“Στη Γάζα πέθανε η ψυχική υγεία, τέλειωσαν τα trigger warnings” / γράφει η Ζωή Μαυρουδή

Πρέπει να νιώθουμε συμπάθεια για τον ψυχικό πόνο του εκτελεστή μιας γενοκτονίας; Πώς μπορεί η επιστήμη της ψυχικής υγείας να τον περιγράψει ή να τον γιατρέψει; Τι είναι τελικά «ψυχική υγεία» στην εποχή της γενοκτονίας των Παλαιστινίων;

Εάν σας ενδιαφέρουν τα παραπάνω ερωτήματα, ρίξτε μια ματιά στο πρόσφατο άρθρο του αμερικανικού CNN με τίτλο «Εκείνος βγήκε από τη Γάζα, αλλά η Γάζα δεν βγήκε από μέσα του». Το άρθρο περιλαμβάνει ιστορίες και μαρτυρίες στρατιωτών του IDF που «παλεύουν με τραύματα και αυτοκτονία», το λεγόμενο μετατραυματικό στρες, και έχει ήδη ξεσηκώσει αντιδράσεις για την έμφαση που δίνει στην πλευρά των εκτελεστών της γενοκτονίας.

Ένας από αυτούς, ονόματι Ελιράν Μιζράχι, αυτοκτόνησε πριν επιστρέψει για δεύτερη θητεία στη Γάζα, απ’ όπου όμως προηγουμένως αναρτούσε στο TikTok φωτογραφίες κατεδάφισης σπιτιών, μαζί με βίντεο που μόνταρε με μουσική και εύθυμα εφέ. Η μητέρα του δήλωσε στο CNN πως ο γιος της είδε «πολλούς ανθρώπους να πεθαίνουν. Ίσως και να σκότωσε κάποιον […]» πράγμα που τον σόκαρε.

Ποιος ξέρει αν ο Μιζράχι όντως σκότωσε κάποιον όμως; Ίσως ο φίλος και συνοδηγός του Γκάι Ζάκεν, που σύμφωνα με το CNN κατέθεσε στην Κνεσέτ τον περασμένο Ιούνιο, πως χρειάστηκε να «περάσουν πάνω από τρομοκράτες, νεκρούς και ζωντανούς, κατά εκατοντάδες» με την μπουλντόζα τους. Θα πρέπει να ήξεραν όμως ποιοι από τους εκατοντάδες που βρέθηκαν κάτω από τις ρόδες ήταν «τρομοκράτες» αντί για άμαχοι γιατί, όπως δηλώνει ο Ζάκεν, αναγνώριζαν τους Παλαιστίνιους πολίτες και τους έδιναν νερό και φαγητό (πριν τους σκοτώσουν άραγε;). Τώρα ο Ζάκεν λέει δεν μπορεί να φάει κρέας, μιας και είδε τόσα πτώματα στη Γάζα.

Και πώς να ξεχάσει τόσο κρέας και αίμα; Ένας ψυχολόγος του IDF έδωσε στο CNN το στίγμα της ψυχολογικής θεραπείας των βετεράνων, που μοιάζει με μια έξτρα δόση ισραηλινής «χασμπάρα», προπαγάνδας δηλαδή. Ο ψυχολόγος δήλωσε πως παροτρύνει τους στρατιώτες να «κανονικοποιήσουν» αυτό που πέρασαν με το να «θυμούνται τις αξίες τους και γιατί πήγαν εκεί (στη Γάζα)». Το δικαίωμα του Ισραήλ να υπάρχει λοιπόν είναι ένα είδος ψυχολογικής θεραπείας. Δεν προκαλεί έκπληξη λοιπόν που κάποιοι από τους στρατιώτες του ασκούν πλέον το δικαίωμά τους να αυτοκτονούν (το Ισραήλ δεν έχει δημοσιεύσει επίσημα νούμερα).

