Γιώργης Έξαρχος – Βιβλιοφιλικά ταξίδια: “Ν. Κ. Κασομούλης – Οι συγγενείς των αγωνιστών του 1821”

Η Επανάσταση των Ελλήνων κατά το 1821, δεν είναι μόνον η πρώτη παγκοσμίως που θέτει το ζήτημα της συγκρότησης «εθνικού κράτους», αλλά και η πρώτη παγκοσμίως που θέτει ταυτόχρονα ζητήματα κοινωνικού χαρακτήρα τέτοια, που αποτελούν προοδευτική επέκταση των κοινωνικών δικαιωμάτων και κοινωνικών απαιτήσεων πολύ πιο προωθημένων από εκείνα της Γαλλικής Επανάστασης του 1789. Αυτό συνάγεται αβίαστα από την προσεκτική μελέτη όλων συνολικά των «πολιτικών κειμένων και διακηρύξεων» κατά την μακρόχρονη διάρκεια του αγώνα της Παλιγγενεσίας.

Δεν είναι όμως αυτό το θέμα που θα με απασχολήσει στο σημερινό «ταξίδι». Απλά, από αφορμή την μεγάλη εθνική μας γιορτή για την 25η Μαρτίου 1821, ημέρα εορτασμού της Επανάστασης και της Παλιγγενεσίας, και από αφορμή την λίαν προσεχώς έκδοση μιας μελέτης μου με τίτλο «Νικολάου Κωνστ, Κασομούλη, Αλβανιτοβλάχοι και Γραικοβλάχοι – Η Ιστορία του Κλεφταρματολισμού», από τις εκδόσεις Μέδουσα-Σέλας των Αθηνών, θα καταθέσω ορισμένα αποσπάσματα από τον πρόλογο και την εισαγωγή του βιβλίου, και κυρίως θα αναδημοσιεύσω έναν «πίνακα» με ονόματα Αγωνιστών και τις σχέσεις αιματοσυγγένειας που είχαν μεταξύ τους, κάτι που πιστοποιεί και αποδεικνύει ότι το Θαύμα του Εικοσιένα υπήρξε τελικά μια «οικογενειακή υπόθεση» πολύ-πολύ συγκεκριμένων αγωνιστών-πρωταγωνιστών του «ιερού αγώνα».

Τα άλλα που συνήθως λέγονται και γράφονται έχουν μπόλικη φαντασία, ψήγματα αλήθειας, πολλές-πολλές σκοπιμότητες και, κυρίως, έωλους σκοπούς πολλών ιδεολογικών κατευθύνσεων. Τούτων των… ιστοριογράφων τις αφηγήσεις τις διαβάζουμε, ώστε να τις γνωρίζουμε, αλλά τις εκλαμβάνουμε γι’ αυτό που ακριβώς είναι, ήτοι μυθιστορίες και όχι ιστορίες, καθότι δεν είναι, και αυτούς οι «αυθεντικές πηγές» τους κεραυνώνουν με την αμείλικτη αλήθεια τους, όταν τους τις παρουσιάζεις.

Τα «δάνεια» στοιχεία από τα Προλεγόμενα και την Εισαγωγή:

     «Τούτη η έκδοση αποπειράται να αναδείξει το κύριο συμπέρασμα που συνάγεται από την προσεχτική μελέτη του τρίτομου έργου του Νικολάου Κ. Κασομούλη: Αρχεία της Νεωτέρας Ελληνικής Ιστορίας. Δ΄ Νικολάου Κ. Κασομούλη. Αγωνιστού του Εικοσιένα, Μακεδόνος. Ενθυμήματα Στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821-1833. Προτάσσεται Ιστορία του Αρματωλισμού. Εισαγωγή και Σημειώσεις υπό Γιάννη Βλαχογιάννη. Τόμος Πρώτος. Αθήναι 1939. – Ακολούθησε επανέκδοση (χωρίς να αναφέρεται) Αθήναι 1940. – Συνέχισε: Τόμος Δεύτερος. Χορηγία Παγκείου Επιτροπής. Αθήναι 1941. Και Τόμος Τρίτος. Χορηγία Παγκείου Επιτροπής. Αθήναι 1942. Το συμπέρασμα είναι ότι πρωταγωνίστησαν ως κλεφταρματολοί στην ελληνική απελευθέρωση και ανεξαρτησία πριν, κατά και μετά την Επανάσταση του 1821, οι Αλβανιτοβλάχοι και Γραικοβλάχοι (αμφότεροι Ελληνόβλαχοι), οι οποίοι μεταξύ τους συνδέονταν με αιματοσυγγένειες «σ υ ν ε ρ χ ό μ ε ν ο ι  ε ι ς γ α μ ι κ ο ύ ς δ ε σ μ ο ύ ς» μόνον με ανθρώπους της «φυλής» τους. Πρόκειται για αλήθεια που έχει αποσιωποιηθεί ή στρεβλωθεί, και σε αυτό συνέδραμε πρώτος ο Γ. Βλαχογιάννης.

 Στη μελέτη μου: Κλέφτες και αρματολοί κατά της Οθωμανοκρατίας (1495-1878) – Η διαχρονική παρουσία ελληνόβλαχων επαναστατών, εκδ. Σταμούλης Αντ., Θεσσαλονίκη 2020, σ. 253-265, αναφέρω τα εξής:

• Από τη μελέτη του Α΄ τόμου των Ενθυμημάτων (οι τόμοι Β΄ και Γ΄ συμπληρώνουν τις πληροφορίες για τα πρόσωπα που δίνει ο συγγραφέας στον Α΄ τόμο), προκύπτει –κατά τη ροή και συνέχεια της παρουσίασης των προσώπων που υπήρξαν κλέφτες και αρματολοί πριν κατά και μετά την Επανάσταση του 1821– ότι αυτοί ήταν ΒΛΑΧΟΙ (Γραικοβλάχοι και Αλβανιτοβλάχοι) και ήταν οι εξής (οι με αστερίσκο * ζούσαν το 1841):

Μεγδάνης (1660-1690)

Ζήδρος (1630-1750)

Τζιάρας Πάνος (1760-1790)

Καλόγερος/Τζιάρας Κώστας (1780-1835)

Τζιάρας Νίκος/Νικοτζιάρας (1774-1807)

Τζιάρας Χρήστος ή Μπαλωμένος (1770-1807)

Τζιάρας Παναγιώτης (1805-1841*)

Ταμπάκης (1780-1816)

Πούλιος (γιος Ταμπάκη)

Γούλας (1790-1826)

……………………….

