Εκδήλωση από το Σύλλογο Βλάχων Βέροιας για το ρόλο των Βλάχων στην Επανάσταση του 1821

Έγινε, την Τετάρτη  22 του Μάρτη, στην κατάμεστη αίθουσα του Χώρου Τεχνών – πάνω από 600 άτομα – στη Βέροια, λαογραφική εκδήλωση , από το Σύλλογο Βλάχων Βέροιας, με θέμα: «Η Επανάσταση του 1821 μέσα από το βλάχικο τραγούδι». Αφού ο Πρόεδρος του Συλλόγου Πίσκος Δημήτρης  απηύθυνε σύντομο χαιρετισμό, άρχισε η εκδήλωση. Ύστερα από μια σύντομη εισαγωγή, που αναφερόταν στη θέση των Βλάχων στα προεπαναστατικά χρόνια και στο ρόλο τους στην ανάπτυξη της κλεφτουριάς και των προεπαναστατικών κινημάτων, δόθηκε έμφαση στο σοβαρό πλήγμα που δέχτηκε ο βλάχικος κόσμος, γύρω στα 1770, όταν και καταστράφηκαν μερικά από τα πιο σημαντικα βλάχικα κέντρα (Μοχόπολη, Γράμμουστα, Νικολίτσα, Λινοτόπι  και άλλα). Ο απόηχος από αυτές τις βανδαλικές καταστροφές δόθηκε μέσα από το βλάχικο μοιρολόι «Una njilji di Arbineshi = Χίλιοι περίπου Αλβανοί…».

Σε αυτό το κλίμα εντάσσεται και η μετακίνηση των Βλάχων από τις προαιώνιες κοιτίδες τους στην Πίνδο, κυρίως από την Αβδέλα, και η εγκατάστασή τους στα χωριά του Βέρμιου (Σέλι, Ξηρολίβαδο, Κουμαριά/Ντόλιανη). Οι δύο σύντομες αναπαραστάσεις και οι διάλογοι στη βλάχικη γλώσσα ανακάλεσαν στη μνήμη πατρικές παραδόσεις , και μέσα από το βλάχικο τραγούδι “Avdela ’n hoara Turtsa intrara…” για την Αβδέλα, που τραγουδιέται ακόμη στο Σέλι, παρουσιάστηκαν ξακάθαρα οι αιτίες αυτής της μετακίνησης.

Ο ρόλος της κλεφτουριάς στην Επανάσταση και η συμβολή των Βλάχων σε αυτήν , κυρίως λόγω της προνομιούχας θέσης τους και της οργάνωσης σε τσελιγκάτα, δόθηκε με αναφορά σε Βλάχους κλεφταρματολούς (Λαζαίοι, Βλαχαβαίοι, Φλωραίοι, Νικοτσάρας, Μπουκουβάλας, Βλαχοθανάσης, Λάπας , Ζήδρος και άλλοι) που τα ονόματά τους πέρασαν ως θρύλοι στη νεοελληνική ιστορία, και με κλέφτικους χορούς (Φεσοδερβέναγας, Σιαμαντάκας, Κλέφτες, Σμαήλαγας, Κατσαντώνης).

Ο ρόλος των Βλάχων στα επαναστατικά κινήματα για την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού δεν περιορίστηκε στη σημαντική προσφορά των κλεφτοαρματολών. Με την ανάπτυξη των βλάχικων κοινοτήτων ως βιοτεχνικών και εμπορικών κέντρων εμφανίστηκε μια τάξη εμπόρων ,που από το απλό αρχικά κιρατζιλίκι πέρασαν σε εμπορικές δραστηριότητες μεγάλης κλίμακας ιδρύοντας εμπορικούς οίκους σε όλη την Ευρώπη, και βοήθησαν πολλαπλά τον αγώνα για την απαλευθέρωση (υλική βοήθεια, καλλιέργεια γραμμάτων και τεχνών, συμβολή στη διατήρηση των πατρικών παραδόσεων και στην αφύπνιση των συνειδήσεων, παρέμβαση στην πολιτική των μεγάλων δυνάμεων και στην κοινή γνώμη της Ευρώπης για το δίκαιο του αγώνα). Αυτή η πτυχή της προσφοράς των Βλάχων δόθηκε με αναφορά στο Ρήγα που κληροδότησε στο λαό μας βαρύτιμη κληρονομιά: τα υψηλά αστικοδημοκρατικά του ιδανικά, την ιδέα της συντροφικής αλληλεγγύης και της αδελφικής συνεργασίας των Βαλκανικών λαών και τη βαθιά του πίστη στο φωτεινό τους μέλλον, τη φλογερή επαναστατική του  δράση και τα αθάνατα έργα του και τέλος την επαναστατική του συνέπεια.