Και οι Παλαιστίνιοι; Αυτοί άραγε παλεύουν με μετα-τραυματικό στρες; Το CNN κάνει μνεία σε πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ όπου αναφέρεται πως οι εμπειρίες των κατοίκων της Γάζας αψηφούν «παραδοσιακούς βιοϊατρικούς ορισμούς» του μετατραυματικού στρες, «δεδομένου ότι δεν υπάρχει ‘μετά’ στο πλαίσιο της Γάζας». Με άλλα λόγια, το «πριν» της γενοκτονίας, είναι δεκαετίες ισραηλινής βίας και κατοχής. Οι Παλαιστίνιοι δεν χωρούν εύκολα στο θεωρητικό οπλοστάσιο της σύγχρονης ψυχικής υγείας.

Προσωπικά, το άρθρο του CNN με «τρίγκαρε» και αυτό όχι γιατί δίνει βήμα σε αμετανόητους δολοφόνους αλλά λόγω της ίδιας της προειδοποίησης ευαίσθητου περιεχομένου (trigger warning) που το συνοδεύει: «αυτό το άρθρο περιέχει λεπτομέρειες αυτοκτονίας και βίας που μπορεί να είναι οδυνηρές για ορισμένους αναγνώστες».

Η προειδοποίηση είναι ενδεικτική του πώς διαχειριζόμαστε την ευαισθησία, και την ψυχική ευαλωτότητα στις κοινωνίες μας και στα ΜΜΕ μας: με κατηγοριοποιήσεις του ψυχικού πόνου και με το να κατασκευάζουμε ένα ψευδές αίσθημα ασφάλειας για όσους υποφέρουν. Όσον αφορά το πρώτο, η διατύπωση του CNN είναι ενδεικτική. Η λέξη «αυτοκτονία» συγκεκριμενοποιεί τα τραύματα των Ισραηλινών στρατιωτών, ενώ η λέξη «βία» ξορκίζει τη γενοκτονία τους σε ένα σύννεφο αοριστότητας, κάτι παρόμοιο με τους τίτλους ρεπορτάζ για βομβαρδισμούς Παλαιστίνιων αμάχων που τα δυτικά ΜΜΕ περιέγραφαν πρόσφατα ως «εκρήξεις». Οι δε «ορισμένοι αναγνώστες» δεν μπορεί να είναι ούτε οι Παλαιστίνιοι πολίτες της Γάζας, ούτε συγγενείς που τους παρακολουθούν από μακριά να ξεκληρίζονται. Αυτοί μάλλον δεν θα βρουν τόσο οδυνηρή την ιδέα της αυτοκτονίας των δημίων τους. Η σημείωση συντάκτη απευθύνεται λοιπόν ξεκάθαρα σε «εμάς», βάση μιας υπόθεσης πως έχουμε ίσως περισσότερες πιθανότητες να αυτοκτονήσουμε παρά να δολοφονηθούμε από ισραηλινά πυρά.

Εμείς όμως είμαστε ήδη εκπαιδευμένοι σε μια ρητορική εξαίρεσης του πόνου των ανθρώπων εκτός του δυτικού κόσμου αλλά και σε μια αντίληψη του ψυχικού τραύματος ως κάτι εξατομικευμένο, μια ιδιωτική κατάσταση άσχετη από τις κοινωνικές συνθήκες που τον εκτρέφουν. Παρόμοια trigger warnings συνοδεύουν συχνά ειδήσεις, έργα μυθοπλασίας, αλλά και ιδιωτικές αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Συνήθως, μας προϊδεάζουν για αναφορές σε ατομικά εγκλήματα όπως δολοφονίες και βιασμοί, ενθαρρύνοντάς μας έτσι να αντιλαμβανόμαστε ως πιο σημαντικό το ψυχικό τραύμα που είναι συνέπεια της ατομικής βίας. Δεν νοείται νομίζω αντίστοιχη προειδοποίηση σε δηλώσεις υπουργών (για τα Τέμπη ή για τη διάλυση του ΕΣΥ ή την ακρίβεια), ούτε σε ρεπορτάζ για εργατικά ατυχήματα, ένα έγκλημα με διάχυτη ευθύνη. Οι υπουργοί λοιπόν ή οι εργοδότες σε επικίνδυνα εργοτάξια δεν είναι θύτες που μας τραυματίζουν, μιας και ο όρος «τραύμα» δεν νοείται να περιγράφει μια δομική αδικία ή τις συνέπειες της κρατικής εξουσίας.

