Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς: Γιατί μια χώρα τόσο προηγμένη τεχνολογικά και επιστημονικά, με ισχυρή οικονομία σε ανάπτυξη, που θεωρείται μάλιστα η «βιτρίνα του καπιταλισμού» και καταλαμβάνει τις πρώτες θέσεις στις λίστες με τις «καλύτερες χώρες για να ζεις» ή με το «καλύτερο περιβάλλον για επενδύσεις», δεν μπορεί να λύσει το θέμα της στέγης για όλο τον πληθυσμό;
Η απάντηση είναι το καπιταλιστικό κέρδος. Η καπιταλιστική ανάπτυξη όχι μόνο δεν έχει σαν κινητήριο μοχλό της την κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών, αλλά αυτές αποτελούν πηγή κερδοφορίας, αντικείμενο εκμετάλλευσης και πεδίο επενδύσεων των επιχειρηματικών ομίλων. Η κερδοφορία είναι σε άμεση σύγκρουση με την κάλυψη των αναγκών.
Στη Σουηδία χτίζονται σπίτια. Ομως αυτά είτε προορίζονται μόνο για πώληση, είτε όσα λίγα προορίζονται για ενοικίαση είναι πολύ ακριβά – και εξαιτίας της έλλειψης. Οι μεγάλες εταιρείες έχουν οικόπεδα ανεκμετάλλευτα και δεν χτίζουν μαζικά προσιτές κατοικίες, επειδή θα πέσουν οι τιμές, ενώ τώρα οι τιμές ενοικίασης και πώλησης έχουν ανέβει στα ύψη, με τη Στοκχόλμη να είναι η τρίτη πιο υπερτιμημένη αγορά ακινήτων στον κόσμο. Ουσιαστικά τέσσερα μεγάλα μονοπώλια κυριαρχούν στον κατασκευαστικό τομέα στη Σουηδία: «Skanska», PEAB, NCC και «JM Bygg». Σε αυτές, οι μεγαλύτερες σουηδικές τράπεζες έχουν μεγάλα μερίδια, αναδεικνύοντας τη σύμφυση κατασκευαστικού και τραπεζικού κεφαλαίου, και κερδίζουν από τα στεγαστικά δάνεια και τις πωλήσεις, από το στεγαστικό πρόβλημα του σουηδικού λαού.
Η μόνη λύση αυτής της αντίφασης είναι η επιστήμη και η τεχνολογία να είναι στην υπηρεσία του λαού. Μόνο με κοινωνικοποιημένη παραγωγή μπορεί να εξασφαλιστεί για όλους η φθηνή ή και δωρεάν, σύγχρονη, ασφαλής κατοικία, όπου θα χτίζονται σπίτια για να καλυφθούν όλες οι λαϊκές σύγχρονες ανάγκες και όχι για να αποτελούν εμπόρευμα.
«Χτίζουμε όπως ποτέ ξανά στη Στοκχόλμη. Πέρυσι χτίστηκαν πάνω από 7.000 νέα σπίτια, θα χτιστούν περισσότερα φέτος και θα πιάσουμε τον στόχο για 40.000 νέα διαμερίσματα έως το 2020», σημειώνει η δήμαρχος Στοκχόλμης, Κάριν Βάνγκερντ.«Χτίζονται όμως με υψηλές περιβαλλοντικές και ενεργειακές προδιαγραφές και αυτό αντανακλάται στην τιμή τους. Είναι αρκετά ακριβά», προσθέτει.
«Από τη δεκαετία του ’90 οι κατασκευαστικές εταιρείες κατασκευάζουν συγκεκριμένους τύπους σπιτιών που είναι επικερδείς: Μονοκατοικίες και διαμερίσματα που ανήκουν συνεταιριστικά σε πολλούς ιδιοκτήτες. Δεν τους συμφέρει να κατασκευάσουν οικονομικές κατοικίες και τα διαμερίσματα που προορίζονται για ενοικίαση – όταν χτίζονται τέτοια – απευθύνονται σε υψηλά εισοδήματα», τονίζει ο Μάρτιν Γκράντερ, ερευνητής για το θέμα αυτό στο πανεπιστήμιο του Μάλμε.
