Εκπαιδευτικές πρακτικές για το σύγχρονο σχολείο, Ι

Ο εκπαιδευτικός γραμματισμός για τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας

ως σχολική πρακτική για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης[1]

————

Παρασκευή Γκόλια, Δασκάλα, Dr Παιδαγωγικής

Έλενα Ζυγούρη, Δασκάλα, Dr Παιδαγωγικής

Αριστοτέλης Παπαγεωργίου, Φιλόλογος, Θεατρολόγος, MSc Παιδαγωγικής

———————-

Εισαγωγικές επισημάνσεις

Η επίδραση των ΜΜΕ στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα είναι δραματική και πολυσήμαντη. Συνακόλουθα η εκπαιδευτική πρακτική εμφορείται από τα δεδομένα της ηλεκτρονικής κουλτούρας, η οποία άλλωστε αποτελεί δομικό συστατικό της κοινωνίας της πληροφορίας. Ο εκπαιδευτικός  γραμματισμός για τα ΜΜΕ στοχεύει στο να αποκτήσουν τα παιδιά τις απαραίτητες δεξιότητες και στάσεις για μια προσεκτική και συνειδητή σχέση με όλα τα μέσα, ώστε να είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται και να αξιολογούν τα διάφορα μηνύματά τους με γνώμονα τις νοητικές και όχι τις συναισθηματικές τους προσλαμβάνουσες.

Η ικανότητα αυτή συνιστά το υπόβαθρο για την ανάπτυξη κριτικής σκέψης και στάσης απέναντι στα αρνητικά μηνύματα τα οποία δέχονται καθημερινά, για την ανεξαρτητοποίηση της σκέψης από την αμφιλεγόμενη γητεία των ΜΜΕ. Τελικά υποστηρίζει την καλλιέργεια ικανότητας των μαθητών για υγιείς και αξιόπιστες προσωπικές επιλογές, μέσα από τον έγκριτο αποσυμβολισμό των μηνυμάτων που δέχονται.

Σε αυτό το πλαίσιο θεωρούμε ότι το σχολείο, ως μηχανισμός διαμεσολάβησης των απαραίτητων γνώσεων και δεξιοτήτων για την ομαλή ένταξη των μαθητών στην κοινωνία, οφείλει να αναπτύξει κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές, με στόχο την καλλιέργεια κριτικής σκέψης και στάσης εκ μέρους των μαθητών απέναντι στα ΜΜΕ.

Προς την κατεύθυνση αυτή προτείνουμε την υιοθέτηση πρόσφορων σχολικών πρακτικών  από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και παρουσιάζουμε μια θεωρητική προσέγγιση του πλαισίου της εκπαίδευσης για τα ΜΜΕ, καθώς και συναφή παραδείγματα. Ειδικότερα, το γεγονός ότι δεν μπορεί κανείς πλέον να σκεφθεί το σύγχρονο κόσμο δίχως τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και τα δίκτυα πληροφοριών, υποδηλώνει τη βαρύνουσα σημασία τους στη σύλληψη της κοινωνικής πραγματικότητας.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες επικοινωνιακής έκρηξης, τα ισχυρά τηλεοπτικά μηνύματα και οι πολιτιστικές λειτουργίες των ΜΜΕ αυξάνονται και συμβάλλουν στην πολυπλοκότητα των σύγχρονων κοινωνιών  διαμορφώνοντας μια κουλτούρα η οποία τείνει να αλλάξει τα παραδοσιακά σχήματα αντίληψης, γνώσης και δράσης.

Τα ΜΜΕ επηρεάζουν τις συνήθειές μας, την καθημερινή ζωή και ευθύνονται για τις ριζικές και θεμελιώδεις αλλαγές των μηχανισμών επικοινωνίας, της αντίληψης του χωροχρόνου, του τρόπου ψυχαγωγίας και μάθησης. Οι αλλαγές αυτές σχετίζονται αφενός με τον έλεγχο των πληροφοριών που μας κατακλύζουν στα όρια της εκμαθημένης εμπειρίας, αφετέρου με την αυξανόμενη πολυπλοκότητα αυτών των πληροφοριών.

Τα μηνύματα των media, τα οποία στοχεύουν στην παιδική ευαισθησία και φαντασία, είναι ειδικά σχεδιασμένα, ώστε να επιδρούν στις σκέψεις, στις ιδέες και στη συμπεριφορά τους. Δυστυχώς τα περισσότερα μηνύματα εξυπηρετούν μόνο τους στόχους των δημιουργών τους και δεν λαμβάνουν υπόψη τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των παιδιών.

