“Τεχνητή Νοημοσύνη και απάτη” / γράφει ο Άρης Όρφανίδης
Ζούμε σε μια εποχή όπου η αλήθεια έγινε εύθραυστη σαν κρύσταλλο. Εκεί που άλλοτε η εικόνα ή ο ήχος θεωρούνταν αδιάψευστο τεκμήριο, τώρα πια τίποτε δεν είναι βέβαιο. Μια φωνή μπορεί να πλαστεί, ένα πρόσωπο να κατασκευαστεί από το μηδέν, ένα γεγονός να εφευρεθεί σε μορφή βίντεο. Στην καρδιά αυτής της ανατροπής βρίσκεται η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ): η τεχνολογία που υπόσχεται να απελευθερώσει τον άνθρωπο, αλλά ταυτόχρονα απειλεί να τον παγιδεύσει σε έναν κόσμο παραπλάνησης.
Η ΤΝ είναι το εργαλείο που κρατάμε στα χέρια μας σαν δίκοπο μαχαίρι. Στα χέρια των απατεώνων, κόβει το ύφασμα της εμπιστοσύνης, της πιο πολύτιμης πρώτης ύλης της κοινωνίας. Στα χέρια εκείνων που θέλουν να προστατεύσουν τον πολίτη, γίνεται ασπίδα, ικανή να διακρίνει την αλήθεια από το ψεύδος. Έτσι, βρισκόμαστε σε μια παράξενη εποχή, όπου το ίδιο μέσο είναι και το όπλο και η άμυνα, η απειλή και η σωτηρία.
Η ΤΝ ως εργαλείο απάτης
Η απάτη είναι τόσο παλιά όσο και ο άνθρωπος. Ο Όμηρος μάς θυμίζει τον Οδυσσέα, τον «πολύτροπον», που με δόλο ξεγελά και επιβιώνει. Όμως σήμερα ο δόλος δεν χρειάζεται ούτε ευφυΐα ούτε τόλμη· αρκεί ένας αλγόριθμος.
Τα deepfakes είναι ίσως η πιο εμβληματική εκδοχή της απάτης μέσω ΤΝ. Πρόσωπα που κινούνται και μιλούν με τρόπο απολύτως ρεαλιστικό, χωρίς ποτέ να έχουν ζήσει. Ένα βίντεο που δείχνει έναν πολιτικό να κάνει μια σκανδαλώδη δήλωση μπορεί να εξαπλωθεί σε δευτερόλεπτα, να αλλοιώσει την κοινή γνώμη, να κλονίσει δημοκρατίες. Κι όταν αποδειχθεί ότι ήταν ψεύτικο, η ζημιά ήδη έχει γίνει· η αμφιβολία έχει φυτευτεί.
Αλλά η απάτη δεν περιορίζεται στο οπτικό θέαμα. Η ΤΝ δίνει στους απατεώνες τη δυνατότητα να στήνουν έξυπνες επιθέσεις phishing, με emails άψογα γραμμένα, χωρίς τα πρόχειρα λάθη του παρελθόντος. Chatbots μπορούν να συνομιλούν σε πραγματικό χρόνο με το θύμα, να το πείθουν, να το καθησυχάζουν, μέχρι να αποσπάσουν τα μυστικά του.
Στα κοινωνικά δίκτυα, η απάτη φοράει άλλο προσωπείο. Χιλιάδες ψεύτικες ταυτότητες, με φωτογραφίες που γεννά η ΤΝ, κατακλύζουν τον δημόσιο διάλογο. Αυτά τα ψηφιακά φαντάσματα σχολιάζουν, επαινούν ή κατηγορούν, δημιουργούν ψεύτικες «τάσεις», χειραγωγούν την κοινή γνώμη. Και πίσω τους δεν βρίσκεται ένας άνθρωπος, αλλά ένας αλγόριθμος που ξέρει τι να πει για να σε πείσει.
Ακόμη πιο επικίνδυνη είναι η μίμηση της φωνής. Ήδη καταγράφονται περιπτώσεις όπου διευθυντές εταιρειών έλαβαν τηλεφωνήματα από το «αφεντικό» τους που ζητούσε άμεση μεταφορά χρημάτων. Η φωνή ήταν αληθινή, γνώριμη· μόνο που δεν ήταν. Ήταν προϊόν μηχανής. Το αποτέλεσμα: εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ εξαφανισμένα σε λίγα λεπτά.
Σε όλα αυτά βλέπουμε κάτι τρομακτικό: η απάτη, χάρη στην ΤΝ, αποκτά κλίμακα βιομηχανική. Δεν είναι πια το μεμονωμένο τέχνασμα ενός ευφυούς απατεώνα· είναι μαζική παραγωγή ψεύδους, ικανή να υπονομεύσει την οικονομία, την πολιτική, ακόμα και την καθημερινή εμπιστοσύνη μας στους άλλους.
Η ΤΝ ως εργαλείο ανίχνευσης και αποτροπής απάτης
Κι όμως, η ίδια δύναμη που γέννησε αυτά τα φαντάσματα, μπορεί και να τα διαλύσει. Η ΤΝ δεν είναι μόνο όπλο του απατεώνα· είναι και το μέσο με το οποίο μπορούμε να τον εντοπίσουμε.
