τις άλλες νεολατινικές γλώσσες (ιταλική, γαλλική, ισπανική, πορτογαλική, ρουμανική και άλλες λιγότερο ομιλούμενες). Η βλαχική γλώσσα έχει τις δικές της διαλέκτους και ιδιώματα. Η άποψη που χαρακτηρίζει τη βλαχική γλώσσα ως ιδίωμα είναι άκρως αντιεπιστημονική και εθνικά επικίνδυνη. Αντιεπιστημονική, γιατί γεννιέται το ερώτημα: Ποιας υπερκείμενης γλώσσας είναι ιδίωμα; Πάντως, όχι της ελληνικής. Εθνικά επικίνδυνη, γιατί μας μεταφέρει στο παρελθόν, σε εποχές των άκρατων εθνικισμών, όταν Ρουμάνοι κυρίως γλωσσολόγοι, υπηρετώντας τη ρουμανική εθνικιστική πολιτική και όχι την επιστήμη, αντιεπιστημονικά προσπάθησαν – ανεπιτυχώς βέβαια – να προβάλουν και να επιβάλουν ότι δήθεν η βλαχική είναι διάλεκτος της ρουμανικής.
Γιατί όμως οι συγκεκριμένοι εθνικιστικοί κύκλοι κάνουν λόγο για ιδίωμα; Ας ειπωθούν τα πράγματα με το όνομα τους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προστατεύει μόνο τις ολιγότερο ομιλούμενες γλώσσες, όχι τις διαλέκτους και τα ιδιώματα, των οποίων η προστασία – καλώς – εναπόκειται στις εθνικές κυβερνήσεις. Πιστεύουν λοιπόν ότι ο χαρακτηρισμός της βλαχικής γλώσσας ως ιδιώματος θα συμβάλει στην εύκολη εξαφάνισή της.
Τη βλαχική γλώσσα διδάσκουμε εδώ και δεκαπέντε χρόνια στο Σύλλογό μας και προσπαθούμε να ευαισθητοποιήσουμε την πολιτεία για να τη διασώσουμε. Και αυτό το κάνουμε με κάθε τρόπο: συλλογή και ηχογράφηση βλάχικων τραγουδιών, με χορευτικά και χορωδιακά τμήματα με βλαχικά τραγούδια, με την ίδρυση του Μουσείου Αρμάνικης Μουσικής, με μαθήματα αυτομόρφωσης και ομιλίες με διακεκριμένους επιστήμονες, με διακίνηση ανελλιπώς κάθε χρόνο Ημερολογίων με μαρτυρίες και ντοκουμέντα, με θεατρικές παραστάσεις στη βλαχική γλώσσα, με εκδόσεις που αφορούν στους Βλάχους, με λειτουργία Δανειστικής Βιβλιοθήκης, με τμήματα εκμάθησης της βλαχικής γλώσσας, με παραγωγή ντοκιμαντέρ μικρού μήκους στη βλαχική γλώσσα. Όλες αυτές οι δράσεις και άλλες πολλές στοχεύουν στην ανάδειξη της ιστορίας, του πολιτισμού και της γλώσσας των Βλάχων.
