Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί περίληψη της ενδιαφέρουσας εισήγησης του χημικού και συντηρητή αρχαιοτήτων Χρήστου Κατσίφα στο Γ’ Συνέδριο Βυζαντινών Τεχνών στη Βέροια στα πλαίσια των ΚΒ’ Παυλείων.
Οι φορητές εικόνες, έργα τέχνης άμεσα συνδεδεμένα με την ορθόδοξη πίστη, συνιστούν μια ιδιαίτερη κατηγορία αντικειμένων για την επιστήμη της συντήρησης έργων τέχνης και αρχαιοτήτων. Η εφαρμογή διαφόρων κατηγοριών οργανικών υλικών, η ταχύτατα αναπτυσσόμενη παθολογία και η δυσκολία ελέγχου των περιβαλλοντικών παραμέτρων καθιστούν το έργο του συντηρητή δύσκολο και απαιτητικό. Ο συντηρητής φορητών εικόνων θα πρέπει να είναι γνώστης της τεχνολογίας και των υλικών κατασκευής των εικόνων, των διαδικασιών φθοράς και των αιτιών που τις προκαλούν ενώ θα πρέπει διαθέτει υπομονή και σεβασμό προς το αντικείμενο συντήρησης ώστε να φέρει εις πέρας το έργο του με επιτυχία.
Με αφορμή το παράδειγμα της συντήρησης της εικόνας του Αγίου Νικολάου θα παρουσιαστούν τα βασικά στάδια της επεμβατικής συντήρησης των φορητών εικόνων όπως:
- η απεντόμωση του ξύλινου υποστρώματος
- η στερέωση του ξύλινου υποστρώματος
- η στερέωση της προετοιμασίας και των χρωματικών στρωμάτων
- η αφαίρεση του βερνικιού
- η αφαίρεση επιζωγραφήσεων (;)
- η εφαρμογή νέου στρώματος βερνικιού
- η αισθητική αποκατάσταση.
Επίσης θα γίνει αναφορά στα υλικά συντήρησης και στις ιδιότητες που θα πρέπει να πληρούν ενώ θα παρουσιαστεί και πρόταση για τις συνθήκες φύλαξης και έκθεσης της φορητής εικόνας. Τονίζεται ότι θα πρέπει να προηγηθεί το στάδιο της μελέτης που αποτελεί διεπιστημονικό αντικείμενο και περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, και διαγνωστικές φυσικοχημικές αναλύσεις. Έτσι ο συντηρητής θα έχει στην διάθεσή του έναν όγκο πληροφοριών που θα αποκρυπτογραφούν την τεχνολογία κατασκευής και την παθολογία του αντικειμένου ώστε να σχεδιάσει τις περαιτέρω ενέργειές του.
———————————————————————
Ο Χρήστος Κατσίφας
Είναι απόφοιτος του τμήματος Χημείας του Α.Π.Θ. με ειδίκευση στην Αναλυτική Χημεία. Ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στην Πολυτεχνική Σχολή του Α.Π.Θ. με θέμα την μελέτη, συντήρηση και προστασία έργων τέχνης. Είναι επίσης απόφοιτος του τμήματος συντήρησης αρχαιοτήτων & έργων τέχνης του Τ.Ε.Ι. Αθηνών με ειδίκευση στην συντήρηση ζωγραφικών έργων.
Εργάστηκε για δέκα χρόνια σε έργα μελέτης και συντήρησης τοιχογραφιών και φορητών εικόνων στο Άγιον Όρος και στην Χαλκιδική. Οργάνωσε εργαστήριο συντήρησης στην Ι.Μ. Χαλκηδόνας του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης, όπου και συντήρησε σειρά κειμηλίων. Στο παρελθόν έχει εργαστεί στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης και στο μουσείο της κομητείας Lincolnshire στην Αγγλία. Από το 2010 εργάζεται στο εργαστήριο φυσικών, χημικών μελετών και αρχαιομετρίας του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης και ασχολείται με την ανάλυση αρχαίων μετάλλων, χρωστικών, κεραμικής, βυζαντινών κωδίκων ενώ παράλληλα εκπονεί διατριβή, στο τμήμα Χημείας του Α.Π.Θ., με θέμα την αρχαιομετρική μελέτη της μεταλλοτεχνίας της αρχαίας Μακεδονίας.