Οι επιπτώσεις είναι ήδη ορατές στον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά της σχολικής ηλικίας πληροφορούνται, μαθαίνουν, καταλαβαίνουν και προσλαμβάνουν την πραγματικότητα, επειδή ακριβώς  περιβάλλονται από έναν θαυμαστό και περίπλοκο κόσμο που περιέχει «τεχνολογίες», εντυπωσιακές εικόνες και σχήματα, μία σωρεία δηλαδή «ακατέργαστων» πληροφοριών. Το περιεχόμενο των media δυνητικά επηρεάζει τους νέους και έχει συχνά συνδεθεί με θέματα δημόσιας υγείας, όπως:

1. Σωματική αδράνεια και παχυσαρκία

2. Χαμηλή αυτοεκτίμηση, αρνητική εικόνα του σώματος, κακές διατροφικές συνήθειες ακόμη και σχηματική κακοποίηση

3. Αντικοινωνική, επιθετική και βίαιη συμπεριφορά

4. Εθισμός στη χρήση βλαπτικών ουσιών (αλκοόλ, καπνός, ποικίλες εξαρτησιογόνες ουσίες κλπ.)

5. Ανεύθυνη σεξουαλική εκδηλωτικότητα και άλλες ανορθόδοξες ή και επικίνδυνες συμπεριφορές.

 Η σημασία του γραμματισμού

Ο γραμματισμός για τα ΜΜΕ, η ικανότητα δηλαδή κατανόησης, κριτικής αξιολόγησης και επικοινωνίας σχετικά με τα προϊόντα και τις διαδικασίες των media, στοχεύει στο να αποκτήσουν τα παιδιά τις απαραίτητες δεξιότητες και στάσεις για μια πρόσφορη, συνειδητή σχέση με όλα τα είδη των ΜΜΕ, ώστε να καταστούν ικανά να μεθοδεύουν και να αξιολογούν τα διάφορα μηνύματά τους διανοητικά και όχι συναισθηματικά.

Η ικανότητα αυτή συνιστά το νοητικό υπόβαθρο για την ανάπτυξη κριτικής σκέψης και στάσης απέναντι στα αρνητικά μηνύματα τα οποία δέχονται καθημερινά, με στόχο την ανεξαρτητοποίηση της σκέψης και την καλλιέργεια ικανότητας για υγιείς και αξιόλογες προσωπικές επιλογές.

Συχνά δημιουργείται σύγχυση σχετικά με τον προσδιορισμό του «διδάσκω για τις τεχνολογίες» και του «αναπτύσσω τις δεξιότητες της κριτικής σκέψης αναφορικά με τη χρήση των ΜΜΕ». Άποψή μας είναι ότι ο γραμματισμός για τα ΜΜΕ οφείλει να περιλαμβάνει από τη μια την ανάπτυξη των ικανοτήτων που καθιστούν τους μαθητές ικανούς να κρίνουν, να επιλέγουν αλλά και να δημιουργούν προϊόντα  από ένα μεγάλο εύρος μηνυμάτων.

Η χρήση της εικόνας, γλώσσας και ήχου αποτελεί την πλέον δόκιμη εφαρμογή της πρόσκτησης γραμματισμού για τα μηνύματα των media και της τεχνολογίας. Εκτιμούμε ακόμη ότι, εάν ο στόχος του σχολείου είναι να συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση των μαθητών, προσφέροντάς τους τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες για την ομαλή τους ένταξη στην κοινωνία, τότε θα πρέπει ταυτόχρονα να στοχεύει και στην ανάπτυξη των απαραίτητων δεξιοτήτων και την απόκτηση των κατάλληλων γνώσεων, οι οποίες θα καλλιεργούν την κριτική σκέψη.

Συνεπώς στο περιεχόμενό του εκάστοτε curriulum θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει δραστηριότητες ενός ευρύτερου γνωστικού πεδίου. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται η παροχή εκπαίδευσης για τα ΜΜΕ, τα οποία αποτελούν την κυριότερη πηγή πληροφόρησης αλλά και το βασικό μέσο ψυχαγωγίας του πολίτη.