• Πρόκειται για 380 ονόματα πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών στην υπόθεση της ελληνικής ανεξαρτησίας, με αγώνες πρίν κατά  και μετά την Επανάσταση του 1821. Όσοι επικαλούνται ή αναφέρουν τα Στρατιωτικά Ενθυμήματα του Κασομούλη, ως πηγή, καλά θα κάνουν να βάζουν μέσα σε εισαγωγικά το τι γράφει ο καλός μας αγωνιστής και ενθυμηματογράφος, και όχι το πώς τα (παρ)ερμηνεύει ο Γ. Βλαχογιάννης ή (παρ)ερμηνεύουν οι ίδιοι τα γραφτά του – με βάση πάντα τα όσα έγραψε ο Γ. Βλαχογιάννης στις υποσημειώσεις της έκδοσης. Για τα περισσότερα από τα εδώ αναφερόμενα πρόσωπα, βλέπε και άλλές πρωτογενείς πηγές στο «Γιώργης Σ. Έξαρχος, Κλέφτες και αρματολοί κατά της Οθωμανοκρατίας (1495-1878) – Η διαχρονική παρουσία ελληνόβλαχων επαναστατών, Εκδ. Σταμούλης Αντ., Θεσσαλονίκη 2020», πηγές που επιβεβαιώνουν πλήρως τον Ν. Κ. Κασομούλη.

• Ο Γιάννης Βλαχογιάννης ή Γιάννης Βλάχος (1867-1945), είχε από τον πατέρα του καταγωγή από το χωριό Βετολίστα ή Βετολίτσα της ορεινής Ναυπακτίας, χωριό που ανήκει στα Βλαχοχώρια των Κραβάρων. Ήταν εγγονός του Γιάννη Βλάχου (που «ανακατεύτηκε ενεργά στον Αγώνα και έζησε ως τα 1840») και γιος του Οδυσσέα Βλάχου. Η μητέρα του Αναστασία Γκιώνη ήταν Σουλιώτισσα της Ναυπάκτου. Ο Γ.Β. γεννήθηκε στη Ναύπακτο και υπήρξε συγγραφέας (πεζογράφος και ποιητής) και ιστοριοδίφης. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στη Ναύπακτο και περάτωσε το Β΄ Γυμνάσιο Πατρών. Το 1886 γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, που δεν την περάτωσε, καθώς ήταν αναγκασμένος να εργάζεται για να ζει, δουλεύοντας ως δάσκαλος και παραδίνοντας ιδιωτικά μαθήματα, και ως διορθωτής στο έντυπο «Εφημερίς» του Δημητρίου Κορομηλά στην αρχή, και αργότερα ως συντάκτης στην «Εστία».

• Δημοσίευσε τα πρώτα λογοτεχνικά κείμενά του με το ψευδώνυμο “Γιάννης Επαχτίτης“, στη δημοτική γλώσσα, χωρίς να συντάσσεται με τους άλλους δημοτικιστές και χωρίς να συμμετέχει στις διαμάχες περί γλώσσας εκείνης της περιόδου. Με την οικονομική βοήθεια τρίτων κατόρθωσε να συλλέξει τεράστιο αρχείο εγγράφων της περιόδου της Επανάστασης του 1821, οι δε έρευνές του επεκτάθηκαν και στο εξωτερικό. Ανακάλυψε το αρχείο του Γιάννη Μακρυγιάννη, που το εξέδωσε το 1907 με τίτλο «Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη», σε επιμέλειά του. Το 1908 εξέδωσε το περιοδικό «Προπύλαια». Το 1914 εισηγήθηκε στον Ε. Βενιζέλο την ίδρυση των Γενικών Αρχείων του Κράτους – ΓΑΚ, που χάρη στις δικές του προτροπές αλλά και σε αυτές του Σπυρίδωνος Λάμπρου δημιουργήθηκαν, με πρώτο διορισμένο διευθυντή τον ίδιο, στη νεοσυσταθείσα υπηρεσία, θέση που κράτησε ως το 1937, ενώ αργότερα δώρισε στα ΓΑΚ την πολύτιμη συλλογή του. Υπήρξε στενός φίλος του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, τον οποίο και βοήθησε.

• Στα 1939-1942, εξέδωσε τα Ενθυμήματα Στρατιωτικά του αγωνιστή Νικόλαου Κ. Κασομούλη, της πιο αντικειμενικής καταγραφής του Αγώνα των Ελλήνων κατά την Επανάσταση του 1821. Στον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940, υπέγραψε μαζί με άλλους Έλληνες λογίους, την Έκκληση των Ελλήνων Διανοουμένων προς τους διανοούμενους ολόκληρου του Κόσμου, στην οποία καυτηριαζόταν η ιταλική επίθεση, και η οποία διέγειρε την παγκόσμια κοινή γνώμη. Στα χρόνια της Κατοχής συνδέθηκε με τον Άγγελο Παπακώστα, ο οποίος έγινε στενός συνεργάτης του στις έρευνες, εκδίδοντας το αρχείο του Θ. Κολοκοτρρώνη.