Το παράδειγμα μας στη διδασκαλία της γλώσσας, ήδη την τελευταία δεκαετία, ακολουθούν και άλλοι δραστήριοι και αξιόλογοι Σύλλογοι, οι οποίοι από κοινού δημιούργησαν ένα δίκτυο Συλλόγων (ο Σύλλογος Βλάχων Βέροιας, η Συντροφιά Βλάχων Αθήνας, ο Σύλλογος Αετομηλιτσιωτών Γράμμου, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Βλάχων Διστράτου, ο Συλλόγος Βλάχων Άνω Πορογίων, ο Σύλλογος Σαμαριναίων Κοζάνης) και δημοσίευσαν, μετά από δύο επιστημονικές ημερίδες (στη Βέροια και στο Πανεπιστήμιο του Βόλου), 
Κοινό Δελτίο Τύπου (Οκτώβρης του ’19) για τον εγγραμματισμό της βλαχικής γλώσσας στο πλαίσιο της διδασκαλίας της. Στην ίδια κατεύθυνση, στις 9 Νοέμβρη του ’19, το τμήμα Φιλολογίας του πανεπιστημίου Ιωαννίνων σε συνεργασία με την νεοσύστατη τότε – με πρωτοβουλία του Βασίλη Νιτσιάκου και πρώτου προέδρου της – Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης του Πολιτισμού των Βλάχων διοργάνωσαν στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, στην αίθουσα «Κάρολος Παπούλιας», ημερίδα με θέμα «Η γραπτή απόδοση των γλωσσών προφορικής παράδοσης- Η περίπτωση της βλαχικής γλώσσας». Ειδικοί επιστήμονες, κυρίως γλωσσολόγοι, αλλά και εκπρόσωποι Συλλόγων και όσοι διδάσκουν τη βλαχική γλώσσα σε κατά τόπους Συλλόγους τόνισαν την αναγκαιότητα αρχικά διάσωσης και στη συνέχεια διάδοσης της βλαχικής, μιας νεολατινικής γλώσσας, μέσα από ένα κοινό-στο μέλλον- σύστημα γραφής της που θα προστατεύει παράλληλα το διαλεκτικό/ιδιωματικό της πλούτο. Η Ημερίδα γέννησε προσδοκίες για τη συνέχεια.
Η ΠΟΠΣΒ απούσα από όλες αυτές τις δράσεις. Και όχι μόνο˙ υπονομευτική σε κάθε προσπάθεια. Αποτελεί παγκόσμια αρνητική πρωτοτυπία: το αυτοαποκαλούμενο “θεσμικό όργανο” των απανταχού Βλάχων να μη θέλει τη γλώσσα!!! Όμως το ποτάμι δε γυρνάει πίσω. Η ΠΟΠΣΒ ξεπεράστηκε από τη συλλογική δράση και την πραγματικότητα. Γιατί η κ. Υπουργός αγνοεί επιδεικτικά όλες αυτές δράσεις και ενημερώνεται αποκλειστικά από την ΠΟΠΣΒ;
Η ΠΟΠΣΒ συστηματικά και απροκάλυπτα, ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία, παραβιάζει την καταστατική της υποχρέωση για τη «διατήρηση της γλώσσας». Από πού προκύπτει η θέση της ΠΟΠΣΒ που άκριτα υιοθετεί η κ. Μενδώνη ότι «Ως “βλαχική” νοείται το σύνολο των τοπικών διαλέκτων μίας μη ομογενοποιημένης και μη κωδικοποιημένης προφορικής γλώσσας…»; Τα πράγματα όμως δεν είναι έτσι. Στο καταστατικό της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων (άρθρο 2 του Καταστατικού: https://vlachs-popsv.gr/katastatiko/), καθώς και όλων σχεδόν των Συλλόγων Βλάχων, ρητά προβλέπεται η διάσωση της βλαχικής γλώσσας και όχι βέβαια κάποιου βλαχικού ιδιώματος. Και τα κείμενα της Ε.Ε, που έχουν συνυπογράψει και Έλληνες Ευρωβουλευτές όλου του πολιτικού φάσματος θέτουν υπό προστασία τη βλαχική γλώσσα.
Σε ποιο επιστημονικό συνέδριο της ΠΟΠΣΒ διαμορφώθηκε η θέση που διακινεί; Ποιοι είναι και γιατί δεν κατονομάζονται οι ειδικοί επιστήμονες που τη διαμόρφωσαν; ‘Η μήπως τη διαμόρφωσαν «υπηρεσιακοί» παράγοντες ή σκοτεινοί εθνικιστικοί κύκλοι, όπως και τα σχετικά κείμενα που διακινούνται από την ΠΟΠΣΒ; Γιατί, χωρίς να υποτιμούμε κανέναν, από τα συμβούλια της τελευταίας δεκαετίας της ΠΟΠΣΒ κανείς δεν είναι σε θέση να συντάξει τέτοια κείμενα. Κανείς τους δεν πήρε έστω το λόγο σε καμιά γενική συνέλευση, άπαντες τους αγνοούν, και όμως εκλέγονται με πολλές ψήφους, κάτι που δεν μπορούν να πετύχουν εκπρόσωποι, γνωστοί στους Βλάχους ανά το Πανελλήνιο, καταξιωμένων Συλλόγων.