Να σημειωθεί ότι στις αρχές της δεκαετίας του ’90 καταργήθηκαν οι κρατικές επιδοτήσεις προς τις δημοτικές κατασκευαστικές εταιρείες και αυτές έχουν πλέον τις ίδιες χρηματοδοτικές συνθήκες με τις ιδιωτικές. Οι δημοτικές εταιρείες κατασκεύαζαν διαμερίσματα πιο προσιτά για ενοικίαση ή πώληση, όμως στη συνέχεια το κόστος κατασκευής κατοικιών αυξήθηκε σημαντικά για τους δήμους, άρα χτίζονται λιγότερα και ακριβότερα. Οι δημοτικές επιχειρήσεις, που λειτουργούν με καθαρά ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια και με στόχο το κέρδος, είναι ιδιοκτήτες ενός σημαντικού μέρους των διαμερισμάτων που νοικιάζονται. Ανακαινίζουν τα διαμερίσματά τους και αυξάνουν τα νοίκια μέχρι και κατά 90% ή τα πωλούν σε ιδιώτες. Ετσι, ολοένα και μειώνεται το απόθεμα προσιτών κατοικιών για τα χαμηλότερα εισοδήματα.
«Η ειρωνεία είναι ότι οι δημοτικές επιχειρήσεις ανακαινίζουν και πουλάνε διαμερίσματα προκειμένου να χρηματοδοτήσουν την κατασκευή νέων, πιο ακριβών κατοικιών», σημειώνει ο ερευνητής του πανεπιστημίου του Μάλμε.
Αν και παρατηρείται αύξηση στο χτίσιμο κατοικιών τα τελευταία χρόνια, το Εθνικό Συμβούλιο Στέγασης Οικοδόμησης και Χωροταξίας προβλέπει ότι δεν αντιστοιχεί ούτε στην αύξηση του πληθυσμού, ούτε στις λαϊκές ανάγκες και τα λαϊκά πορτοφόλια. Αυξάνεται ο αριθμός των νέων και των μεταναστών, δηλαδή ομάδες που δεν μπορούν να «αντέξουν» το είδος των σπιτιών που χτίστηκαν και χτίζονται.
«Το τμήμα του πληθυσμού που αναπτύσσεται – νέοι και μετανάστες – είναι σχεδόν εξ ορισμού το φτωχότερο. Οπότε τα προβλήματά τους δεν μπορούν να επιλυθούν με βάση πρότυπα και όρους που έχουν καθοριστεί από την αγορά», σημειώνει ο αναλυτής για την αγορά ακινήτων του Εθνικού Συμβουλίου Στέγασης, Μπο Σόντερμπεργκ.
Στη Σουηδία έχει αρχίσει να αναπτύσσεται μια γενιά σύγχρονων «αστέγων» και αντί για πρόοδο σημειώνεται πισωγύρισμα. Για παράδειγμα, οι νέοι πλήττονται ιδιαίτερα, με περίπου 1 στους 4 ηλικίας 20 – 27 ετών να μένει ακόμη με τους γονείς του. Το 1997 το ποσοστό αυτό ήταν στο 15%. Τα συχνά διαστήματα ανεργίας των νέων έχουν σαν αποτέλεσμα να μην μπορούν να αγοράσουν δικό τους σπίτι, οπότε εξαρτώνται αποκλειστικά από την ύπαρξη προσιτών ενοικίων.
Οι συνέπειες της παρατεταμένης διαμονής των νέων με τους γονείς τους είναι πολλαπλές. Καταρχάς δεν μπορούν να δεχτούν μια δουλειά σε άλλη περιοχή, επειδή δεν βρίσκουν ή δεν «αντέχουν» να νοικιάσουν σπίτι. Ιδιαίτερα στην Στοκχόλμη, όπου υπάρχουν οι περισσότερες δουλειές, τα ενοίκια είναι εξωφρενικά. Η αβεβαιότητα αυτή «τους κόβει τα φτερά», προκαλείται έντονο άγχος που επιδρά στην υγεία και την ψυχολογία τους.