• Τα γραφόμενα του Νικολάου Κ. Κασομούλη για τους Βλάχους κλεφταρματολούς επιβεβαιώνουν και επαυξάνουν πλήθος ιστορικών πηγών (ελληνικών και ξένων), οι οποίες περιέχονται στη μελέτη μου (Κλέφτες και αρματολοί κατά της Οθωμανοκρατίας…), που εκτείνεται χρονολογικά και εκκινεί από την περίοδο μετά την άλωση της Πόλης στους Οθωμανούς (29.5.1453) και φτάνει ως την Επανάσταση στη Θεσσαλία, την Ήπειρο και τη Μακεδονία, το έτος 1878.

*****

• Στην ως άνω αναφερόμενη μελέτη μου καταχωρίζονται και δημοσιοποιούνται για πρώτη φορά Διατάγματα του Όθωνα και έγγραφα του δημοσίου –της ίδιας περιόδου– που αναφέρονται στους λεγόμενους Σαρακατζάνους Ποιμένες, οι οποίοι για τις τότε κρατικές αρχές (ως και στη γερμανική γλώσσα!) είναι Βλάχοι, όμοιοι με τους Βλάχους Καραγκούνηδες ή Βλαχοποιμένες της Αιτωλοακαρνανίας. Βέβαια, στα κείμενα των αγωνιστών του 1821 –απομνημονεύματα, ενθυμήματα, άλλα δημόσια έγγραφα– η λέξη Σαρακατσάνος / -οι δεν γράφεται πουθενά, αλλά μόνον οι όροι Βλάχοι, Αλβανιτοβλάχοι, Βλαχοποιμένες και Ρουμελιώται, και αυτός ο τελευταίος όρος είναι ταυτόσημος με τον όρο Βλάχοι και όχι με τους κατοίκους της Χέρσου (Στερεάς) Δυτικής και Ανατολικής Ελλάδος, όπως στρεβλά ή λαθεμένα ή ενδεχομένως σκόπιμα μετάλλαξε ο Γ. Βλαχογιάννης, κι αυτό το γαϊτανάκι συνεχίζουν ως και σήμερα ποικίλοι γραφιάδες και (δήθεν) ιστορικοί ή ιστοριογράφοι. Το ίδιο ανιστόρητο βιολί παίζει και στη μετάλλαξη των Βλάχων αγωνιστών σε… Σαρακατσάνους! Κατόρθωμα κι αυτό… του Γ. Βλαχογιάννη… που συνεχίζει…

• Αλήθεια, τόσο δύσκολο είναι να κατανοηθεί το ξεκάθαρα διατυπωμένο από τον Φωτάκο; «Οι βλαχοποιμένες, οι λεγόμενοι και σκηνίται, Ρουμελιώται, οι οποίοι εγεννήθησαν εις την Πελοπόννησον έζων κατά γενεάς, και ευρέθησαν εκεί εις την επανάστασιν. […]» (Βίοι Πελοποννησίων Ανδρών και των έξωθεν εις την Πελοπόννησον ελθόντων κληρικών στρατιωτικών και πολιτικών των αγωνισαμένων τον αγώνα της Επαναστάσεως, συγγραφέντες μεν υπό Φωτίου Χρυσανθοπούλου ή Φωτάκου, πρώτου υπασπιστού του Θ. Κολοκοτρώνη, Εκδοθέντες δε υπό Σταύρου Ανδροπούλου αρεοπαγίτου, Εν Αθήναις, Εκ του Τυπογραφείου Π.Δ. Σακελλαρίου, 1888, σ. 154-156).»

• Θα σταθώ για λίγο μόνο σε κάποιες από τις στρεβλώσεις που έχει υποστεί το έργο του Ν. Κ. Κασομούλη από τον εκδότη και επιμελητή του: α) Με μαγικό ραβδί έχει μεταλλάξει Αλβανιτοβλάχους και Γραικοβλάχους σε… Σαρακατσάνους! β) Έχει χρησιμοποιήσει ο Γ.Β, πολλάκις ατυχείς και μειωτικές «εκφράσεις» και χαρακτηρισμούς σε βάρος του Ν.Κ., στρεβλώνοντας με «σχολιασμούς» το νόημα των λέξεων, των παραγράφων, ή των κρίσεων του Πισοδερίτη αγωνιστή. γ) Έχει κατηγορήσει ο Γ.Β. τον Ν.Κ. για «λογιωτατισμό», και παρ’ όλο που «μιλούσε βλάχικα», τον μέμφεται που δεν γράφει στη «μητρική του γλώσσα»! Δηλ. «μιλούσε βλάχικα» ο Ν.Κ. και δεν ήταν Βλάχος;! Δεν ήταν μητρική του γλώσσα η βλάχικη αλλά η τότε προφορική γκρέκικη που μιλιόταν στον καιρό του; Και ποια ήταν αυτή; Μήπως η του Μακρυγιάννη, κατά την κυριαρχούσα αντίληψη, ή κάποια άλλη, και ποια, και τι δείγματα έχουμε; δ) Με μαγικό τρόπο πάλι ο Γ.Β. ταυτίζει τον όρο «Ρουμελιώτες» με τους κατοίκους της Χέρσου Δυτικής και Ανατολικής Ελλάδος (που τότε βέβαια δεν ονομαζόταν Ρούμελη) κι όχι με το αληθινό περιεχόμενο που της προσδίδει ο Ν.Κ., όμοιο με αυτόν του Φωτάκου. ε) Και τον όρο «Γραικός / -οί» που ο Ν.Κ. δεν τον ταυτίζει απόλυτα κι αποκλειστικά με τον όρο «Έλλην / -ες», ορθά βεβαίως, αλλά ο Γ.Β. τον… διορθώνει! Οι επισημάνσεις αυτού του είδους γίνονται στα σημεία που διαπιστώνονται, στα αποσπάσματα που εδώ (στο υπό έκδοση βιβλίο) αναδημοσιεύω.

 Να περάσω, όμως, στο κυρίως θέμα τούτης της (ετοιμαζόμενης) έκδοσης.