Από την άλλη η ανασχετική δύναμη των ΜΜΕ είναι δεδομένη: πολιτική χειραγώγηση, δημιουργία καταναλωτικών προτύπων, αναπαραγωγή της κυρίαρχης ιδεολογίας, συγκαλυμμένη εξαχρείωση της γλώσσας, κατασκευή συμβόλων[2].  Καταληκτικά, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι ένα σύγχρονο σχολείο οφείλει να στραφεί στις εκφάνσεις εκείνες της ζωής των παιδιών, οι οποίες απαιτούν την παιδαγωγική του συνδρομή.

Η διδακτική θεωρία και τα μοντέλα διδασκαλίας δίνουν έμφαση στην αποτελεσματική χρήση των μέσων τα οποία μεταδίδουν – μεταφέρουν το αισθητικό ερέθισμα στο μαθητή. Η χρήση των οπτικών ερεθισμάτων αποτελεί το υπόβαθρο για τη διδασκαλία λογικών συλλογισμών και αφηρημένων εννοιών.

Η ενεργοποίηση «οπτικών μεθόδων» μπορεί να αποτελέσει το ερέθισμα για τους μαθητές, ώστε να διερευνήσουν τις σχέσεις που συνδέουν τα πράγματα, μέσω ενός εντελώς διαφορετικού «δρόμου». Η εικόνα είναι συνυφασμένη με την ψυχολογία της ανθρώπινης μάθησης. Ο οπτικός γραμματισμός ενισχύει το λεκτικό γραμματισμό.

Ως εκπαιδευτικοί είναι ανάγκη να καλλιεργήσουμε το γραμματισμό της εικόνας του Η/Υ, της τηλεοπτικής οθόνης, της ζωγραφικής, με στόχο τη διαμόρφωση  κριτικά σκεπτόμενων μαθητών μέσα σε ένα πλαίσιο ζωής που πολλαπλά καθορίζεται από την παντοδυναμία των ΜΜΕ και το συνεχή βομβαρδισμό ποικίλων επικοινωνιακών μηνυμάτων.

Η σημερινή γενιά κοινωνικοποιείται παρακολουθώντας τη ζωή μέσα από την οθόνη μιας τηλεόρασης ή ενός Η/Υ, μεγαλώνει ουσιαστικά απέναντι από μια οθόνη. Οι νέοι του σήμερα είναι screenagers, όρος που υποδηλώνει ακριβώς τον έφηβο (teenager) που περνά ατελείωτες ώρες απέναντι από μια οθόνη (screen).

Μολονότι επισημαίνονται αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχολογία και την κοσμοαντίληψη των νέων από τη χρήση ή και την κατάχρηση των ΜΜΕ, εντούτοις δεν μπορεί να παρακαμφθεί το γεγονός ότι κατεξοχήν υπερτερούν οι θετικές τους συνέπειες. Διανοίγουν νέες προοπτικές στο γνωστικό ορίζοντα των μαθητών, αφυπνίζουν, δημιουργούν ενδιαφέροντα και ευαισθητοποιούν απέναντι σε καίρια ζητήματα (πόλεμος, φτώχεια, φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας κά)[3].

Είναι ακόμη ερευνητικά διαπιστωμένο ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε κοινωνίες με τηλεόραση κατέχουν πιο ανεπτυγμένο και πλούσιο λεξιλόγιο σε σχέση με εκείνα, από το περιβάλλον των οποίων απουσιάζει το συγκεκριμένο μέσο ενημέρωσης και ψυχαγωγίας[4].

Θεωρούμε ότι το πλαίσιο αυτό μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία για μια παιδαγωγική προσέγγιση των ΜΜΕ με στόχο τον αλφαβητισμό των μέσων[5], που αφορά τόσο στην ικανότητα χρήσης και αξιοποίησης των δυνατοτήτων που παρέχονται από τα διάφορα τεχνολογικά μέσα όσο και στην ανάπτυξη κριτικής στάσης και σκέψης για τις τεχνολογικές και επιστημονικές εξελίξεις και τις επιπτώσεις τους στην κοινωνία.

Στις μέρες μας το σχολείο – ανεξάρτητα από τα προβλήματα μετάβασης σε ένα νέο πρότυπο (νέοι ρόλοι για τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές, τις παιδευτικές διαδικασίες) που αντιμετωπίζει – δεν μπορεί  χωρίς την ευαισθητοποίηση όλης της κοινωνίας και την ανάλογη οικογενειακή παρότρυνση να αντεπεξέλθει στις σύγχρονες προκλήσεις.

