Στέργιος Αποστόλου “Αναλαμπές στο σκοτάδι”

Η Οδύσσεια του ανθρώπου από την αέναη πάλη της ανθρωπιάς με τις δυνάμεις της βίας, της απανθρωπιάς και του σκοταδισμού

 Δοκίμια κοινωνικού, πολιτικού και πολιτιστικού προβληματισμού

Οι δυνάμεις του καλού και του κακού που υπάρχουν στον άνθρωπο ενυπάρχουν, ταυτόχρονα, και στις κοινωνικές τάξεις και συνεχώς αντιπαρατίθενται

 ———

ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΣΠΥΡ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ – ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΝΑΟΥΣΑ

———–

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το βιβλίο μου με τίτλο «ΑΝΑΛΑΜΠΕΣ ΣΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ» (Η Οδύσσεια του ανθρώπου από την αέναη πάλη της ανθρωπιάς με τις δυνάμεις της βίας, της απανθρωπιάς και του σκοταδισμού. Δοκίμια κοινωνικού, πολιτικού και πολιτιστικού προβληματισμού) εκδόθηκε αρχικά το έτος 1999 σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων και χωρίς να κυκλοφορήσει στο εμπόριο. Επανεκδόθηκε το έτος 2020 με βελτιωμένη και αναδιαρθρωμένη την ύλη του, σε ελάχιστο αριθμό αντιτύπων, χωρίς να κυκλοφορήσει στο εμπόριο κι αυτό. Πιστεύω ότι με την δεύτερη έκδοση επιτυγχάνεται το βέλτιστον. Αντί άλλου προλόγου, παρέθεσα τον πρόλογο της πρώτης έκδοσης, ο οποίος εξακολουθεί να είναι αντιπροσωπευτικός και για τη δεύτερη:

«Ο «ρεαλιστικός ουμανισμός» ο οποίος διακρίνει την ύλη των δοκιμίων της παρούσας έκδοσης δεν πρέπει να συγχέεται κατά γράμμα με τον «σοσιαλιστικό ή προλεταριακό ουμανισμό», όπως αποδίδεται αυτός από τα Μαρξιστικά κείμενα. Ωστόσο, η στρατηγική του ρεαλιστικού ουμανισμού, μπορεί να λεχθεί ότι κινείται στον ίδιο σχεδόν άξονα με τον σοσιαλιστικό ή προλεταριακό ουμανισμό, όμως, με κάποιες αποκλίσεις.

Πιστεύω ότι  αυτός στοχεύει στην απελευθέρωση του ανθρώπου από τα δεσμά που τον καταπιέζουν, υλικά, πνευματικά, κοινωνικά κ.ά., ανεξάρτητα από φυλή, χρώμα, θρησκεία, στην πλήρη ικανοποίηση των βασικών αναγκών του, υλικών, πνευματικών, πολιτιστικών κ.ά., στο βαθμιαίο ενσυνείδητο ενστερνισμό από αυτόν της ρεαλιστικής ουμανιστικής σκέψης μέσα από τη διαδικασία μιας εσωτερικής επανάστασης – κάθαρσης της συνείδησής του και εν γένει, στην εξυπηρέτηση του καλώς εννοούμενου κοινωνικού συμφέροντος.

Αυτοί, περίπου, είναι οι βασικοί στόχοι στους οποίους αποβλέπει ο ρεαλιστικός ουμανισμός. Η περίοδος την οποία διανύει σήμερα η ανθρωπότητα χαρακτηρίζεται από τις κοσμοϊστορικές αλλαγές που έχουν σημειωθεί, τόσο στον τομέα της τεχνολογίας, όσο και σ’ αυτόν της κοινωνικής, πολιτικής και πολιτιστικής σκέψης, με τις επί μέρους παραμέτρους για κάθε μια από αυτές τις περιπτώσεις. Αυτές οι αλλαγές καθορίζουν αποφασιστικά, μέσα από συνεχείς γεωγραφικές και πολιτικές ανακατατάξεις, το παρόν και το μέλλον των λαών της γης.