 Αν θεωρήσουμε ως δεδομένη την ισχύ –μέχρι και προσφάτως στη δεκαετία του 1970– του δόγματος που επισημαίνει ο Ν.Κ., ότι δηλαδή Αλβανιτοβλάχοι και Γραικοβλάχοι μεταξύ τους συνδέονταν με αιματοσυγγένειες, «σ υ ν ε ρ χ ό μ ε ν ο ι  ε ι ς  γ α μ ι κ ο ύ ς   δ ε σ μ ο ύ ς» μόνον με ανθρώπους της «φυλής» τους, καθότι «Άμα δεν ταιριάζαμε πώς θα συμπεθεριάζαμε;» και καθότι «Όλοι οι Βλάχοι μια γενιά και οι Γκρέκοι άλλη μια!», προκύπτει ότι όλο αυτό το Θαύμα του 1821, το έκαναν άνθρωποι οι οποίοι μεταξύ τους συνδέονταν με αιματοσυγγένεια και ήταν Βλάχοι!

 Να, λοιπόν, οι Συγγένειες των Βλάχων, κατά τον Ν.Κ., σε περίοδο –μάλιστα– που οι έγγαμοι χήρευαν εύκολα και ήταν εξαναγκασμένοι να κάνουν δεύτερο ή και τρίτο γάμο. Πιο πολλές λεπτομέρειες και στοιχεία για το θέμα κι απ’ άλλες πηγές δίνονται στην αναφερθείσα μελέτη μου:

• Βαρνακιώτη Γιώργη γιος, διετέλεσε αρραβωνιαστικός της Ειρήνης – κόρης του Νικολού Στορνάρη

• Βαρνακιώτης Γεώργης, με σύζυγο κόρη του Γεώργη Μπουκουβάλα

• Βαρνακιώτης Γιάννης, με σύζυγο κόρη του Χρήστου Γρίβα

• Βαρνακιώτης Διονύσης, με σύζυγο κόρη του Βασίλη Μοσχοβίτη

• Βλαχόπουλος Αλέξης, συγγενής του Καραϊσκάκη από τη μητέρα του

• Γάτσος Σταμούλης, με σύζυγο κόρη των Μπουκουβαλαίων

• Γιολδάσης Γιαννάκης, με σύζυγο κόρη του Γεώργη Βλαχόπουλου/Συκά

• Γρίβας Γαρδικιώτης, διετέλεσε αρραβωνιασμένος με μια από τις κόρες του Γεώργη Καραϊσκάκη

• Γρίβας Θοδωράκης, με σύζυγο Ελένη – κόρη της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας (χήρας του Πάνου Κολοκοτρώνη – γιου του Θόδωρου ή Γέρου του Μοριά ή Βλαχοβασιλιά), και με κουμπάρο τον Γ. Κουντουριώτη

• Γρίβας Σταύρος (αδελφός του Θοδωράκη κ.λπ.), σε συνοικέσιο για αρραβώνα με την Ειρήνη Στορνάρη – κόρη του Νικολού Στορνάρη

• Γρίβας Χρήστος (ο γέρος), με σύζυγο αδελφή του Κατσικογιάννη

• Δυοβουνιώτης Γεώργιος, με σύζυγο κόρη του Πανουριά, και κουμπάρο τον Χριστόδουλο Χατζηπέτρο

• Ζαχαριά γιος, πήρε σύζυγο κόρη του Νικοτσιάρα

• Ίσκος Ανδρέας (γιος του Δημητρίου Καραΐσκου), με σύζυγο κόρη του Μήτσιου Κοντογιάννη, είχε διατελέσει αρραβωνιαστικός της Ειρήνης – κόρης Νικολού Στορνάρη

• Καραγιάννης Αναγνώστης, με σύζυγο κόρη του Βαρνακιώτη

• Καραϊσκάκης Γεώργης, γιος Ζωής Ντιμισκή, ανεψιάς του Γώγου Μπακόλα

• Καραΐσκος Γιαννάκης, με σύζυγο κόρη του Δήμου Μπουκουβάλα

• Καρατάσιος Τζιάμης, συνοικέσιο για αρραβώνα με Φωτεινή – κόρη του Νικολού Στορνάρη, και τελικά νυμφεύτηκε την Αικατερίνη αδελφή του Γαρδικιώτη και Θοδωράκη Γρίβα

• Κολοκοτρώνης Ιωάννης ή Γενναίος, με σύζυγο Φωτεινή – αδελφή του Κίτσιου Τζιαβέλα

• Κοντογιάννης Γιάννης, με σύζυγο κόρη του Γιαννάκη Μπουκουβάλα

• Κριεζώτης Δημήτριος (γιος του Νικολάου), με σύζυγο Καλλιόπη – μοναχοκόρη του Κίτσιου Τζιαβέλα

• 

• Κριεζώτης ή Γκριζιώτης Νικόλαος, με σύζυγο (σε γ΄ γάμο) Φωτεινή ή Φώτω – κόρη Νικολού Στορνάρη, ενώ πριν είχε αρραβωνιαστεί την Ασήμω, χήρα του Γιάννη Γκούρα και κόρη του Αναγνώστη Λιδορίκη

• Λιακατάς Γρηγόρης, ήταν κουμπάρος με τον Ιωάννη Κωλέττη, με σύζυγο Ευαγγελή κόρη του Νικολού Στορνάρη

• Μάνταλου Νάσιου γιος, με σύζυγο κόρη του Ζαρκαλή Στορνάρη, και αδελφή του Γιακωβάκη Στορνάρη

• Μαυρομιχάλης Γεωργάκης, αρραβωνιάστηκε κόρη του Σωτήρη Νοταρά

• Μεγα-Πάνου Γαλάνη γιος, ο Πάνος, με σύζυγο κόρη των Γριβαίων

• Μίχου Αρτέμης, με σύζυγο κόρη του Γεωργίου Τουρτούρη

• Μπακόλας Γώγος, με α΄ σύζυγο αδελφή του Κίτσιου και Νότη Μπότσαρη και β΄ σύζυγο αδελφή του Μήτσιου Κοντογιάννη