Στον τραπεζικό κόσμο, αλγόριθμοι αναλύουν εκατομμύρια συναλλαγές σε πραγματικό χρόνο. Ένα ύποπτο μοτίβο, μια ξαφνική ανάληψη σε άλλη χώρα, μια συναλλαγή ασυνήθιστης ώρας· όλα αυτά εντοπίζονται μέσα σε δευτερόλεπτα. Εκεί που ο άνθρωπος θα χρειαζόταν ώρες, η μηχανή ανιχνεύει το δόλο πριν ακόμη ολοκληρωθεί.
Στην ασφάλεια των δεδομένων, η βιομετρική ταυτοποίηση προσθέτει επίπεδα προστασίας: πρόσωπο, φωνή, δακτυλικό αποτύπωμα. Δεν είναι αλάνθαστες μέθοδοι, αλλά κάνουν τη ζωή του απατεώνα πολύ δυσκολότερη.
Ταυτόχρονα, αναπτύσσονται συστήματα που εντοπίζουν τα ίδια τα ψεύτικα περιεχόμενα. Μια μηχανή μπορεί να διακρίνει λεπτομέρειες που δεν βλέπει το ανθρώπινο μάτι: μια ασυμφωνία στον φωτισμό μιας φωτογραφίας, μια ατέλεια στην κίνηση ενός προσώπου, ένα παράξενο μοτίβο στον ήχο μιας φωνής. Έτσι, τα deepfakes μπορούν να εκτεθούν.
Υπάρχει και μια πιο «αόρατη» χρήση: η ΤΝ παρακολουθεί τον τρόπο που πληκτρολογούμε, τον ρυθμό με τον οποίο κινούμε το ποντίκι, το μοτίβο της καθημερινής μας χρήσης. Αν ξαφνικά αυτά αλλάξουν, το σύστημα υποψιάζεται ότι κάποιος άλλος έχει αναλάβει τον λογαριασμό. Είναι σαν μια σιωπηλή σκιά που ξέρει να μας αναγνωρίζει πέρα από τους κωδικούς και τα passwords.
Έτσι, η ΤΝ γίνεται ο φύλακας που περιπολεί τον αόρατο κόσμο των δεδομένων. Και το παράδοξο είναι εμφανές: μόνο μια μηχανή μπορεί να αναγνωρίσει τα ψέματα που κατασκευάζει μια άλλη μηχανή.
Το φιλοσοφικό δίλημμα
Εδώ αγγίζουμε κάτι πιο βαθύ. Η ΤΝ μάς φέρνει μπροστά στο αιώνιο δίλημμα του ανθρώπου: πώς να χρησιμοποιήσει τη δύναμη που διαθέτει. Όπως το πυρ του Προμηθέα, έτσι και η ΤΝ είναι δώρο επικίνδυνο. Δίνει ζωή, αλλά μπορεί και να κάψει.
Η απάτη είναι κομμάτι της ανθρώπινης ιστορίας, μα τώρα η τεχνολογία την ανυψώνει σε νέο επίπεδο. Το ερώτημα που αναδύεται δεν είναι μόνο τεχνικό: πώς θα φτιάξουμε καλύτερους αλγορίθμους; Είναι υπαρξιακό: πώς θα προστατεύσουμε την ίδια την έννοια της αλήθειας;
Αν χάσουμε την εμπιστοσύνη μας στην εικόνα, στον ήχο, στο κείμενο, τότε ποια θα είναι τα θεμέλια της κοινωνίας; Η δημοκρατία χρειάζεται ενημερωμένους πολίτες. Η οικονομία χρειάζεται εμπιστοσύνη στις συναλλαγές. Οι ανθρώπινες σχέσεις χρειάζονται αλήθεια. Αν όλα αυτά θρυμματιστούν, δεν θα έχουμε απλώς μια νέα μορφή απάτης· θα έχουμε έναν νέο τρόπο ύπαρξης, όπου η αμφιβολία θα κυριαρχεί παντού.
Γι’ αυτό, η μάχη κατά της απάτης μέσω ΤΝ δεν είναι απλώς τεχνολογική. Είναι πολιτική, θεσμική, πολιτισμική. Χρειάζεται κανονισμούς, νόμους, αλλά και παιδεία. Χρειάζεται πολίτες που ξέρουν να αμφισβητούν, να εξετάζουν, να μη σαγηνεύονται από την εύκολη εικόνα.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ο καθρέφτης μας. Στα μάτια της βλέπουμε και το καλύτερο και το χειρότερο του ανθρώπου. Είναι η δύναμή μας να δημιουργούμε και να προστατεύουμε, αλλά και η ροπή μας να εξαπατούμε και να παραπλανούμε.
Σήμερα, η ΤΝ στέκεται σαν δίλημμα μπροστά μας: θα τη χρησιμοποιήσουμε για να χτίσουμε έναν κόσμο εμπιστοσύνης ή για να βυθιστούμε σε έναν ωκεανό ψευδαισθήσεων; Η απάντηση δεν βρίσκεται στους αλγόριθμους, αλλά σε εμάς τους ίδιους. Γιατί, τελικά, η ΤΝ δεν είναι τίποτε άλλο παρά η προέκταση της ανθρώπινης βούλησης.
Αν η κοινωνία επιλέξει την αλήθεια, τότε η ΤΝ θα γίνει φύλακας. Αν επιλέξει τον δόλο, θα γίνει ο πιο επικίνδυνος απατεώνας που γνώρισε ποτέ ο κόσμος. Το μέλλον δεν είναι γραμμένο στον κώδικα της μηχανής· είναι γραμμένο στις αποφάσεις του ανθρώπου.
—