Μετά την πτώση των καθεστώτων του αποκληθέντος από τη Δύση «Σιδηρού παραπετάσματος» ή «Ανατολικού μπλοκ», γνωστών και ως καθεστώτων του «Υπαρκτού σοσιαλισμού» και την ολοκληρωτική εκμηδένιση του αντίπαλου δέους, η διεθνής πλουτοκρατία, ειδικότερα, η Νέα Τάξη πραγμάτων, επέβαλε την απόλυτη κυριαρχία της, τόσο στο δικό της γεωγραφικό χώρο,  όσο και σ’ αυτόν των πρώην αντιπάλων της.

 Κατά την πρώτη περίοδο της καπιταλιστικής κυριαρχίας επικράτησε πνεύμα ευφορίας και αισιοδοξίας στους λαούς της γης για τη θετική εξέλιξη στο επερχόμενο μέλλον όλων των μέχρι τότε χρονιζόντων προβλημάτων στους κόλπους των κοινωνιών τους, όπως π.χ. η καταπολέμηση της ανεργίας, η αναγνώριση των ανθρώπινων δικαιωμά-των, ο περιορισμός της άκρατης εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, η διαρκής φροντίδα για την κάλυψη των υλικών αναγκών του, παράλληλα με την μέριμνα για την πνευματική, ψυχική και πολιτιστική του συγκρότηση, η συνεχής προσπάθεια για τη διατήρηση και ενδυνάμωση της ειρήνης μεταξύ των λαών της γης κ.ά.

 Ειδικότερα, στους λαούς του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού, ευθύς μετά την πτώση του, εδραιωμένη κατέστη η πεποίθηση  ότι η άνοδος, κυρίως του βιοτικού τους επιπέδου, αν όχι στο ύψος αυτού του καπιταλιστικού κόσμου, τουλάχιστον σε ικανοποιητικό επίπεδο, καθώς και η περαιτέρω θετική οικονομική πορεία τους στο μέλλον, ήταν γεγονός μη επιδεχόμενο αμφισβήτηση.

 Αυτή η πεποίθηση ήταν καρπός της έντονης και έντεχνης καπιταλιστικής προπαγάνδας που είχε ασκηθεί μέσω των ποικίλων μέσων μαζικής επικοινωνίας, η οποία συνεπικουρούνταν παράλληλα και από το δεκασμό ρευστών συνειδήσεων ιθυνόντων στελεχών αυτών τον καθεστώτων. Αντί όλων τούτων, τις ελπίδες και την αισιοδοξία αυτών των λαών, κατά την πρώτη μετά τη συντριβή του υπαρκτού σοσιαλισμού περίοδο, αντικατέστησε αρχικά ένα πνεύμα σκεπτικισμού και ανησυχίας, για να μετατραπεί αμέσως μετά σε πνεύμα απαισιοδοξίας και πλήρους απογοήτευσης.

 Η συγκέντρωση του παγκόσμιου κεφαλαίου όλο και σε λιγότερα χέρια, η επικράτηση της αρχής της «ήσσονος προσπάθειας» σε όλες τις οικονομικές δραστηριότητες, με απώτερο σκοπό την επίτευξη της μέγιστης δυνατής οικονομικής ωφέλειας, τουτέστιν του κέρδους, χωρίς να λαμβάνονται υπ’ όψιν οι ποικίλες κοινωνικές και λοιπές αρνητικές επιπτώσεις που την ακολουθούν, η αναβίωση μεσαιωνικών θεοκρατικών αντιλήψεων, οι οποίες με κατάλληλη προπαγάνδα οδηγούν στο βαθμιαίο ενστερνισμό των αντιλήψεων ενός «υφέρποντος φασισμού», η παντελής εξαχρείωση ηθών, εθίμων και συνειδήσεων, η αύξηση της εγκληματικότητας, η χρήση και ευρεία διάδοση ναρκωτικών ουσιών σε υψηλό επίπεδο, η ανεξέλεγκτη παραγωγή και εμπορία όπλων, ο πολλαπλασιασμός σε νευραλγικούς γεωγραφικούς χώρους πολεμικών αναφλέξεων με αιματηρά  πάντοτε αποτελέσματα, η ένεκα τούτου αναγκαστική μετακίνηση πληθυσμών από τόπο σε τόπο με την μορφή της αναγκαστικής παράνομης μετανάστευσης, η συνεχής αύξηση της ανεργίας σε υψηλά επίπεδα, η πτώση του βιοτικού επιπέδου των λαϊκών μαζών, η συρρίκνωση της αγοραστικής τους δύναμης και άλλα πολλά, είναι σύνηθες πλέον φαινόμενο στους κόλπους των ανθρώπινων κοινωνιών, συνέπεια της παντοκρατορίας του κεφαλαίου, αποτέλεσμα της επικράτησης της παγκοσμιοποίησης και του νεοφιλελευθερισμού. Ιδού και κάποιες απόψεις για το σύγχρονο ανθρωπιστικό – ουμανιστικό ρεύμα:

Σύγχρονος ανθρωπισμός (Ουμανισμός)

Οι Ανθρωπιστές εμπιστεύονται την Επιστημονική μέθοδο και απορρίπτουν τα υπερφυσικά δόγματα, για κατανόηση του Κόσμου. Ο σύγχρονος ανθρωπισμός προσπαθεί να συνδυάσει την προσπάθεια για κατανόηση του κόσμου βασιζόμενη στην επιστήμη και τη λογική, ενώ ταυτόχρονα υιοθετεί την ηθική στάση ζωής βασιζόμενη στον Χρυσό Κανόνα,^[30][31] με στόχο την Κοινωνική Δικαιοσύνη.^[32] Πιο συγκεκριμένα, οι επιδιώξεις των Ανθρωπιστών είναι: Διαχωρισμός Κράτους Εκκλησίας, Δικαίωμα στην Ευθανασία, Δικαιώματα των ΛΟΑΤΙ, αλληλεγγύη στους μετανάστες και πρόσφυγες, προστασία ζώων, περιβαλλοντικά θέματα,^[33] αντιμετώπιση της παγκόσμιας φτώχειας και τερματισμό των πολέμων.^[34] (https://el.wikipedia. org/wiki/Ανθρωπισμός)

Έναντι όλων αυτών, η παγκόσμια προοδευτική διανόηση με πρωτοπόρα τα σύγχρονα ουμανιστικά ρεύματα έχει αποδυθεί σ’ ένα τιτάνιο αγώνα για τον προσδιορισμό μιας νέας ιδεολογικής πλατφόρμας, με τη συνεκτίμηση όλων των νέων συνθηκών που προέκυψαν από την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, που οδήγησε στη μερική περιθωριοποίηση της Μαρξιστικής ιδεολογίας. Ευνόητο είναι ότι όλα αυτά τα σύγχρονα ρεαλιστικά ουμανιστικά ρεύματα δεν πρέπει να συγχέονται με τον «ουτοπικό ουμανισμό», που στοχεύει σε μια κοινωνία «αγγέλων», σε μια κοινωνία ιδανική από κάθε άποψη, σε μια κοινωνία απαλλαγμένη εντελώς από κάθε είδους ψεγάδια.

Ο ρεαλιστικός ουμανισμός είναι ρεύμα που ακολουθεί πάντα την αντικειμενική πραγματικότητα. Δεν απορρίπτει την ενεργητική αντίδραση ή αντίσταση όταν προκληθεί από τις δυνάμεις της βίας και της καταπίεσης. Είναι ρεύμα που εξοπλίζεται με τις εμπειρίες του παρελθόντος, με την απόλυτη γνώση του παρόντος και με την κατά το δυνατόν πληρέστερη εκτίμηση των συνθηκών που πρόκειται να επικρατήσουν στο μέλλον. Επισημαίνεται ότι η δομή της ύλης των δοκιμίων της παρούσας έκδοσης, περιλαμβάνει στο σύνολό της όλα τα απαραίτητα στοιχεία, τα οποία μπορούν να εναρμονισθούν πλήρως με το πνεύμα της τριλογίας του Αισχύλου «Προμηθεύς πυρφόρος» «Προμηθεύς δεσμώτης» και Προμηθεύς λυόμενος».