• Μπότσαρης Γεώργης, με α΄ σύζυγο κόρη του Λάμπρου Γούση (παππού του Πύλιου/Πήλιου Γούση), και σύζυγο από β΄ γάμο την Δέσπω Κουτσονίκα (μάνα του Κίτσιου και Νότη Μπότσαρη)

• Μπουκουβάλας Γιαννάκης, με σύζυγο κόρη του Δράκου Γρίβα

• Μπουκουβάλας Νικολάκης (γιος του Γιαννάκη Μπουκουβάλα), με σύζυγο κόρη του Γιάννη Κοντογιάννη

• Μπουκουβάλας Χρηστάκης (γιος του Κώστα Μπουκουβάλα), αρραβωνιασμένος με κόρη του Γεώργη Καραϊσκάκη

• Νοταράς Γιαννάκης, διετέλεσε αρραβωνιασμένος με μια από τις κόρες του Γεώργη Καραϊσκάκη, και νυμφεύτηκε ανεψιά του Ιωάννη Κωλέττη

• Ολύμπιος-Νικολάου Διαμαντής, με σύζυγο Μεταξία, κόρη των Λαζαίων

• Παλαμήδης Γιάννης (πατέρας του Ρήγα), είναι ο νονός που βάφτισε τον Θόδωρο Κολοκοτρώνη τον Γέρο του Μοριά ή Βλαχοβασιλιά

• Παλαμήδης Ρήγας, κουμπάρος στον γάμο του Πάνου Κολοκοτρώνη με την Ελένη – κόρη της Μπουμπουλίνας

• Πάνου Ζώης, ήταν θείος του Κίτσιου Τζιαβέλα

• Πετμεζάς Νικόλαος, με σύζυγο Βασιλική – αδελφή του Αλεξάκη Βλαχόπουλου

• Πλαπούτας/Κολιόπουλος Δημήτριος, γιος κόρης του Γιαννάκη Κολοκοτρώνη – αδελφού του Θόδωρου Κολοκοτρώνη

• Ράγκος Κώστας (αδελφός του Γιάννη), διετέλεσε αρραβωνιαστικός της Ειρήνης – κόρης του Νικολού Στορνάρη

• Ράγκος Πάνος (αδελφός του Γιάννη), με σύζυγο κόρη του Μήτσιου Κοντογιάννη

• 

• Ρίζου Θεοδωράκης, με α΄ σύζυγο κόρη του Γεωργίου Σβίγκα (πρωτοεξαδέλφη Θοδωράκη Γρίβα), και β΄ σύζυγο αδελφή της μητέρας του Αλεξάκη Βλαχόπουλου

• Στάικος Γιαννάκης, με σύζυγο αδελφή του Αντρέα Ίσκου

• Στορνάρης Γιακωβάκης, με σύζυγο αδελφή των Κουταλιδαίων

• Στορνάρης Ευθύμιος, γιος του Νικολού Στορνάρη, με σύζυγο κόρη του Γιαννάκη Ράγκου

• Στορνάρης Μήτρος, με σύζυγο ανεψιά του προεστού Γούσιου Χατζηπέτρου

• Στορνάρης Στέριος, με σύζυγο κόρη Γώγου Μπακόλα

• Στραταίοι (αδέλφια: Γιαννάκης, Σωτήρης, Γεώργης, Νικόλας) ήταν εξαδέλφια με τους Γριβαίους (αδέλφια: Θοδωράκης, Χρήστος ή Μούσας, Φλώρος, Σταύρος, Αλεξάκης ή Γαρδικιώτης)

• Στράτος Κωνσταντίνος (αδελφός του Γιαννάκη), αρραβωνιάστηκε κόρη του Κωνσταντίνου Δούκα

• Σωτηρόπουλος ή Σωτήρη Παναγιώτης, Κραβαρίτης, σε συνοικέσιο του Χριστόδουλου Χατζηπέτρου αρραβωνιάζεται τη μικρή κόρη του Γεώργη Καραϊσκάκη

• Τζιαβέλα Κίτσιου γιος, με σύζυγο κόρη του Χριστόδουλου Χατζηπέτρου

• Τζιαβέλας Κίτσιος, διετέλεσε αρραβωνιασμένος με κόρη του Γεώργη Καραϊσκάκη, αλλά τελικά νυμφεύτηκε την ερωμένη του

• Τουρτούρης Γεώργιος, με ανεψιό από αδελφή ή εξαδέλφη τον Ιωάννη Κωλέττη

• Φωτομάρας Χρήστος, με σύζυγο κόρη του Δημητρίου Κολιόπουλου (Πλαπούτα)

• Χατζηπέτρου Γιαννάκης (αδελφός του Χριστόδουλου), με σύζυγο ανεψιά του Ιωάννη Κωλέττη

• Χατζηπέτρου Χριστόδουλου, με β΄ σύζυγο την Ειρήνη – κόρη του Νικολού Στορνάρη

• Χατζίσκος ή Χατζηδημάκης (ένα από τα 4 αδέλφια που σκότωσαν οι Κοντογιανναίοι), με σύζυγο κόρη του προεστού Γούσιου Χατζηπέτρου, και αδελφή του Χριστόδουλου Χατζηπέτρου