Ακόμη χειρότερα, για ορισμένους η έλλειψη οικονομικών σπιτιών σημαίνει ότι είτε κοιμούνται στο δρόμο, είτε σε προσωρινά καταλύματα. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, το «προφίλ» των αστέγων τείνει να αλλάξει. Ενώ τα προηγούμενα χρόνια οι βασικές αιτίες ήταν η τοξικοεξάρτηση, οι πνευματικές/ψυχολογικές διαταραχές και οι άστεγοι ήταν κυρίως «περιθωριοποιημένα» άτομα, τα τελευταία χρόνια άστεγοι καταλήγουν και άνθρωποι με χαμηλά εισοδήματα!
«Οι νέοι και οι νεοεισερχόμενοι μετανάστες έχουν μεγάλο πρόβλημα, αλλά επίσης και οι ηλικιωμένοι, των οποίων η σύνταξη είναι πολύ χαμηλότερη από το μισθό τους ως εργαζομένων. Δεν υπάρχουν πολλά φθηνά διαμερίσματα, δεν υπάρχουν πολλά χαμηλά ενοίκια και βρίσκεσαι σε αδιέξοδο αν δεν έχεις υψηλό εισόδημα», τονίζει η Αννα Γιόχανσον, κοινωνική λειτουργός του ιδρύματος που διεξήγαγε την έρευνα για τους άστεγους («Stadsmission»).
«Και τίθεται το ερώτημα: Ποια είναι η πολιτική ευθύνη; Τι είδους διαμερίσματα χτίζονται; Είναι ξεκάθαρο ότι σε αυτά τα διαμερίσματα που προστίθενται στην αγορά ακινήτων οι οικονομικά ασθενέστεροι δεν μπορούν να έχουν καμία πρόσβαση», προσθέτει.
Στο μεταξύ έχουν αρχίσει να «ξεπηδάνε» διάφορες επιχειρηματικές δραστηριότητες στην αγορά κατοικιών που πλασάρονται ως «καινοτόμες». Η νεοφυής επιχείρηση «Tech Farm» συμπεραίνει ότι περισσότεροι άνθρωποι στη Σουηδία πρέπει να συνηθίσουν στην ιδέα να ζουν μαζί με άλλους και όχι μόνοι τους. Η εταιρεία διαθέτει αρκετά ακίνητα, όπου ομάδες ενοικιαστών ζουν σε μικρούς κοιτώνες και μοιράζονται κοινόχρηστους χώρους σε μια προσπάθεια να μεγιστοποιηθεί η χρήση του χώρου. Στο κτίριό της σε περιοχή της Στοκχόλμης, 50 άνθρωποι μοιράζονται 1.100 τετραγωνικά μέτρα, δηλαδή ζουν το πολύ σε 22 τετραγωνικά μέτρα. Το μέγεθος των «σπιτιών» ποικίλει, από μια γκαρσονιέρα μέχρι μικροσκοπικούς κοιτώνες, όπου ίσα ίσα χωράει ένας άνθρωπος να περπατήσει δίπλα από το κρεβάτι χωρίς να αγγίξει τον τοίχο…
Η εταιρεία σχεδιάζει να κατασκευάσει έως και 100 τέτοια συγκροτήματα στο μέλλον. Φυσικά η ζήτηση είναι πολύ μεγάλη, καθώς η ανάγκη σπρώχνει πολλούς – νέους κυρίως – εργαζόμενους σε τέτοιες λύσεις. Μπορεί να μην είναι η ιδανική διαβίωση που έχει φανταστεί κανείς, όμως οι 5.000 κορόνες (πάνω από 500 ευρώ) ενοίκιο ανά άτομο το μήνα προτιμώνται, από το να πληρώνει κανείς πάνω από τα διπλά για ένα εξάμηνο συμβόλαιο ενοικίου, όπως ισχύει γενικά στη σουηδική πρωτεύουσα.
Ε. Μ.