Ο ηρωισμός , στο μοναστήρι του Σέκου, του Γεωργάκη Ολύμπιου από το Βλαχολείβαδο του Ολύμπου και του Γιάννη Φαρμάκη από το Μπλάτσι, ύστερα από τον επίσημο αφορισμό της Επανάστασης από το Πατριαρχείο και την αποκήρυξη του Τσάρου, απαθανατίστηκε και ο λαός ακόμη τραγουδάει για τους βλαχοκαπεταναίους:

« Μας ήρθε η άνοιξη πικρή, το καλοκαίρι μαύρο,

Μας ήρθε κι ο χινόπωρος πικρός φαραμακωμένος.

………………………………………………………………………

Εσείς, πουλιά, που λεύτερα πετάτε στον αέρα

είδηση δώστε στη Φραγκιά στων χριστιανών τους τόπους,

δώστε και στη Φαρμάκαινα μαντάτο του θανάτου ».

Στη συνέχεια της εκδήλωσης μέσα από γυναικείους χορούς τονίστηκε η προσφορά των γυναικών και αναπαραστάθηκε το ολοκαύτωμα της Νάουσας, και μέσα από ένα σύντομο βλάχικο διάλογο, που κατέληξε στα

« Παιδιά της Σαμαρίνας », έγινε αναφορά στην οικογένεια των Φλωραίων , που η δράση τους ξεκινά από τα προεπαναστατικα χρόνια, όπως αυτή διαφαίνεται στο βλαχόφωνο μοιρολόι «Canticlu alu Ghianaki alu Ffora” και φτάνει ως την έξοδο του Μεσολογγίου, που αναφέρεται και το τραγούδι για τη Σαμαρίνα.

Η απελευθέρωση, αποτέλεμα του εφτάχρονου αγώνα και του αίματος που χύθηκε, της κοινής γνώμης της Ευρώπης, καθώς και των αντικρουόμενων συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων, δεν έλυσε όλα τα ζητήματα. Από τη μια οι αγωνιστές δε δικαιώθηκαν , πολλοί καταδιώχτηκαν από τον ξένο παράγοντα και τις ντόπιες αντιδραστικές δυνάμεις, άλλοι διακόνευαν στους δρόμους και άλλοι βγήκαν πάλι στα βουνά. Από την άλλη, μεγάλα τήματα της ελληνικής γης έμειναν αλύτρωτα και οι αγώνες συνεχίστηκαν. Οι Βλάχοι έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην Επανάσταση του 1854 και ο λαός της περιοχής θρήνησε το χαλασμό των Βλάχων στη μάχη της Φυλλουριάς:

‘’ Άνοιξε ο γάβρος κι η οξιά κι ισκιώσαν τα λημέρια,

      βγήκαν οι Βλάχοι στα βουνά, οι Βλάχοι Σαρμανιώτες,

     βγήκαν τα λάια πρόβατα με τ’ αργυρά κουδούνια.

     Βγήκε κι ο γέρο-Άκαρμπος, ο γέρο-Χατζημάτης

    που ήταν στους Βλάχους αρχηγός , σε δώδεκα ταράφια.

    Απ’ το Πραιτώρι κίνησε στη Δημηνίτσα φτάνει

    κι οι Τούρκοι τον αντάμωσαν στης Φυλλουριάς τη στράτα.

    Γιόμισεν ο τόπος αίματα, γιόμισε και κεφάλια.