*****

• Στη μελέτη μου: Κλέφτες και αρματολοί κατά της Οθωμανοκρατίας (14951878). Η διαχρονική παρουσία ελληνόβλαχων επαναστατών, εκδ. Σταμούλης Αντ., Θεσσαλονίκη 2020, σ. 82-100, δίνονται όλες σχεδόν οι συγγένειες των Αγωνιστών του 1821, με πλούσιες λεπτομέρειες. Τέτοιες πληροφορίες υπάρχουν και στη μελέτη μου: Χρονολόγιο της Επανάστασης του 1821 και το Άγνωστο Επαναστατικό Σχέδιο του Ρήγα Βελεστινλή. Κείμενα: Γεωργίου Κρέμου (1839-1926) και Παναγιώτου Καλεβρά (1790-1875), εκδ. Δίαυλος, Αθήνα 2020. Αλλά και στη μελέτη μου: Ω, Μεσολόγγι αθάνατο!… Ημερολόγια Β΄ πολιορκίας και εξόδου του Μεσολογγίου (10 Απριλίου 1825 – 11 Απριλίου 1826). Τεκμήρια – Αναψηλαφήσεις – Ερμηνείες. Επιστροφή στις πηγές, εκδ. Ερωδιός, Θεσσαλονίκη 2021. Τα δε «βλαχολογικά», στο ογκώδες έργο μου: Αρμάνοι. Βλάχοι. Απόγονοι των Πελασγών. Ιστορικές, αρχαιολογικές, γλωσσολογικές μαρτυρίες από το 1931 π.Χ εως σήμερα, εκδ. Σταμούλης Αντ., Θεσσαλονίκη 2021.

      Όσα μαρτυρεί ο Ν. Κ. Κασομούλης στα Ενθυμήματά του αποδεικνύονται και από δεκάδες άλλες πηγές, οι οποίες δεν αφήνουν περιθώρια παρανοήσεων ή παρερμηνειών, ότι π.χ. ήταν: «ο Γ. Τσόγκας εξάδελφος του διαβοήτου Κατζαντώνη» (Γ. Κρέμος, «Παρνασσός» Η΄ – 1884, σ. 140), «οι περίφημοι αυτάδελφοι Κατζαντώνης και Λεπενιώτης και θείος των Δίπλας εκ Βεσταβετζίων» (Γ. Κρέμος, «Παρνασσός» Η΄ – 1884, σ. 140).

      Ή ότι «τα Βλαχοχώρια ήταν πάντα Κλεφτοχώρια» (Carl Jakob Ludwig Iken [υπό Καρόλου Θεοδώρου Κίνδ], Eunomia: darstellungen und fragmente neugriechischer poesie… 1827, Vol. ΙΙΙ, σ. 90, ενώ αλλού γράφει για Βλαχοχώρια, Κλεφτοχώρια, Βλάχους και Κουτσόβλαχους, εγκώμια.).

      Ή το πώς προέκυψε η λέξη Αρματολός: «Αρματωλός (Αρματωλήκιον) [Romae 1542, t. 1, p. 243] “Ότι η του άρματος λέξις και επί όπλου λέγεται, και ότι Ρωμαϊκόν τούτο, και ότι διά τούτο ουδέ ομωνυμία εντεύθεν γίνεται, δηλούσιν οι παλαιοί σοφοί – η σημασία τού Άρματα αντί του Όπλα φαίνεται ελληνική”.» (Carl Jakob Ludwig Iken, Eunomia: darstellungen und fragmente neugriechischer poesie und…., Vol. ΙΙΙ, p. 85-86).

      Ο συνδυασμός αυτών των γνώσεων με τις πληροφορίες του Ν.Κ., χωρίς τις «παραμορφωτικές παρεμβάσεις» του Γ.Β., δίνουν τη μέγιστη «αποκρυμμένη αλήθεια», ότι η κρατική οντότητα που στον σύγχρονο κόσμο λέγεται Ελλάς / Ελλάδα, είναι δημιούργημα κυρίως των Ελληνοβλάχων (Αλβανιτοβλάχων και Γραικοβλάχων). Αυτοί είναι οι κύριοι ιδρυτές της και ουσιαστικά αυτούς ύμνησε με τα Στρατιωτικά Ενθυμήματά του ο Νικόλαος Κ. Κασομούλης, τιμώντας έτσι την βλάχικη προγονική του ρίζα, εκ πατρός από το βλαχοχώρι Πισοντέρι και εκ μητρός από τη Βλαχομπλάτσα ή Μπλάτσι της Μακεδονίας.

      –Ποιος ήταν τελικά ο Νικόλαος Κ. Κασομούλης;

      Ο τόπος γέννησής του έχει αναχθεί σε «Ομηρικό ζήτημα»! «Επτα πόλεις ερίζουν περί την καταγωγήν του…»! Ναι! Επτά πόλεις! Κοζάνη, Σιάτιστα, Πισοδέρι, Μπλάτσι, Σέρρες, Τσαρίτσανη… Τελικά έξι…

      Η άντληση όμως των όποιων πληροφοριών πρέπει να γίνει από τα γραπτά του Ν.Κ., και από τις όποιες παλαιές έγγραφες πηγές. Εκτός από τα Ενθυμήματα Στρατιωτικά, ο αγωνιστής του 1821 συγγραφέας, άφησε και τα εξής: α) Νικολάου Π. Δελιαλή, Η Ιδιόγραφος Διαθήκη του Νικολάου Κ. Κασομούλη (1795-1871). Ανάτυπον εκ του δεκάτου τετάρτου τόμου (1960) του Δελτίου της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος. Εν Αθήναις, Τυπογραφείον Μυρτίλου, 1959. β) Νικολάου Κ. Κασομούλη, ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ, Εξ αγνώστου και το πρώτον νυν εκδιδόμενον χειρόγραφον. Επιμέλεια, εισαγωγή, σχόλια Εμμ. Γ. Πρωτοψάλτη, Επιτίμου Διευθυντου των Γενικών Αρχείων του Κράτους. Εκδόσεις Ε. Γ. Βαγιονάκη, Αθήναι 1968. – Πέραν δε τούτων υπάρχουν δημοσιευμένα έγγραφα σε ποικίλες ιστορικές μελέτες και έρευνες ή άρθρα σε έντυπα, τα οποία σχετίζονται κατά άμεσο ή έμμεσο τρόπο, με τα πρόσωπα της οικογένειας Κασομούλη (τα αναφέρω κατά περίπτωση στην μελέτη).