Εύλογο το ερώτημα: Πώς εκλέγονται; Οι αρχαιρεσίες στην ΠΟΠΣΒ διεξάγονται υπό καθεστώς άκρας αδιαφάνειας. Άπαντες “οι παροικούντες την Ιεροσαλήμ’’ το γνωρίζουν. Ψηφίζουν με τρεις αντιπροσώπους, παραβιάζοντας κατάφωρα το Καταστατικό, Σύλλογοι σφραγίδες, Σύλλογοι ανύπαρκτοι. Έτσι, φτάνουμε σε 121 Συλλόγους, όταν είναι κοινό μυστικό μεταξύ των Βλάχων ότι οι ενεργοί Σύλλογοι πανελλαδικά δεν υπερβαίνουν τους τριάντα, και πολλοί από αυτούς δεν ανήκουν στην ΠΟΠΣΒ, γιατί ο μόνιμος πρόεδρος της τελευταίας δεκαετίας εγγράφει επιλεκτικά˙ αποκλείει όσους δεν μπορεί να ελέγξει. Αυτό είναι πασιφανές˙ στις ανά διετία εκλογοαπολογιστικές Συνελεύσεις της ΠΟΠΣΒ έχουμε πλασματική παρουσία 350 αντιπροσώπων – βλέπεις μετράνε τα κουκιά. Αντίθετα, στις ανά έτος απολογιστικές οι αντιπρόσωποι είναι γύρω στους τριάντα, όσοι και οι πραγματικοί Σύλλογοι. Επιπλέον, πολλοί αξιόλογοι Σύλλογοι απαξιώνουν την ΠΟΠΣΒ και δεν εντάσσονται σε αυτήν.
Θα μπορούσε κάποιος να συντάξει επιστημονική μελέτη με τα θέματα που προέκυψαν από τη στάση της κ. Μενδώνη. Ωστόσο, ουδέν κακόν αμιγές καλού. Το απόστημα έσπασε. Η συζήτηση για τους Βλάχους έφτασε στο Κοινοβούλιο. Είναι η ευκαιρία από τη μια η Πολιτεία να ενσκύψει σοβαρά στα ζητήματα της γλωσσικής ετερότητας στην πατρίδα μας, να τα αντιμετωπίσει με σύγχρονο τρόπο σκέψης και να συμβαδίσει με κοινές ευρωπαϊκές θέσεις, φέρνοντας για έγκριση στο Κοινοβούλιο – η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα που δεν το έπραξε ακόμη – τον ευρωπαϊκό Χάρτη των ολιγότερο Ομιλούμενων γλωσσών,
και από την άλλη οι Σύλλογοι Βλάχων να αναλάβουν τις ευθύνες στα χέρια τους με συλλογικές δράσεις, διαφανείς διαδικασίες και ουσιαστική συνεργασία ενάντια στον εθνικισμό και τη μισαλλοδοξία.
Σε καμιά περίπτωση δεν ταυτίζουμε τους Συλλόγους, αλλά και την ολότητα των Βλάχων με το σχεδόν μόνιμο τα τελευταία χρόνια προεδρείο της ΠΟΠΣΒ, με το οποίο εξάλλου είναι σε αναντιστοιχία. Όλοι πρέπει να αναλάβουμε τις ευθύνες που μας αναλογούν. Γιατί ο καθένας είναι υπεύθυνος όχι μόνο για ό,τι πράττει αλλά και για ό,τι παραλείπει να κάνει.
Κλείνοντας σημειώνουμε ότι μια γλώσσα δε χάνεται τόσο εύκολα, όσο θέλει μια ασήμαντη μειοψηφία και επιθυμούν ορισμένοι φοβικοί Ουραγοί που σκέπτονται με όρους του 19 ου και όχι του 21ου αιώνα. Εξάλλου, οι Βλάχοι κατανοούμε cã limba easti suflitlu anostru shi ama va s’chearã limba, va s’ nã chiremu shi noi cã Armãnji = ότι η γλώσσα είναι η ψυχή μας και αν χαθεί η γλώσσα, ότι χανόμαστε και εμείς ως Βλάχοι.
Από το Δ/Σ του Συλλόγου Βλάχων Βέροιας