Ένας από τους σημαντικότερους λόγους γι΄ αυτό είναι ότι τα σημερινά παιδιά πρέπει να αποκτήσουν τη νοοτροπία της «δια βίου εκπαίδευσης και μάθησης», να μάθουν να προσαρμόζονται στις συνεχείς αλλαγές – θεμελιώδες γνώρισμα της κοινωνίας της πληροφορίας – και να μπορούν να ενημερώνονται και να πλουτίζουν τις γνώσεις τους διαρκώς. Αυτή η νοοτροπία απαιτεί την κοινή προσπάθεια πολλών, την επενέργεια και την καταλυτική συμβολή ενός σύγχρονου σχολικού περιβάλλοντος.

Ο προβληματισμός και τα ερωτήματα που ανακύπτουν σχετικά με την παιδαγωγική των ΜΜΕ αφορούν τόσο στη θέση των εκπαιδευτικών στον κόσμο των ΜΜΕ, όσο και στο κατά πόσο ο σχολικός μηχανισμός αλλά και τα αναλυτικά προγράμματα αναγνωρίζουν τις ανάγκες των μαθητών για εκπαίδευση στα ΜΜΕ και είναι τελικά σε θέση να ενσωματώσουν εκπαιδευτικές δραστηριότητες σχετικές με αυτά[6].

Σχηματικά θα μπορούσαν να οριστούν ως συνιστώσες της επιστημολογικής προσέγγισης της εκπαίδευσης  για τα ΜΜΕ, δηλαδή οι παράμετροι της μαζικής επικοινωνίας και της παιδαγωγικής. Οι οπτικές κάτω από τις οποίες μπορεί μια τέτοια εκπαίδευση να προσεγγιστεί λειτουργικά σχετίζονται με  το συγκερασμό των μοντέλων επικοινωνίας για τη μελέτη των ΜΜΕ με τα γνωστικά και πρακτικά περιβάλλοντα της παιδαγωγικής, της διδακτικής και της γνωστικής ψυχολογίας[7]. Οι κύριοι άξονες της παιδαγωγικής για τα ΜΜΕ συνδέονται με:[8]

1. Την ενημέρωση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων, ώστε οι μαθητές –και κατ’ επέκταση οι μετέπειτα ενήλικες να αποφασίζουν για τη θέση των ΜΜΕ στη ζωή τους και να επιλέγουν με ποιοτικά κριτήρια τα είδη των ταινιών, τηλεοπτικών προγραμμάτων που θα παρακολουθούν ή των εντύπων που θα διαβάζουν

2. Την ανάπτυξη των δεξιοτήτων κριτικής σκέψης και την καλλιέργεια ώριμης στάσης απέναντι στα ΜΜΕ και στα προϊόντα τους

3. Την κατανόηση της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής διάστασης των ΜΜΕ, όσο και των λειτουργιών επίδρασής τους στη διαμόρφωση της κουλτούρας, της ιδεολογίας, των στερεοτυπικών στάσεων και αντιλήψεων, στη διόγκωση του καταναλωτισμού και του ρατσισμού και των συναφών πολιτισμικών αξιών και απαξιών.

Οι παραπάνω άξονες είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε υλοποίηση δράσεων και να αναπτυχθούν στο πλαίσιο του Ενιαίου Διαθεματικού Προγράμματος Σπουδών[9], το οποίο προτείνεται από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ως εφαρμογή της διαθεματικής προσέγγισης στη διδακτική πράξη με την αξιοποίηση της διερευνητικής ομαδοσυνεργατικής διδακτικής μεθοδολογίας[10] και την ανάπτυξη κατάλληλων  σχεδίων εργασίας (project), τα οποία συμβάλλουν στην καλλιέργεια της κριτικής- δημιουργικής σκέψης.