    Κλαίνε οι μάνες για παιδιά και τα παιδιά για μάνες…’’

Η εκδήλωση συνεχίστηκε με χορό αφιερωμένο στον αετό της νεότερης κλεφτουριάς, το Λεωνίδα Χατζημπύρου, που θυσιασε πλούτη και άνετη ζωή για την απελευθέρωση του τόπου, και ολοκληρώθηκε με το τραγούδι που αναφέρεται στην Επανάσταση του 1878, στον Κολινδρό, που οργανώθηκε κυρίως από τους Μπαντραλεξαίους και τους Βλάχους της Βέροιας και που είχε τραγικό τέλος, καθώς επτά γυναίκες Βλάχες από το Σέλι, κυνηγημένες από τους Τούρκους, έπεσαν στο γκρεμό στους Άγιους Πάντες στα Παλατίτσια:

‘’ Φλεβάρης δεν κουσούριασε και Μάρτης δεν εμπήκε.

  Όλη η Βλαχιά συνάχτηκε να φέρει το ρωμέικο.

  Στους Άγιους Πάντες βγήκανε, ψηλά στο καραούλι…’’.

Η εκδήλωση  ολοκληρώθηκε με το τραγούδι:

« Νεσείς βουνά, ψηλά βουνά, βουνά απ’ το Άνω Σέλι,

τους Βλάχους τι τους κάνατε με τ’ άσπρα τα τσιπούνια;…»

και με ελεύθερο βλάχικο χορό, το Αηδόνι.

Η εκδήλωση –παράσταση , που διανθίστηκε και με αναφορές στον Παλαμά, τον Ελύτη και το Μακρυγιάννη,  και άγγιξε, κατά γενική ομολογία,  τα όρια της τελειότητας από κάθε άποψη (αφήγηση κειμένων, τραγούδι, χορός, αναπαραστάσεις, σκηνικά, κουστούμια, φωτισμός), άφησε άριστες εντυπώσεις και παράλληλα φανέρωσε τι μπορούν να προσφέρουν οι λαογραφικοί Σύλλογοι, όταν δεν ταυτίζουν τη παράδοση μόνο με το χορόκαι το φολκλόρ.

Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους ο εκπρόσωπος του Μητροπολίτη Βέροιας Αρχιμανδρίτης Σωσίπατρος, ο Δήμαρχος Βέροιας Κ. Βοργιατζίδης, πρόεδροι φορέων και Συλλόγων της Βέροιας, καθώς και αντιπροσωπείες Συλλόγων Βλάχων από άλλες περιοχές.

Θα ήταν παράλειψη , αν δε γινόταν αναφορά στους συντελεστές αυτής της εκδήλωσης-παράστασης.

Την  ιστορική έρευνα και τα κείμενα επιμελήθηκε ο Τάκης Γκαλαΐτσης, την ευθύνη για το γενικό συντονισμό της εκδήλωσης είχε ο Σταμάτης Χρυσής, την τεχνική υποστήριξη ο Τάκης Καραγιάννης και η Χαρά Πατσιαβούρα. Για την άψογη εμφάνιση των χορευτικών τμημάτων φρόντισαν οι εδώ και χρόνια δάσκαλοι χορού του Συλλόγου: Αντώνης Κουκουτέγος, Γιάννης Πλιάτσικας, Σταμάτης Χρυσής, Τασούλα Πίσκου. Και βέβαια η εκδήλωση δε θα είχε την επιτυχία που γνώρισε χωρίς την ανεπανάληπτη κομπανία του Φώτη Καραβιώτη και του Δημήτρη Παράσχου, και κυρίως χωρίς τους τραγουδιστές Γιώργο Μανέκα και Νίκο Αυγέρο, οι οποίοι με τις γνήσιες και αισθαντικές φωνές τους που στη χροιά τους μεταφέρουν όλα τα στοιχεία της πολιτιστικής ταυτότητας των Βλάχων  σκόρπισαν ρίγη συγκίνησης στην αίθουσα. Την παρουσίαση των κειμένων έκανε η  Νανά Μπιζόγλη, η οποία με την εξαιρετική της άρθρωση, τον ορθό επιτονισμό των φράσεων  και την ερμηνευτική προσέγγιση των κειμένων κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον για δύο περίπου ώρες.

                                                         Από το Γραφείο Τύπου του Συλλόγου