 Σ’ αυτήν την τριλογία μπορούν να βρουν την έκφρασή τους όλα τα σύγχρονα ρεαλιστικά ουμανιστικά ρεύματα που αποβλέπουν στην πραγμάτωση των πόθων και των ελπίδων των λαών της γης και γενικότερα στη δικαίωση του ανθρώπου. Ειδικότερα, στην τραγωδία «Προμηθεύς πυρφόρος», στο πρόσωπο του Δία αναγνωρίζει κανείς ανεπιφύλακτα τις δυνάμεις της βίας και της ολοκληρωτικής εξουσίας οι οποίες κρατούν τους ανθρώπους σε κατάσταση υποταγής, δουλείας, καταπίεσης και ένδειας.  

 Η φωτιά (το πυρ) που έκλεψε έντεχνα από τον Δία ο Προμηθέας και την έδωσε στους ανθρώπους για να προκόψουν, αντιπροσωπεύει όχι μόνο τα υλικά αγαθά της πλάσης στα οποία ο κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα, αλλά και τις ανεξάντλητες φυσικές δυνάμεις τις οποίες, κατάλληλα εκμεταλλευόμενος ο ίδιος, μπορεί να επιφέρει σημαντικές βελτιώσεις στη ζωή του.

Οι βράχοι της Σκυθίας (Καύκασος) στους οποίους, με εντολή του Δία, βρίσκεται αλυσοδεμένος ο Προμηθέας, με δεσμά κατασκευασμένα από τον Ήφαιστο, συμβολίζουν τις φυλακές και τα κάτεργα, όπου ρίχνονται οι αγωνιστές της ανθρωπιάς, ο δε γύπας, ο οποίος σπαράζει καθημερινά το συκώτι του Προμηθέα, εκφράζει τα πειθήνια όργανα της βίας, κυρίως δε, τους βασανιστές.

 Είναι άξιο προσοχής το γεγονός ότι στην τραγωδία αυτή του Αισχύλου ο Προμηθέας εμφανίζεται ως ο πλέον αδιάλλακτος και ασυμβίβαστος επαναστάτης, που με κανένα αντάλλαγμα ή προσωπικό όφελος δεν δέχεται να αποκηρύξει τις ανθρωπιστικές του ιδέες.

Έτσι, βρίσκονται σε συνεχή σύγκρουση, αντιπαράθεση και αντιπαλότητα ο Δίας και ο Προμηθέας, δηλαδή οι δυνάμεις της βίας με τις δυνάμεις της ανθρωπιάς. Μια τέτοια εικόνα η οποία συντηρούσε διαρκώς την ανάγκη της σύγκρουσης των θεών με τους ανθρώπους που αρνούνταν επίμονα να επιστρέψουν σ’ αυτούς τη φωτιά που τους έδωσε ο Προμηθέας, ανησύχησε το αρχαίο ελληνικό ιερατείο, το οποίο, μεταγενέστερα, φρόντισε τεχνηέντως να εμπλουτίσει το μύθο αυτό και με άλλα καταλυτικά για την εικόνα αυτή στοιχεία, με αποτέλεσμα τη διαφοροποίηση και την εμφάνιση, τελικά, ενός Προμηθέα διαφορετικού από τον πρώτο.

Στη τραγωδία «Προμηθέας λυόμενος», ο Προμηθέας παύει πλέον να είναι ο αδιάλλακτος και ασυμβίβαστος επαναστάτης και εμφανίζεται ενδοτικός εις τους θεούς, με αντάλλαγμα την απελευθέρωσή του από τα δεσμά, δηλαδή, με κάποιο προσωπικό όφελος.

Προμηθέας λυόμενος

Είναι άξιο επισήμανσης ότι ο Προμηθέας έχει αποβάλει κάθε είδους επαναστατικότητα από τις σκέψεις του και όχι μόνο είναι ενδοτικός εις τους θεούς, αλλά τη φωτιά που κρατεί στα χέρια του την παραδίδει στους ανθρώπους όχι με τη δική του βούληση, αλλά  ύστερα από εντολή του Δία.