Περιγράφοντας μια πράξη επικοινωνίας οφείλουμε να απαντήσουμε στα ερωτήματα:

Ποιος λέει τι;

Με ποιο μέσο;

Σε ποιον;

Κάτω από ποιες περιστάσεις;

Για ποιο σκοπό;

Με ποια αποτελέσματα;

Συνεπώς αναγνωρίζεται ο πομπός της επικοινωνίας καθώς και η πρόθεσή του μέσω του μηνύματος. Χρησιμοποιώντας το όποιο μέσο, επιχειρεί τελικά να επηρεάσει το δέκτη και να επιφέρει συγκεκριμένα αποτελέσματα (Μοντέλο του Lasswell)[11]. Επομένως κάθε μήνυμα που μεταδίδεται από ένα μέσο μπορεί να αναλυθεί με βάση τις ακόλουθες ερωτήσεις[12]:

1. Ποιος είναι ο πομπός αυτού του μηνύματος και γιατί το μεταδίδει;

2. Ποιες τεχνικές χρησιμοποιούνται για να τραβήξουν την προσοχή μου;

3. Ποιοι τρόποι ζωής, αξίες και απόψεις παρουσιάζονται στο μήνυμα;

4. Υπάρχουν άνθρωποι που θα μπορούσαν να αντιληφθούν το συγκεκριμένο μήνυμα διαφορετικά από εμένα;

5. Ποιος είναι ο στόχος του μηνύματος;

6. Απευθύνεται σε συγκεκριμένη ομάδα ατόμων (με συγκεκριμένα και προσδοκώμενα χαρακτηριστικά);

Θεωρούμε ότι κάθε μορφή επικοινωνίας ενέχει το χαρακτήρα συν(δι)αλλαγής[13] και ότι σημαντικές προϋποθέσεις για τη διδασκαλία των ΜΜΕ αποτελούν η προϋπάρχουσα γνώση του δέκτη καθώς και το περιβάλλον της επικοινωνίας. Ταυτόχρονα σε ένα διδακτικό σχεδιασμό για τη διδασκαλία των ΜΜΕ είναι σημαντικό να συνεκτιμηθούν  οι επιδράσεις, οι συνέπειες και οι συνεπιδράσεις από τη χρήση και τα αποτελέσματα των ΜΜΕ.

Με αυτήν την έννοια σημαντικός είναι ο προσδιορισμός του περιεχομένου (ποσότητα- τύπος- σχέσεις- τρόπος κατανάλωσης), όσο και η πιθανή πρόβλεψη των αποτελεσμάτων σε επίπεδο ατομικό και ομαδικό, όσο αυτό είναι δυνατό, καθώς συνήθως τα αποτελέσματα στις περισσότερες περιπτώσεις της μαζικής επικοινωνίας δεν μπορεί να είναι τόσο ευκρινή.

Σύμφωνα με αυτό το πλαίσιο θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε ένα μικρό δείγμα ορισμένων παιδαγωγικών τεχνικών, οι οποίες μπορούν να αναπτυχθούν, με τη χρήση συγκεκριμένου παραδείγματος αναφορικά με τη διδακτική αξιοποίηση των βιντεοταινιών, οι οποίες υπάρχουν διαθέσιμες στα σχολεία.

Επιλέγουμε ως επικοινωνιακό μέσο την τηλεόραση, ωστόσο τη θέση της θα μπορούσε να έχει οποιοδήποτε άλλο επικοινωνιακό μέσο, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην εκπαιδευτική διαδικασία και με το οποίο ερχόμαστε σε επαφή είτε στο σπίτι (τηλεόραση- Η/Υ –DVD- ακόμη και ηλεκτρονικό βιβλίο), είτε στο σχολείο (multimedia) είτε σε ψυχαγωγικούς χώρους (κινηματογράφος). Οι διδακτικοί στόχοι που τίθενται αφορούν όλους τους τομείς ανάπτυξης (γνωστικό – συναισθηματικό- δεξιοτήτων), σύμφωνα με τις επικρατούσες στοχοταξινομίες[14], με έμφαση στην καλλιέργεια των δεξιοτήτων της κριτικής σκέψης[15].

 Διαμόρφωση διδακτικών σταδίων:

Α. Προκαταρκτική παρακολούθηση

Ενδεικτικές ερωτήσεις

• Ποιος είναι ο τίτλος της ταινίας που θα παρακολουθήσουμε;

• Ποια είναι η «πηγή» από την οποία προμηθευτήκαμε τη συγκεκριμένη ταινία;

• Ποιο είναι το είδος της ταινίας; Σε ποια κατηγορία εντάσσεται;

• Τι νομίζεις ότι θα δεις σε αυτήν την ταινία; Περίγραψε τρεις σκέψεις, «κεντρικές ιδέες» που – ενδεχομένως – περιμένεις να δεις και οι οποίες συναρτώνται άμεσα με τον τίτλο της ταινίας.