 Τι προκύπτει από όλο αυτό το «συναφές υλικό»;

      1) Ο Νικόλαος Κώνστα Κασομούλη[ς] είχε πατρογονική ρίζα από το ιστορικό βλαχοχώρι Πισοντέρι (νυν Πισοδέρι), τόπος προγονικός και του πρώτου αναφερόμενου Έλληνα κλεφταρματολού κατά της Οθωμανοκρατίας Πάνου Μεϊντάνη ή Μεγδάνη, με χώρο δράσης του την Αιτωλοακαρνανία, και έδρα εγκατάστασής του πότε την εκεί Βλαχοκατούνα και πότε το βλαχοχώρι Γαρδίκι στον Ασπροπόταμο.

      2) Ο πατέρας του Νικόλαου Κασομούλη Κώνστας (Κωνσταντίνος, Κωνσταντής, Κώνστας στα έγγραφα), σε κείμενο που υπογράφει ο Δημ. Τζιάμη Καρατάσου, το 1843, αναφέρεται ως «ευκατάστατος Κωνσταντίνος Κασομούλης στρατιωτικός». Το έγγραφο γράφει: «Πιστοποίησις || αυτόπτης ο υποφαινόμενος της κατά το 1821 | τρομερής αιματοχυσίας και κατά στροφής(;) της πόλεως | Ναούσης ομολογώ εν καθαρώ συνειδότι, ότι ο εκ Σια|τιστεύς(!) ευκατάστατος Κωνσταντίνος Κασομούλης στρατιωτικός, | ήλθεν εντός της πόλεως ταύτης ως συνεργός του Πα|τρός μου διά την επανάστασιν των μερών εκείνων. || Επί δε της εισβολής των οθωμανών εις την αυτήν | πόλιν Νάουσαν, κλεισθείς εντός μιάς οικίας μετά της | οικογενείας του ως άλλοι απέθανεν ενδόξως, αντικρούων | έσοθεν τους πολυορκίσαντες αυτήν Τούρκους. Μετά δε | τον θάνατον αυτού, ευθύς αιχμαλωτίσθη άπασα η | [οι]κογένειά του, ήτις μετά καιρόν απελευθερώθη διά | συνδρομής αδρών λύτρων των συγγενών. || όθεν δίδομεν το παρόν μας εις τον παρευρεθέντα | τότε και συναιχμαλωτισθέντα κ. Ιωάννην Κασομούλην | διά να τω χρησιμεύση ένθα δει. || Αθήναις την 24 Μαΐου 1843 || Δημ. Τζιάμης Καρατάσος». – Τούτη η διατύπωση «ευκατάστατος . . . στρατιωτικός», φρονώ ότι πείθει πως τα άρρενα μέλη της οικογένειας Κασομούλη είχαν από παλαιά σχέση επαγγελματική με την «στρατιωτική τέχνη» (όπως μαρτυρούν οι πηγές για πολλούς Πισοδερίτες), και ότι ο αναφερόμενος από τον Φρ. Πουκεβίλ Νικόλαος Κοζανίτης (1750-1800), ο οποίος έδρασε στον Όλυμπο με τους Ολύμπιους κλεφταρματολούς, ήταν πατέρας του Κώνστα και παππούς του Νικόλαου Κασομούλη. («[…] chantait encore noms de Nicolas Cojani, que L’Allemagne comptait au nombre de ses majors d’armee» (Voyage de la Grèce, Deusieme Edition, Tome Troisieme, Paris, 1820, σ. 327). – Ο σεμνός αγωνιστής –που αναφέρεται από ιστορικούς του Αγώνα και ως Νικόλαος Κοζανίτης– φαίνεται να μη θέλησε να δώσει στοιχεία για την «στρατιωτική διαδρομή» των προγόνων του, αλλά αυτή πρέπει να ήταν γνωστή στους άλλους αγωνιστές, γι’ αυτό ο «Νικολάκης» έχαιρε εκτίμησης και γινόταν εύκολα αποδεκτός ή έκανε εύκολα γνωριμίες.

      3) Η μητέρα του Νικολάου Κασομούλη Σουλτάνα, ήταν κόρη της αδελφής του Γιαννάκη Φαρμάκη (1772-1821), μεγαλοτσέλιγκα από το Μπλάτσι, με προγονική ρίζα από τη Σαμαρίνα, υψηλόβαθμου Φιλικού, πρωτεργάτη της Επανάστασης των Ελλήνων στη Μολδοβλαχία, μαζί με τον Βλαχολιβαδιώτη Γιωργάκη Ολύμπιο και τον Δημήτριο Υψηλάντη (τον Φλεβάρη του 1821). Η Μπλατσιώτικη παράδοση θέλει την αδελφή του Γιάννη Φαρμάκη παντρεμένη με κάποιον Μπλατσιώτη Παφίλη, και τούτο δεν είναι μαρτυρημένο από γραπτές πηγές. Είναι, ωστόσο, άτοπο, το να ισχυρίζονται ορισμένοι σήμερα ότι: «Ο Κων/νος Κασομούλης, με καταγωγή από το Πισοδέρι, νυμφεύθηκε την κόρη του Γεωργίου Φαρμάκη, γιου του μεγάλου αγωνιστή Ιωάννη Φαρμάκη από τη Βλάστη. Επίσης, μία από τις τρεις θυγατέρες του Φαρμάκη, η Βασιλική, παντρεύτηκε τον Κοζανίτη Γεώργιο Πολυζούλη μεγαλέμπορο. Από αυτούς προέρχονται οι σημερινοί απόγονοι.» Και είναι τούτο άτοπο για τον εξής λόγο: Εφόσον ο Γ. Φαρμάκης γεννήθηκε το 1772, σύμφωνα με τα αρχεία της Φιλικής Εταιρείας, ως έγγαμος –ας πούμε στα 20– θα απέκτησε το πρώτο του παιδί μετά το 1792. Κι αν αυτό ήταν ο … Γιώργος, και νυμφευόταν νέος πάλι στα 20, ο γάμος του θα γινόταν μετα το 1812! Οπότε, πώς θα γινόταν πατέρας κόρης που νυμφεύτηκε πριν το 1800 τον Κώστα Κασομουλη; Απλές αριθμητικές πράξεις και λίγο μυαλό… Αν και δεν το γράφει πουθενά ο Νικόλαος στα Ενθυμήματα, το όνομα της Μπλατσιώτισσας μητέρας του, είναι όμως σίγουρα Σουλτάνα, γιατί αυτό δόθηκε στην πρώτη κόρη του Κώστα από τον δεύτερό του γάμο με τη Σιατιστινή Αλεξάνδρα (της οποίας το πατρικό επώνυμο είναι ακόμα άγνωστο), τιμώντας τη μνήμη της πρώτης του συζύγου, όπως συνήθιζαν οι Βλάχοι.