Παράλληλα, οι πάσης λογής εκπρόσωποι της προοδευτικής μας κουλτούρας της συμπερίληψης έχουν ανάγει τα trigger warnings σε απαραίτητο στοιχείο προστασίας από τον λεγόμενο «λόγο μίσους», μια απόπειρα να προστατέψουν το κοινό τους από ψυχικό τραυματισμό. Υπονοούν έτσι πως το ψυχικό τραύμα όχι μόνο παραμονεύει σε κάθε γωνία, αλλά και πως οι λέξεις μπορεί να είναι τόσο τραυματικές όσο και η φυσική βία.

Τώρα όμως που γινόμαστε όλοι μάρτυρες ενός ασύλληπτα στυγνού, μαζικού εγκλήματος που κάνει τον «δικό μας» πόνο να μοιάζει ασήμαντος, δεν έχω δει κανένα κάλεσμα για προσθήκη προειδοποιήσεων ευαίσθητου περιεχομένου στις αμέτρητες αποτρόπαιες live εικόνες που έχουν κατακλύσει τα κοινωνικά δίκτυα. Αυτές πρέπει να τις κοιτάμε; Ποια ανάγκη προστασίας μας από αυτόν τον ασύλληπτο πόνο μας δικαιολογεί να αποστρέψουμε το βλέμμα μας;

Τα ΜΜΕ μας έχουν ήδη αναλάβει να μας προστατέψουν είτε με την απόκρυψη της αγριότητας του Ισραήλ, ή τη δαιμονοποίηση των θυμάτων, όπως έγινε στο ξεκίνημα της γενοκτονίας με τις αστήρικτες καταγγελίες για μαζικούς και συστηματικούς βιασμούς της Χαμάς. Λίγο αργότερα, τα ΜΜΕ έδωσαν χώρο στην ισραηλινή προπαγάνδα για να αιτιολογήσει τους βομβαρδισμούς νοσοκομείων, με πρόσχημα ανύπαρκτα τούνελ της Χαμάς και ασθενείς-«ανθρώπινες ασπίδες». Το Ισραήλ όμως βομβαρδίζει πλέον καθημερινά νοσοκομεία, προσφυγικούς καταυλισμούς, πολυκατοικίες και σχολεία στη Γάζα, τη Δυτική Όχθη, και πλέον και στον Λίβανο, ενώ οι καταγγελίες βασανιστηρίων και σεξουαλικής βίας κατά αμάχων αυξάνονται.

Τώρα, ήρθε η ώρα, τα Δυτικά ΜΜΕ να μας θυμίσουν πως οι θύτες υποφέρουν κι εκείνοι, πως κάτι μας ενώνει μαζί τους που έχει συγκεκριμένη επιστημονική ερμηνεία και χρήζει προσεκτικών, κομψών διατυπώσεων, όπως όλα όσα έχρηζαν προστασίας στο πριν της γενοκτονίας, στην καθημερινότητά μας που για να δανειστώ από τον ψυχολόγο του IDF, κάπως πρέπει να «κανονικοποιηθεί».

Ας προτείνω στον αναγνώστη του Κοσμοδρομίου μια εναλλακτική σημείωση συντάκτη: «μην αποστρέψετε το βλέμμα σας από το παρακάτω άρθρο. Αυτά που περιγράφει ή τα κάνετε εσείς ή τα στηρίξατε εσείς, ή τα παρακολουθείτε αμέτοχοι από χώρες που τα χρηματοδοτούν. Είστε θύτες ή συμμέτοχοι. Ή και τα δύο. Διαβάστε λοιπόν χωρίς να προσπεράσετε τίποτα και πονέσετε, πονέστε πολύ, πονέστε μαζί με τον συντάκτη, και ας μην συνέλθουμε από το τραύμα μας ποτέ».