• Ανάφερε μερικούς από τους ρόλους που αναμένεις να συναντήσεις στην ταινία και η παρουσία του δικαιολογείται από τον τίτλο της ταινίας.

Β. Παρακολούθηση

Δραστηριότητες

Σε φύλλο εργασίας κατάλληλα διαμορφωμένο οι μαθητές μπορούν να επιλέγουν και να σημειώνουν σχετικές απαντήσεις αναφορικά με το είδος των πλάνων και τα τεχνικά χαρακτηριστικά τους, παράδειγμα:

Σημείωσε – Τσέκαρε ό,τι ταιριάζει από τα παρακάτω είδη:

• Κινούμενα σχέδια

• Ντοκυμαντέρ

• Επίκαιρα

• Ταινία μικρού μήκους

• Εκπαιδευτικό πρόγραμμα

• Πολεμική ταινία

Τσέκαρε ό,τι ταιριάζει από τα παρακάτω τεχνικά χαρακτηριστικά

• Μουσική

• Ειδικά εφέ

• Ηχητική «επένδυση»

• Αφηγηματικός λόγος

• Ζωντάνια κίνησης

• Δραματοποίηση

Διερευνούμε με ποιον τρόπο η μουσική, το ύφος του λόγου, η αφήγηση, ο φωτισμός, η χρήση της κάμερας συμβάλλουν στη δημιουργία της συγκεκριμένης ατμόσφαιρας της ταινίας. Συζητούμε για το αν η ταινία είναι «ανάλαφρη» ή «βαριά» (δυσνόητη) και τι είναι αυτό ακριβώς που συντελεί, ώστε να οδηγηθεί κάποιος στο συγκεκριμένο χαρακτηρισμό.

Γ. Παρακολούθηση με στόχο την επαλήθευση

Δραστηριότητες

v  Σημείωσε ποια από αυτά που προσδοκούσες έχουν επιβεβαιωθεί μετά την παρακολούθηση της ταινίας. Σύγκρινέ τα με τη λίστα της πρώτης δραστηριότητας.

v Σημείωσε τα κεντρικά σημεία της ταινίας; Υπάρχουν κάποια μηνύματα που απορρέουν από αυτή; Ποια νομίζεις ότι είναι;

v  Ποια νομίζεις ότι είναι τα «δυνατά» σημεία της ταινίας και ποια τα «αδύνατα»; Δικαιολόγησε τη γνώμη σου.

v Μπορείς να υποθέσεις με ποιον τρόπο θα ήθελαν οι δημιουργοί της ταινίας να υποδεχτεί το κοινό την ταινία τους; Ποια είναι η δική σου ανταπόκριση σ’ αυτήν;

v Ποιο σημείο νομίζεις ότι έμεινε αναπάντητο στην ταινία; Διατύπωσε ένα σχετικό ερώτημα προς τους δημιουργούς της.

v Η συγκεκριμένη ταινία παρουσιάζει το θέμα από τη σκοπιά του δημιουργού της. Πώς αισθάνεσαι γι’ αυτό;

v Ποιες είναι οι πληροφορίες που παίρνουμε για το συγκεκριμένο θέμα από την ταινία; Πιστεύεις ότι θα μπορούσες να τις αντλήσεις από άλλα μέσα; Αν ναι, ανέφερε κάποια. Υπάρχουν πληροφορίες που θα μπορούσαν να αντληθούν από κάποια «γραπτή» πηγή;

v Ζητούμε από τους μαθητές να καταγράψουν με λίγα λόγια τις σκέψεις τους σχετικά με κάποια συγκεκριμένα σημεία της ταινίας που αφορούν τα κεντρικά σημεία της.

Τελικές διαπιστώσεις

Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι το σχολείο δε μεταδίδει μόνο γνώσεις αλλά διδάσκει τεχνικές και δεξιότητες, οι οποίες θα είναι χρήσιμες στα παιδιά σε όλη τους της ζωή. Επιπλέον, οι καινούριες δεξιότητες που απαιτούνται, όπως οι στρατηγικές συλλογισμού μέσω της αναζήτησης, επαγωγικές και προβλεπτικές, και κυρίως η ικανότητα έρευνας, συλλογής και οργάνωσης πολλαπλών μορφών δεδομένων, δεν μπορεί να γίνει βίωμα μόνο με την προσφορά του «παραδοσιακού» περιβάλλοντος της σχολικής τάξης. Πολλοί είναι οι παράγοντες έξω από τη σχολική τάξη, οι οποίοι επιταχύνουν ή επηρεάζουν αυτήν την ικανότητα των παιδιών.