      4) Η οικογένεια του Νικόλαου Κασομούλη είχει την εξής δομή: Α΄ γάμος: Κώστας Κασομούλης + Σουλτάνα [Παφίλη] à τέκνα: Νικόλαος, Γεώργιος, Δημήτριος. Β΄ γάμος: Κώστας Κασομούλης + Αλέξάνδρα [αγνώστου πατρωνύμου] à τέκνα: Σουλτάνα, Κατερίνα, Γιάννης, συν τα τέκνα του Α΄ γάμου. Μετά την καταστροφή της Νάουσας και τον θάνατο του Κώστα, η οικογένεια Κασομούλη –βάσει εγγράφου– είχε έτσι:

     Υπερτάτη Σεβασμία Βουλή

      εμφανιζόμεθα διά της παρούσης μας να αναφέρωμεν τον | πατριωτισμόν του Μακαρίτου Κώνστα Κασσομούλη και των υιών του | κύριον Νικολάου και λοιπών Αυταδέλφων, ο οποίος είναι γνωστός και | βεβαιωμένος εις όλους ημάς και εις πολλούς πελοποννησίους και άλλους | πατριώτας, οίτινες ευρίσκονται αυτόθι, ο μεν πατήρ των νυχθη|μερώς πολεμών εις Νιάουσαν κλεισμένος εις οικοίσκον αφανίζων | πολλούς των εχθρών με Μεγάλην γενναιότητα και Ηρωϊσμόν υψόνων (;) | ευπροσδέκτους θυσίας εις την αγάπην της Πατρίδος, οι δε υιοί του | κύριος Νικόλαος Κασσομούλης, Γεώργιος και Δημήτριος, εφάνησαν εις | όλους τους ολυμπιακούς αγώνας και πολέμους έργω τε και λόγω και διά χρη|μάτων. Η φαμελιά των έπειτα μετά τον θάνατον του πατρός των ε|σκλαβώθη εις Νιάουσαν, η Μητέρα των, δύο Μικραίς αδελφαίς | των και ο συμπολεμών μικρότερος αδελφός των Ιωάννης. Η μεν φαμε|λιά των συνευρισκομένη με όλους εις Νιάουσαν ηχμαλωτίσθη ως άνω|θεν, τα δε υπάρχοντά των και όλη η ευκατάστατος περιουσία των ευρέ|θη εις Σάτισταν και ελεηλατίσθη μέχρι ατόμου από τον Χουρσίτ πα|σάν και έμειναν εις μίαν αθλίαν κατάστασιν τόσον οπού αλλού | η έλευσίς των δεν μένει παρά μετά Θεόν εις τα συμπαθητικά και πατρώα σελά|χυα της κοινής ημών Μητρός, την οποίαν θερμοπαρακαλούμεν και ημείς ως πολυεύ|σπλαχνος μήτηρ να ανοίξη την αγκάλην της να δεχτή αυτούς να φροντίση την απε|λευθέρωσίν των, να επιμεληθή υπερασπιζομένη αυτούς ή διά χρηματικής βο|ηθείας ή δι’ άλλου κανενός επισήμου αιχμαλώτου οποιωδήποται τρόπω ήθελον | το κρίνη εύλογον. Διά να συντελεσθή αμμέσως η ευσπλαχνία της και να πλη|ροφορηθή σαφέστερον πέμποντες παρ’ ημών και παρά τον Αυτάδελφον του Κυρίου | Νικολάου ο Γεώργιος Αυτάδελφός του συνοδευόμενος παρά τον παραστάτην | μας κυρίου Νικολάου καπ. Αντονίου Κρανιδιώτου και με την ανά χείρας | ιδιόχειρον επιστολήν της Μητρός και αδελφού των, με το να ενεργήση (;) εδώ | ο Νικόλαος μένει εις ημάς συναγωνιζόμενος και ότι η κοινή Μήτηρ μας φροντίσει  | δι’ αυτούς θέλει ενθαρρύνη ημάς τε και άλλους πατριώτας, ότι τα τέκνα των | υπέρ αυτής θυσιαζομένων δεν θέλουσι μείνει άπορα και ορφανά εις χείρας | ων τυράννων αναδεόμενοι την φιλόστοργον και σεβαστήν ημών Κοι|νήν Μητέραν να εισακούση τα της δεήσεώς μας και βλέμματι ιλαρό | λάβη συμπάθειαν. εις αυτά μένομεν με όλον το προσήκον σέβας.

       Οι προσκυνούντες και περιμένοντες την ταχείαν της περίθαλψιν.

       1823 Απριλίου 13

 εις ασπροπόταμον πρόθυμοι των επιταγών της και γνήσια τέκνα της

  Νικόλαος     Γληγόρης    Νάσος   Καλλίνικος      Τόλιος

Στουρνάρης   Λιακατάς   Μάνταλος  Τζάρας      Λαζόπουλος

• Η συνέχεια στην υπό έκδοση μελέτη.

Η αληθινή ιδιόχειρη υπογραφή του Νικολάου Κασομούλη.

———–

    Ο Γέρος του Μοριά επισημαίνει για την Επανάσταση του 1821 και νουθετεί πριν τον θάνατό του.

• ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ…

 …………………