 Έτσι, οι δυνάμεις της βίας και του σκότους και στην προκειμένη περίπτωση οι θεοί, εμφανίζονται περισσότερο διαλλακτικοί προς τους ανθρώπους, αφού η βασική τους επιδίωξη να έχουν αυτοί τον έλεγχο της φωτιάς, δηλαδή του πλούτου όλης της γης και να τη ρυθμίζουν όπως αυτοί θέλουν, πέτυχε απόλυτα χάρις στην ενδοτικότητα του Προμηθέα.

 Παράλληλα, επιδιώκουν και πετυχαίνουν να αμαυρώσουν την εικόνα του ευεργέτη των ανθρώπων Προμηθέα, αποδείχνοντας πως κάθε πράγμα στον κόσμο αυτό είναι εξαγοράσιμο, αναφερόμενοι σαφώς στο ήθος και στην τιμή του Προμηθέα, που δέχτηκε να επιστρέψει τη φωτιά στους θεούς με αντάλλαγμα την απελευθέρωσή του από τα δεσμά.

 Κατά την ανάγνωση του παρόντος βιβλίου ο αναγνώστης θα παρατηρήσει ότι περιέβαλα τη συγγραφή των δοκιμίων με κάποια ποιητική αχλή. Αυτό βρίσκει την εξήγησή του στο γεγονός ότι θέλησα να αποφύγω τη ξηρότητα την οποία εμφανίζει πολλές φορές ο πεζός λόγος όταν διαπραγματεύεται κανείς θέματα αυτού του είδους και να τονίσω και το λυρικό στοιχείο, το οποίο παρέχει τη δυνατότητα, πέραν των άλλων και για μια συναισθηματική προσέγγισή τους. Τέλος, κλείνοντας τον πρόλογο, θα ήθελα να αναφερθώ και στον τίτλο αυτού του έργου «ΑΝΑΛΑΜΠΕΣ ΣΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ», ο οποίος, κατά την άποψή μου, καλύπτει σφαιρικά το περιεχόμενο της ύλης του.

  Οι «Αναλαμπές», όπως είναι ευνόητο, αποτελούν τις ελπιδοφόρες ακτίνες που εκπέμπει το φως στην προσπάθειά του να διαλύσει τα ζοφερά σκοτάδια που καλύπτουν το παρόν και απειλούν να καλύψουν και το μέλλον των λαών στη γη. Συνεπώς, στις «Αναλαμπές» βρίσκουν την έκφρασή τους όλες εκείνες οι δυνάμεις που αγωνίζονται για την ελευθερία, την πρόοδο, την ειρήνη και την προκοπή του ανθρώπου επάνω στη γη, χωρίς καμιά απολύτως διάκριση χρώματος, φυλής και θρησκείας.

 Αντίθετα, το «Σκοτάδι» εκφράζει αλληγορικά τη χαώδη κατάσταση με τα τραγικά αδιέξοδα στα οποία έχει περιέλθει σχεδόν στο σύνολό της η ανθρωπότητα, με τη σκόπιμη δημιουργία από τη Νέα Τάξη δυσεπίλυτων προβλημάτων τα οποία με τη διαδρομή τους αυξάνονται ολοένα και περισσότερο.

Εκφράζει, επομένως, όλους τους παράγοντες που δημιούργησαν αυτά τα προβλήματα, δηλαδή, τους, από κάθε άποψη, ισχυρούς της γης, ειδικότερα την παντοδυναμία του κεφαλαίου και των δυνάμεων της βίας, της απανθρωπιάς και του σκοταδισμού. Αυτές οι δυνάμεις προκειμένου να φέρουν εις πέρας τις σκοτεινές επιδιώξεις τους, αποδυναμώνουν με κάθε τρόπο τη μαχητικότητα και τις αντιδράσεις των ανθρώπων και οδηγούν ανάλγητα την ανθρωπότητα σ’ ένα ζοφερό μέλλον»