Η εκπαίδευση για τα Μ.Μ.Ε. δεν μπορεί να είναι ένα σχολικό μάθημα με την τυπική έννοια του όρου, δηλαδή ένα μάθημα με διδακτέα ύλη, σχολικό εγχειρίδιο και τυπικές διαδικασίες αξιολόγησης.[16] Αποτελεί μια εκπαιδευτική δραστηριότητα, παράλληλη με τις δραστηριότητες του Αναλυτικού Προγράμματος, η οποία αναπτύσσεται μέσα σε συγκεκριμένα παιδαγωγικά και γνωστικά πλαίσια. Αφορά το εκπαιδευτικό σύστημα στο σύνολό του και για να είναι αποτελεσματική θα πρέπει η θεματική της να αναπτύσσεται με τρόπο ορθολογικό και προσαρμοσμένο στις γνωστικές και νοητικές ικανότητες των μαθητών κάθε εκπαιδευτικής βαθμίδας.

Πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στην κοινωνικοποιητική σημασία που έχει η διαμόρφωση της προσωπικότητας του μαθητή στον τρόπο με τον οποίο οργανώνεται στο σχολείο η εκπαιδευτική επικοινωνία. Κεντρικό σημείο αναφοράς αποτελεί η θέση ότι η μορφή και τα μέσα επικοινωνίας, που χρησιμοποιεί ο εκπαιδευτικός, επηρεάζουν σε καθοριστικό βαθμό αφενός το περιεχόμενο της αγωγής και αφετέρου τη διαμόρφωση των κοινωνικών ρόλων στο σχολείο. Διαμορφώνεται το αναγκαίο πολιτισμικό υπόβαθρο, με γνώμονα μηχανισμούς και διεργασίες αλληλεπίδρασης.

Τελικά πρόκειται για μια εναλλακτική πρόταση εκπαιδευτικής και κοινωνικής δυναμικής, η οποία προάγει την πολυεπίπεδη λειτουργικότητα των ΜΜΕ και ακεραιώνει τη σχολική πράξη επί της ουσίας.

————————–

Σημείωση Φαρέτρας: Το 2ο και τελευταίο μέρος της εργασίας μπορείτε να το διαβάσετε ΕΔΩ

—————–

Σημειώσεις

[1]               Η παρούσα εργασία με τη μορφή εισήγησης ανακοινώθηκε στο 2^ο Διεθνές Συνέδριο Κοινωνιολογίας, ΑΠΘ 8-10/11/2002, Θεσσαλονίκη. Πρβλ. Πρακτικά (CD-ROM) του 2ου Διεθνούς Συνέδριου Κοινωνιολογίας «Κοινωνιολογία: Μάθημα Ελευθερίας». Θεσσαλονίκη: ISA (Διεθνής Ένωση Κοινωνιολόγων). Πρεσβεύουμε ακράδαντα ότι ο χρόνος ενίσχυσε, αντί να αμβλύνει, την κρισιμότητά της.

[2]              Σεραφετινίδου, Μ. (1991). Κοινωνιολογία των ΜΜΕ. Αθήνα: Gutenberg

[3]              Dorr A. (1986). Television and Children: A special medium for a special audience. London: Sage. Messenger Davies M. (1989). Television is good for your kids. London: Hillary Shipman.

[4]              Κουτσουβάνου, Ε. (1991). Τηλεόραση και γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού. Περιοδικό Διαβάζω, τ. 262, αφιέρωμα 45.

[5]              Μακράκης Β. (2000). Επαναπροσδιορίζοντας την έννοια του λειτουργικού αλφαβητισμού στην κοινωνία της πληροφορίας της γνώσης και της μάθησης. Στο: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Πανεπιστήμιο Αθηνών & Κ.Ε.ΠΕ.ΕΚ. Οι Νέες Τεχνολογίες για την Κοινωνία και τον Πολιτισμό. Πρακτικά Β’ Πανελληνίου Συνεδρίου. Αθήνα.

[6]              Hart A. (1998). Paradigms and pedagogies: Watching Media Teaching World – Wide. 1^st International Congress on Communication and Education, University of Sao Paolo, 20-24/5/1998, p. 7.

[7]              Tella S. (1997). Media and the Man – On whose terms? In Tella S. Media in today’s education . Research Report 178, University of Helsinki, Department of Teacher Education.

[8]              Masterman L. (1994). Media Education in 1999’s Europe. Brussels: Council of Europe Press.

[9]              Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών. Αρ. Φύλλου 1376. τεύχος Β΄ 18/10/2001. Αθήνα: ΥΠΕΠΘ-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

[10]           Ματσαγγούρας, Η. (1998). Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας. Στρατηγικές διδασκαλίας (4η έκδοση). Αθήνα: Guttenberg.

[11]             Μακ Κουέϊλ, Ντ. & Βιντάλ, Σ. (1981). Μοντέλα επικοινωνίας για τη μελέτη των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. (μτφρ. Παπαθανασόπουλος, Στ.). Αθήνα: Καστανιώτης

[12]             Suzuki Μ. (1997). Learning Media Literacy. Kyoto: Sekai Shiso Sha.

[13]             Genber, G. (1967). Mass media and Human Communication Theory in Dance. F.E.X. (ed) Human Communication Theory. New York: Holt, Rinehart and Winston.

[14]             Bloom, B. S. & Karthwohl, D. F. (1986) (μτφρ. Α. Λαμπράκη- Παγανού). Ταξινομία των διδακτικών στόχων, τόμος Α: Γνωστικός Τομέας. Θεσσαλονίκη: Κώδικας.

[15]             Gagne, R. (1985). The Conditions of Learning and Theory of Instruction (4th edition). N. Y.: Holt and Winston.

[16]             Quin R. & McMahon B. (1994). Monitoring Standards in Media Education. Western Australia: Ministry of Education.

———————

Βιβλιογραφία

Bloom B. S. & Karthwohl D. F. (1986) (μτφρ. Α. Λαμπράκη- Παγανού). Ταξινομία των διδακτικών στόχων, τόμος Α: Γνωστικός Τομέας. Θεσσαλονίκη: Κώδικας. Gagne, R. (1985). The Conditions of Learning and Theory of Instruction (4th edition). N. Y.: Holt and Winston.

Dorr A. (1986). Television and Children: A special medium for a special audience. London: Sage. Messenger Davies M. (1989). Television is good for your kids. London: Hillary Shipman.

Genber G. (1967). Mass media and Human Communication Theory, in Dance, F.E.X. (ed) human Communication Theory. New YorkQ Holt, Rinehart and Winston.

Hart A. (1998). Paradigms and pedagogies: Watching Media Teaching World – Wide. 1^st International Congress on Communication and Education, University of Sao Paolo, 20-24/5/1998, p. 7.

Masterman L. (1994). Media Education in 1999’s Europe. Brussels: Council of Europe Press.

Quin R. & McMahon B. (1994). Monitoring Standards in Media Education. Western Australia: Ministry of Education.

Suzuki Μ. (1997). Learning Media Literacy. Kyoto: Sekai Shiso Sha.

Tella S. (1997). Media and the Man – On whose terms? In Tella S. Media in today’s education . Research Report 178, University of Helsinki, Department of Teacher Education.

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών, Αρ. Φύλλου 1376, τεύχος Β΄ 18/10/2001, Αθήνα: ΥΠΕΠΘ-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

Κουτσουβάνου Ε. (1991). Τηλεόραση και γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού. Περιοδικό «Διαβάζω», τ. 262, αφιέρωμα 45.

Μακ Κουέϊλ Ντ. & Βιντάλ, Σ. (1981). Μοντέλα επικοινωνίας για τη μελέτη των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (μτφρ. Παπαθανασόπουλος, Στ.). Αθήνα: Καστανιώτης

Μακράκης Β. (2000). Επαναπροσδιορίζοντας την έννοια του λειτουργικού αλφαβητισμού στην κοινωνία της πληροφορίας της γνώσης και της μάθησης. Στο: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Πανεπιστήμιο Αθηνών & Κ.Ε.ΠΕ.ΕΚ. Οι Νέες Τεχνολογίες για την Κοινωνία και τον Πολιτισμό. Πρακτικά Β’ Πανελληνίου Συνεδρίου, Αθήνα.

Ματσαγγούρας Η. (1998). Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας. Στρατηγικές διδασκαλίας (4η έκδοση). Αθήνα: Guttenberg.

Σεραφετινίδου Μ. (1991). Κοινωνιολογία των ΜΜΕ. Αθήνα: Gutenberg